विख्यात व्यक्तिको कुख्यात कथा

अनुसन्धान

विख्यात व्यक्तिको कुख्यात कथा बालुवाटारमा आखेटोपहार संग्रहालय बनाउने बेकरलाई २१ दिनभित्र उपस्थित हुन आदेश

नारायण अधिकारी मंगलबार, मंसिर ३, २०७६, १९:२६

काठमाडौं- आखेटोपहार तस्करीमा संलग्न रहेको आरोप लागेका कुख्यात वन्यजन्तु तस्कर अमेरिकी नागरिक इयान बेकरलाई २१ दिनभित्र अदालतमा उपस्थित हुन जिल्ला अदालत काठमाडौंले सार्वजनिक सूचना जारी गरेको छ। ११ वर्षअघि वन्यजन्तुको आखेटोपहार तस्करीको मुद्दामा बेकरलाई २१ दिनभित्र अदालतमा उपस्थित हुन समाह्वान (सूचना) जारी गरिएको जिल्ला अदालतले जनाएको छ।

अदालतले सोमबार जारी गरेको समाह्वानपत्रमा भनिएको छ, ‘मुलुकी फौजदारी कार्यविधि संहिता २०७४ को दफा १०५ (२२) बमोजिम तपाईंको नाममा यो म्याद प्रकाशित गरिएको छ। सूचना प्रकाशित भएको मितिले बाटाको म्यादबाहेक २१ दिनभित्रमा प्रतिउत्तर र कानूनबमोजिम आफ्नो लिखत प्रमाणसमेत लिई आफैं वा कानुनबमोजिम वारेस पठाउनुहोला। नआई म्याद गुजारी बसेमा कानुनबमोजिम हुनेछ। पछि तपाईको उजुर लाग्ने छैन।’

बालुवाटारको सममार्ग घर नम्बर ८०७ मा रहेको बेकरको डेराबाट वन्यजन्तुका आखेटोपहार र प्राचीन सामग्री २०६५ जेठ ४ गते महानगरीय प्रहरी अपराध महाशाखाका तत्कालीन डिएसपी शेरबहादुर बस्नेतको टोलीले बरामद गरेको थियो। त्यसबेला घरधनी राजेश महर्जन पक्राउ परेका थिए। उनी ५ वर्ष कैद फैसलासमेत कटाएर जेलमुक्त भइसकेका छन्। तर बेकर भने अहिलेसम्म फरार छन्। ०६५ सालदेखि उनको खोजी भए पनि अहिलेसम्म उनलाई नेपाल ल्याउन सकिएको छैन।

फरार बेकरलाई पक्राउ गर्न त्यसबेला इलाका वन कार्यालय थानकोटले त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सुरक्षा प्रहरी गार्ड, महानगरीय प्रहरी परिसर काठमाडौं र जिल्ला वन कार्यालय काठमाडौंलाई पत्र लेखेको थियो। त्यतिमात्रै होइन, प्रहरीको अन्तराष्ट्रिय संगठन इन्टरपोललाई समेत पत्राचार गरेर रेड नोटिस जारी गरिएको थियो। उनीविरुद्ध पहिलो पटक सन् २००८ सेप्टेम्बरमा रेड नोटिस जारी भएको थियो। एकपटक जारी भएको रेड नोटिसको म्याद ५ वर्षसम्म मात्रै रहने व्यवस्था छ। सोहीअनुसार उनीविरुद्ध दोस्रो पटक सन् २०१३ सेप्टेम्बरमा रेड नोटिस नवीकरण गरिएको थियो। बेकरविरुद्धको दोस्रो पटकको रेड नोटिसको म्याद पनि गुज्रिसकेको छ। तर उनलाई नेपाल ल्याउन भने सफल हुन सकिएको छैन।

बेकर पक्राउ नपरेकाले उनीमाथिको फैसला हुनै बाँकी छ। राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन २०२९ को दफा १८ र १९ विरुद्धको कसुर गरेको आरोप लागेको छ। उनी पक्राउ परेका बखत कारबाही गरिने भन्दै त्यसबेला मर्हजनलाई मात्रै ५ वर्ष कैदको फैसला सुनाइएको थियो।

