काठमाडौं– आखेटोपहार तस्करीमा संलग्न रहेको अभियोग लागेका कुख्यात वन्यजन्तु तस्कर अमेरिकी नागरिक इयान बेकरको मुद्दा काठमाडौं जिल्ला अदालतले मुल्तवीमा राखेको छ।
२१ दिनभित्र अदालतमा उपस्थित हुन समाह्वान (सूचना) जारी गर्दा पनि बेकर उपस्थित नभएको भन्दै काठमाडौं जिल्ला अदालतले उनको मुद्दा मुल्तवीमा राखेको हो। २०७६ मंसिर २ गते २१ दिनभित्र अदालतमा उपस्थित हुन भन्दै बेकरको नाममा सूचना जारी गरिएको थियो।
अदालतले जारी गरेको समाह्वानपत्रमा भनिएको थियो, ‘मुलुकी फौजदारी कार्यविधि संहिता २०७४ को दफा १०५ (२२) बमोजिम तपाईंको नाममा यो म्याद प्रकाशित गरिएको छ। सूचना प्रकाशित भएको मितिले बाटाको म्यादबाहेक २१ दिनभित्रमा प्रतिउत्तर र कानूनबमोजिम आफ्नो लिखित प्रमाणसमेत लिई आफैं वा कानुनबमोजिम वारेस पठाउनुहोला। नआई म्याद गुजारी बसेमा कानुनबमोजिम हुनेछ। पछि तपाईको उजुर लाग्ने छैन।’
बालुवाटारको सममार्ग घर नम्बर ८०७ मा रहेको बेकरको डेराबाट वन्यजन्तुका आखेटोपहार र प्राचीन सामग्री २०६५ जेठ ४ गते महानगरीय प्रहरी अपराध महाशाखाका तत्कालीन डिएसपी शेरबहादुर बस्नेतको टोलीले बरामद गरेको थियो। त्यसबेला घरधनी राजेश महर्जन पक्राउ परेका थिए। उनी ५ वर्ष कैद सजायसमेत भुक्तान गरेर जेलमुक्त भइसकेका छन्। बेकर भने अहिलेसम्म फरार छन्। २०६५ सालदेखि उनको खोजी भए पनि अहिलेसम्म उनलाई नेपाल ल्याउन सकिएको छैन।
उनै बेकरलाई ‘रेड कर्नर नोटिस’ जारी गरी पक्राउ गरेर ल्याउन भन्दै अदालत पुगेको फाइल मुल्तवीमा राखिएको हो। बेकरको मुद्दा मुल्तवीमा राखिएपछि सरकारी वकिल कार्यालय उच्च अदालत पाटन जाने भएको छ। घटनाको अनुसन्धान गरिरहेको नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय अनुसन्धान व्यूरो (सिआइबी) स्रोतले नेपाल लाइभसँग भन्यो, ‘ मुद्दाको सुनुवाइ गर्दै पक्राउका लागि रेड नोटिस जारी गर्न पत्र लेख्नुपर्नेमा जिल्ला अदालतले मुद्दा नै मुल्वतीमा राख्ने निर्णय गर्यो। हामीले पहल गरेपछि यो निर्णय विरुद्ध सरकारी वकिल कार्यालय उच्च अदालत पाटन जान लागेको छ।’
उच्च अदालत पाटनले पुनरावेदनको मुद्दा सुनुवाइ गर्दै रेड नोटिसका लागि पत्राचार गरेको अवस्थामा भने पुनः बेकर पक्राउको बाटो खुल्ने सिआइबी स्रोत बताउँछ।
वनको रेड नोटिस ‘इनभ्यालिड’, अहिले अदालत बाधक?
फरार बेकरलाई पक्राउ गर्न त्यसबेला जिल्ला वन कार्यालय काठमाडौंको पत्रमार्फत् बेकरविरुद्ध रेड नोटिस जारी भएको थियो। उनीविरुद्ध पहिलो पटक सन् २००८ सेप्टेम्बरमा रेड नोटिस जारी भएको थियो। एकपटक जारी भएको रेड नोटिसको म्याद ५ वर्षसम्म हुन्छ। पहिलो पटकको म्याद गुज्रिसक्दा समेत बेकर पक्राउ नपरेपछि पुनः सन् २०१३ सेप्टेम्बरमा रेड नोटिस नवीकरण गरिएको थियो।
सोही क्रममा उनी सन् २०१७ जुन १७ मा ग्रिसको एथेन्समा पक्राउ परेका थिए। बेकरलाई त्यसबेला नेपाल ल्याउन पहल गरिए पनि उनले रेड नोटिस नै ‘इनभ्यालिड’ बनाएका थिए।
बेकर पक्राउ परेपछि ग्रिस प्रहरीले नेपाल सुपुर्दगीका लागि सम्पूर्ण सक्कल अदालती कागजात कुटनीतिक माध्यमबाट ग्रिसको कानुन मन्त्रालयमा पठाउन भन्दै इन्टरपोलमार्फत् पत्राचार गरेको थियो।
परराष्ट्र मन्त्रालयमार्फत बेकरका सम्पूर्ण कागजात त्यसबेला ग्रिस पठाइएको थियो। पछि इन्टरपोल महासचिवालयले वन कार्यालय अर्धन्यायिक निकाय भएकाले वनको सिफारिसमा जारी भएको रेड नोटिस वैधानिक नहुने भन्दै पत्राचार गरेपछि पक्राउ परेका बेकर छुटेका थिए।
