मुखर्जीको नेपाल साइनो

राजनीति

दुर्गा दुलाल सोमबार, भदौ १५, २०७७ २०:४५

काठमाडौं- कोरोना संक्रमणपछि ज्यान गुमाएका भारतीय पूर्वराष्ट्रपति प्रणव मुखर्जी भारतका राष्ट्राध्यक्षको हैसियतमा १८ वर्षको अन्तरमा २०७३ कात्तिक १७ गते नेपाल आएका थिए। मुखर्जीलाई नेपाली समकक्षी विद्यादेवी भण्डारीले स्वागत गरेकी थिइन्। उनी कात्तिक १९ गते स्वदेश फर्केका थिए।

लामो समयपछि उच्च स्तरको भ्रमण भएकाले सरकारले मुखर्जीको सुरक्षालाई ध्यान दिँदै र सम्मानमा सार्वजनिक बिदा दिएको थियो।

नेपालको राजनीतिक वृत्त तथा नागरिक समाजसँग नजिकको सम्बन्ध रहेका भनिएका मुखर्जीको यो भ्रमण विशेष महत्त्वको थियो।

१८ वर्षअघि भारतीय राष्ट्रपति के आर नारायणण नेपाल भ्रमणमा आएका थिए। नारायणणभन्दा अघि भारतका सातौँ राष्ट्रपति ज्ञानी जैल सिंहले सन् १९८६ मा नेपालको भ्रमण गरेका थिए।

१२ बुँदेदेखि अन्य राजनीतिक सम्बन्धमा उनी नेपालसँगको सम्पर्क व्यक्ति थिए। विगतमा रक्षा, अर्थ र परराष्ट्रमन्त्री हुँदा मुखर्जीले नेपालको लोकतान्त्रिक प्रक्रियाका लागि भारतको तर्फबाट महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको दावी भारतीय पक्षबाट हुने गरेको थियो।

टनकपुर सन्धिदेखि १२ बुँदे समझदारी हुँदै नेपालमा संविधान जारी हुदासम्म उनको नाम जोडिने गरेको छ। मुखर्जी स्वयंले सन् २००९ मा अलजजिरा टेलिभिजनलाई दिएको अन्तर्वार्तामा नेपालका माओवादीहरुलाई हतियार त्याग्न र राजनीतिक मूलधारमा आउन भारतले सहयोग गरेको बताएका थिए।

त्यसक्रममा उनले माओवादीहरुले भारतको राजनीतिक सुझावलाई मानेको र अन्य पार्टीहरुसँग सहकार्य गरी सरकारको नेतृत्व गर्ने अवस्थासम्म पुगेको धारणा राखेका थिए।

मुखर्जीको खुलासापछि नै नेपालमा १० वर्षसम्म चलेको सशस्त्र द्वन्द्वको शान्तिपूर्ण अवतरणका लागि सन् २००५ मा तत्कालीन ७ दल र विद्रोही माओवादीबीच १२ बुँदे समझदारी गराउन भारतले सहजकर्ताको भूमिका खेलेको आरोप लाग्दै आएको छ।

आफूले सहजीकरण गरेको भनिएको राजनीतिक प्रकिया अन्तर्गत नेपालमा गणतन्त्रको घोषणा भएको ८ वर्षपछि भारतका राष्ट्राध्यक्षको रुपमा उनले नेपालको सफल भ्रमण गरेका थिए।

भ्रमणको अघिल्लो वर्ष संविधानसभाले जारी गरेको नयाँ संविधानलाई स्वागत नगरी भारतले चिसो प्रतिक्रिया जनाएको थियो। संविधान जारी भएपछि तराईमा भएको आन्दोलनसँगै पाँच महिनासम्म सीमा नाकाबाट आपूर्ति अवरुद्ध भएपछि राजधानी काठमाडौं लगायत नेपालभरको जनजीवन कष्टकर बनेको थियो।

राष्ट्रपतिको रुपमा नेपाल भ्रमणका आएका बेला उनले संविधान कार्यान्वयन प्रक्रियामा भारतको स्वागत रहेको भन्दै सबैको भावना समेट्ने संविधानमा जोड दिएका थिए। समकक्षी विद्यादेवी भण्डारी, प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल, राजनीतिक दल शीर्ष नेताहरु तथा विभिन्न क्षेत्रका बौद्धिक व्यक्तिहरुसँगको भेटका साथै जनकपुर र लुम्बिनी भ्रमण सकेर स्वदेश फर्कने क्रममा उनले यस्तो सन्देश दिएका थिए।