पक्राउ परेर पनि छुटेका थिए, बेकर
बेकर भुटान, थाइल्यान्डलगायतका एसियाली मुलुकमा आवतजावत गरिरहन्थे। तर पनि पक्राउ पर्न सकेका थिएनन्। तर उनी सन् २०१७ जुन १७ मा ग्रिसको एथेन्समा पक्राउ परेका थिए। उनी पक्राउको कारण भने नेपालस्थित नेसनल सेन्ट्रल ब्यूरो (एनसिबी)मार्फत् जारी भएको रेड नोटिस नै थियो।

त्यसपछि उनलाई नेपाल ल्याउन पहल पनि भएको थियो। तर कानुनी छिद्र प्रयोग गर्दै रेड नोटिस नै 'भ्यालिड' नभएको भन्दै बेकर छुट्न सफल भए। उनी पक्राउ परेपछि ग्रिस प्रहरीले नेपाल सुपुर्दगीका लागि सम्पूर्ण सक्कल अदालती कागजात कुटनैतिक माध्यमबाट ग्रिसको कानुन मन्त्रालय (मिनिस्ट्री अफ जस्टिस)मा पठाउन भन्दै इन्टरपोल एथेन्सबाट पत्रचार भएको थियो।

उक्त पत्र आएपछि प्रहरी प्रधान कार्यालय, अपराध अनुसन्धान विभाग, इन्टरपोल शाखाले ती कागजात जिल्ला वन कार्यालय काठमाडौंसँग माग गरेको थियो। वन कार्यालयमार्फत् वन विभाग हुँदै वन तथा भू-संरक्षण मन्त्रालयको सचिवस्तरीय निर्णयबाट बेकरको मुद्दाका कागजात परराष्ट्र मन्त्रालयमार्फत् ग्रिस पठाइएको थियो।

बेकर पक्राउका सम्बन्धमा इन्टरपोल महासचिवालयबाट इमेलमार्फत् ‘डिस्ट्रिक फरेस्ट अफिस इज अ क्वासी ज्युडिसियल बडी अफ नेपाल गभर्मेन्ट’ लेखी पठाइएको थियो। अर्थात् वन कार्यालय अर्धन्यायिक निकाय भएकाले वनको सिफारिसमा जारी भएको रेड नोटिस नै वैधानिक नभएको महासचिवायलको भनाइ थियो।

सोही कुरालाई आधार बनाउँदै बेकर र उनका वकिलले पनि ग्रिसमा नै बहस गरेका थिए। महासचिवालयले पनि बेकरको भनाइ सही भएको बताएपछि बेकर पक्राउ परेर पनि छुटेका थिए।

बेकर पक्राउ गर्न सिआइबीको यो जुक्ति
पक्राउ परेर पनि वैधानिकता नभएको भन्दै छुटेपछि बेकर पक्राउ गर्ने आधार नै बन्न नसक्ने अवस्था आएको थियो। वन कार्यालयको पत्राचारमार्फत् जारी भएको रेड नोटिसले काम नगरेपछि सिआइबीले बेकर पक्राउ गर्न नयाँ तरिका अपनाउँदै उनको फाइल जिल्ला अदालत काठमाडौंमा पठाएको हो। सिआइबी स्रोतका अनुसार इन्टरपोल महासचिवालयबाट आएको उक्त मेलको फोटोकपीसहित वन कार्यालयमा लेखी पठाएको थियो। नेपालको संविधान २०७२ जारी भएपश्चात् एक वर्षभन्दा बढी कैद सजाय हुने फौजदारी कसुरको मुद्दा सम्बन्धित जिल्ला अदालतमा सर्ने कानूनी प्रावधान भएकोले यस मुद्दाको कार्यक्षेत्र पनि जिल्ला अदालत भएको प्रष्ट हुन्छ।

सोही कानूनी आधारमा टेक्दै वन कार्यालयबाट उक्त मुद्दाको फाइल गत वर्ष जेठ १५ गते जिल्ला अदालत काठमाडौं पठाइएको थियो। जिल्ला अदालत पुगेको उक्त फाइलबाट अब रेट नोटिस जारी हुँदा वैधानिक हुने र बेकर पक्राउ परेको अवस्थामा नेपाल ल्याउन सहज हुनेछ।