वन कार्यालयको पत्रमार्फत् जारी भएको रेड नोटिसले काम नगरेपछि सिआइबीले नयाँ तरिका अपनाउँदै उनको फाइल जिल्ला अदालत पठाएको थियो। नेपालको संविधान २०७२ जारी भएपश्चात् एक वर्षभन्दा बढी कैद सजाय हुने फौजदारी कसुरको मुद्दा सम्बन्धित जिल्ला अदालतमा सर्ने कानूनी प्रावधान भएकोले यस मुद्दाको कार्यक्षेत्र पनि जिल्ला अदालत भएको भन्दै सिआइबीले सरकारी वकिल कार्यालयमार्फत उक्त मुद्दा अदालतमा पुर्याएको थियो।
अदालतले बेकर उपस्थित नभएको अवस्थामा रेड नोटिसका लागि पत्र लेख्ने र त्यसपछि जारी भएको नोटिसमार्फत बेकर पक्राउ पर्ने बाटो खुल्ने आकलन सिआइबीले गरे पनि अहिले जिल्ला अदालत बाधक बनेको छ।
उच्च अदालतले जिल्ला अदालतको मुल्तवीमा राख्ने निर्णय उल्टाउँदै रेड नोटिसका लागि पत्राचार गरेको अवस्थामा भने उनी पक्राउ पर्ने बाटो खुल्छ।
बेकर पक्राउ नपरेकाले उनीमाथिको फैसला हुनै बाँकी छ। राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन २०२९ को दफा १८ र १९ विरुद्धको कसुर गरेको आरोप उनीमाथि लागेको छ। उनी पक्राउ परेका बखत कारबाही गरिने भन्दै त्यसबेला मर्हजनलाई मात्रै ५ वर्ष कैदको फैसला सुनाइएको थियो।
राजेश महर्जनको घर भाडामा लिएर बेकरले संग्रहालय जसरी नै आखेटोपहार राखेका थिए। उनले गैह्रीधारास्थित छेवान नोर्बु नेपालीको घरमा समेत कोठा भाडा लिएका थिए। जहाँ उनी आफू पनि बस्थे भने आखेटोपहार पनि भण्डारण गर्थे।
बेकरका फर्निचरका सामानहरु दुर्लभ वन्यजन्तुका अंग र सयौं वर्ष पुराना पुरातात्विक सामग्रीले बनेका थिए। सोफामा चितुवाको छाला, खप्पर, सिङ, जंगली जनावरका नंग्राले बैठक कोठा सजाएका थिए। उनको डाइनिङ टेबलमा बाघको छाला बिच्छ्याइएको थियो भने चितुवाको छालाको सिरानी थियो।
को हुन् बेकर?
सन् १९८४ देखि २४ वर्षसम्म नेपाल बसेका व्यक्ति हुन् बेकर। उनले कला, इतिहास, साहित्य र धर्मका विषयमा अक्सफोर्ड र कोलम्बो विश्वविद्यालयमा अध्ययन गरेका छन्।
उनी प्रख्यात लेखकसमेत हुन्। उनले हिमाल, तिब्बती संस्कृति, इतिहास, वातावरण र कलासम्बन्धी किताब लेखेका छन्। उनको ‘द हार्ट अफ द वल्र्ड’ पुस्तक प्रसिद्ध मानिन्छ। ‘अ जर्नी टु द लास्ट सक्रेट प्लेस’, ‘सेलेस्टियल ग्यालरी’, ‘द तिब्बतियन आर्ट अफ हिलिङ’ र ‘द दलाई लामाज् सर्केट टेम्पल’ लगायतका थुप्रै पुस्तक उनले लेखेका छन्। उनको पछिल्लो किताब ‘तिब्बतियन योगा’ हो। यो किताब सन् २०१६ मा प्रकाशित भएको थियो। उनी नेसनल जोग्राफिक म्यागजिनका लेख लेख्ने गर्छन्।
बेकर हिमालयन सेन्सस इन्टिच्युटका कार्यकारी बोर्ड सदस्यसमेत हुन्। साथै उनी अन्तराष्ट्रिय रुपमा वातावरण र संस्कृतिका विषयमा प्रशिक्षणसमेत दिने गर्छन्। उनी लन्डन्स् कोर्टल्ड इन्टिच्युट अफ आर्ट, द रोयल जोग्राफिक सोसाइटी, रोयल सोसाइटी फर एसियन अफेयर्स, एसिया सोसाइटी, स्मिथसोनियन इन्स्टिच्युट र नेसनल जोग्राफी सोसाइटीसँग पनि आबद्ध छन्।
त्यसैगरी उनी नेसनल जोग्राफी च्यानल, डिस्कभरी च्यानल, सिएनएन, बिबिसीलगायतका टिभी र रेडियोमा जोग्राफीसम्बन्धी च्यानलमा आबद्ध छन्। वाइल्डलाइफ, सांस्कृतिक, पर्यटन तथा आध्यात्म क्षेत्रमा काम गरेको उनी बताउने गर्छन्।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