उनलाई नेपालमा रहँदा काठमाडौं र जनकपुरमा नागरिक अभिनन्दन गरिएको थियो।

उनी बुद्ध एयरको उडानमा नेपाली हिमाली श्रृंखलाको अवलोकन गर्दै जनकपुर पुगेका थिए। त्यहाँ पुजा अर्चना गरेर नागरिक अभिनन्दनपछि पोखरा गएका थिए ।

पोखरामामा साढे दुई घण्टा बिताएर काठमाडौं फर्केका उनलाई काठमाडौं त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा राष्ट्रपति विद्यादेवि भण्डारी, उपराष्ट्रपति नन्दबहादुर पुन, प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल, मन्त्रीहरु, संवैधानिक निकायका प्रमुख लगायतले बिदाई गरेका थिए।

साहना प्रधानसँगको त्यो फोटो
भारतको वित्त, अर्थलगायतका मन्त्रालय समेत सम्हालेका उनी सन् २०१२ देखि २०१७ सम्म राष्ट्रपति भएका थिए। मुखर्जीलाई काँग्रेस आईको अध्यक्ष र भावी प्रधानमन्त्रीका रुपमा समेत हेरिएको थियो।

सन् २००७ मा तत्कालीन उपप्रधान तथा परराष्ट्रमन्त्री साहना प्रधान भारत भ्रमणमा जाँदा मुखर्जीले गरेको सम्मानको तस्बिर विश्वभर चर्चा भएको थियो। उनले प्रधानलाई सम्मानपूर्वक बाटो देखाएका फोटोले उनको नेपालप्रतिको सम्मानको रुपमा चर्चा भएको थियो। भारतका विदेश मन्त्रालयका अधिकारीहरुले मुखर्जीले निहुरेर सम्मान गर्दा आफू पनि निहुरिएका थिए। आफूभन्दा उमेर र अनुभवले माथि रहेकाप्रति मुखर्जी निकै सम्मान गर्थे।

महाकाली सन्धिका साक्षी
केही दिन अघि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले संसदमा जवाफ दिँदा महाकाली सन्धीको सम्झना गरेका थिए। उनले मुखर्जीलाई पनि सम्झेका थिए।

२०५२ सालमा दिल्लीमा महाकाली सन्धि हुनुअघि मुखर्जी नेपाल भ्रमणमा आएका थिए। तत्कालीन परराष्ट्रमन्त्री डा प्रकाशचन्द्र लोहनीसँग दुई दिन वार्ता गरी प्रारम्भिक सहमतिमा हस्ताक्षर गरेर फर्किएका थिए। नेपालसँग भएका महत्त्वपूर्ण समझदारी, सन्धि सम्झौतामा मुखर्जीले महत्त्वपूर्ण भुमिका खेलेका थिए।

मुखर्जीलाई नेपालका नेताहरु सिधा भेट्न पुग्थे। उनी नेपालका नेताहरुप्रति आत्मीयता देखाउँथे।

राष्ट्रपति लगायतबाट दुःख व्यक्त
राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले मुखर्जीको मृत्युप्रति दुःख व्यक्त गरेकी छन्। सामाजिक सञ्जालमा राष्ट्रपति भण्डारीले उनको निधनबाट नेपालले एक असल मित्र गुमाएको भनेकी छन्।

मुखर्जीको मृत्युप्रति प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले पनि दुःख व्यक्त गरेका छन्। सामाजिक सञ्जाल टुइटर मार्फत उनले दुःख व्यक्त गरेका हुन्।

प्रतिपक्ष नेपाली काग्रेसका नेता रामचन्द्र पौडेलले पनि मुखर्जीसँग खिचेको फोटो राख्दै समावेदना दिएका छन्।

८४ वर्षका मुखर्जी केही दिनदेखि सैनिक अस्पतालको कोमामा थिए। सोमबार उनले संसारवाट बिदा लिएका हुन्।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।