डेरामा आखेटोपहार 'संग्रहालय'
राजेश महर्जनको घर भाडामा लिएर आखेटोपहार बेकरले संग्रहालय जसरी नै राखेका थिए। उनले गैह्रीधारास्थित छेवान नोर्बु नेपालीको घरमा समेत कोठा भाडा लिएका थिए। जहाँ उनी आफू पनि बस्थे भने आखेटोपहार पनि भण्डारण गर्थे।

बेकरका फर्निचरका सामानहरु दुर्लभ वन्यजन्तुका अंग र सयौं वर्ष पुराना पुरातात्विक सामग्रीले बनेका थिए। सोफामा चितुवाको छाला, खप्पर, सिङ, जंगली जनावरका नंग्राले बैठक कोठा सजाएका थिए। उनको डाइनिङ टेबलमा बाघको छाला बिच्छ्याइएको थियो भने चितुवाको छालाको सिरानी थियो।

यतिमात्रै होइन, उनले आफूले लगाउने कपडासमेत वन्यजन्तुको छालाबाट बनेका हुन्थे। ज्याकेट, टोपी, बेल्ट दुलर्भ जंगली जनावरको छालाबाट बनेका हुन्थे। त्यस्तै वर्षौं पूराना टुडाँल, भैरव, गजुर, तोरण, मूर्ति पनि प्रहरीले फेला पारेको अभियोगपत्रमा उल्लेख छ। तर ती सामग्री घरधनी महर्जनकै भएको दाबी उनले गर्दै आएका छन्।

अभियोगपत्रअनुसार चितुवा, बेंगल टाइगर, हिउँचितुवा, क्लाउडेड लिओपार्ड, रेड पान्डा, स्याल, मार्कोपोलो सिप, तिब्बती मृग, गाउर, हिमालयन सेरा, कुट्की, बाँदरको छाला, खप्पर, बँदेलको दाह्रा र अन्य पुरातात्विक सामानसहित १ सय २२ थान सामग्री फेला पारेको थियो। तर त्यसबेलै पक्राउ परेका महर्जनले भने ती सबै सामान बेकरले नै ल्याएको दाबी गरेका थिए।

को हुन् बेकर?
सन् १९८४ देखि २४ वर्षसम्म नेपाल बसेका व्यक्ति हुन् बेकर। उनले कला, इतिहास, साहित्य र धर्मका विषयमा अक्सफोर्ड र कोलम्बो विश्वविद्यालयमा अध्ययन गरेका छन्।

उनी प्रख्यात लेखकसमेत हुन्। हिमाल, तिब्बती संस्कृति, इतिहास, वातावरण र कलासम्बन्धी किताब लेखेका छन्। उनको 'द हार्ट अफ द वर्ल्ड' पुस्तक प्रसिद्ध मानिन्छ। 'अ जर्नी टु द लास्ट सक्रेट प्लेस', 'सेलेस्टियल ग्यालरी', 'द तिब्बतियन आर्ट अफ हिलिङ' र 'द दलाई लामाज् सर्केट टेम्पल' लगायतका थुप्रै पुस्तक उनले लेखेका छन्। उनको पछिल्लो किताब 'तिब्बतियन योगा' हो। यो किताब सन् २०१६ मा प्रकाशित भएको थियो। उनी नेसनल जियोग्राफिक म्यागजिनका लेख लेख्ने गर्छन्।

बेकर हिमालयन सेन्सस इन्टिच्युटका कार्यकारी बोर्ड सदस्यसमेत हुन्। साथै उनी अन्तराष्ट्रिय रुपमा वातावरण र संस्कृतिका विषयमा प्रशिक्षणसमेत दिने गर्छन्। उनी लन्डन्स् कोर्टल्ड इन्टिच्युट अफ आर्ट, द रोयल जियोग्राफिक सोसाइटी, रोयल सोसाइटी फर एसियन अफेयर्स, एसिया सोसाइटी, स्मिथसोनियन इन्स्टिच्युट र नेसनल जियोग्राफी सोसाइटीसँग पनि आबद्ध छन्।

त्यसैगरी उनी नेसनल जियोग्राफी च्यानल, डिस्कभरी च्यानल, सिएनएन, बिबिसीलगायतका टिभी र रेडियोमा जियोग्राफीसम्बन्धी च्यानलमा आबद्ध छन्। वाइल्ड लाइफ, संस्कृतिक, पर्यटन तथा अध्यात्म क्षेत्रमा काम गरेको उनी बताउने गर्छन्।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।