रेमिट्यान्स आएकै छ, देश चलिहाल्छ नि भन्ने दिन नआउन सक्छ

विचार

सुमन पोखरेल सोमबार, चैत ३, २०७६ ०९:२५

नेपालको रेमिट्यान्स आप्रवाहमा केही समयदेखि नकारात्मक संकेत देखिँदै आएको छ। विश्वव्यापीरूपमा कोरोनाको प्रभाव बढ्दै गर्दा यसको प्रत्यक्ष असर नेपालको रेमिट्यान्समा पुग्ने देखिन्छ।

अहिले नै यति प्रतिशतले रेमिट्यान्स प्रभावित हुन्छ भन्ने बेला भइसकेको छैन। तर भविष्यमा यसको प्रभाव धेरै हुनेछ। अमेरिकी डलरको भाउ बढेकाले पछिल्ला केही महिनामा नेपालमा आउने रेमिट्यान्स बढेको देखिन्छ। नेपाली पैसा अवमूल्यन हुँदै गर्दा यसको फाइदा विनिमय दरमा हुन्छ। यसले गर्दा विदेशमा बसेका नेपालीले पैसा पठाइरहेका छन्। यो वृद्धि क्षणिक मात्र हो।

कोरोनाको संक्रमण विश्वव्यापी रूपमा बढ्दै गर्दा अबका दिनमा के हुन्छ भन्ने अहिले चासोको मुख्य विषय हो। अबको अवस्था डरलाग्दो हुन सक्छ। हाम्रो रेमिट्यान्सको प्रमुख स्रोत मलेसिया र मध्यपूर्वी देश हुन्। कोरोना आउनु अगाडिदेखि नै ती देशबाट आउने रेमिट्यान्समा अपेक्षित वृद्धि थिएन।

युएइबाट आउने रेमिट्यान्समा पनि धेरै वृद्धि हुन सकेको थिएन। मलेसियामा पूरै नकारात्मक नै थियो। मेलेसियाबाट आउने रेमिट्यान्स धेरै घट्यो। 'फ्री-भिसा फ्री-टिकट'को लफडामै धेरै लामो समय व्यतित भयो। यस अवधिमा धेरै किसिमका अलमल भए।

मलेसियाका कम्पनीले नेपालबाट भन्दा बंगलादेशबाट कर्मचारी लैजान थाले। मलेसिया जाने नेपालीको संख्या धेरैले घट्यो। यताबाट जाने हवाइजहाज खाली हुने र उताबाट आउने हवाइजहाज भरिने अवस्थाले गर्दा मलेसियाबाट आउने रेमिट्यान्स घट्यो।

विदेशबाट आउने रकमसँगै वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको संख्या पनि घटिरहेको छ। यस अवधिमा स्थानीयस्तरमै रोजगारी सिर्जना भएको हुन सक्छ। सरकारले स्थानीय तहमा धेरै बजेट पठाएको छ। यसले स्थानीयस्तरमै काम पाउने अवस्था सिर्जना भयो। साथै राष्ट्रियस्तरका आयोजनामा पनि कामदार चाहिने भएकाले विदेशिने नेपालीको संख्या कम भएको हुन सक्छ।

यी सबै कारणले गर्दा मलेसिया र मध्यपूर्वी देशमा ठूलो प्रभाव परेको हो। ती देशमा त्यति धेरै सकारात्मक संकेत देखिएको थिएन। तर जापान र कोरिया हाम्रो लागि राम्रो थियो। नेपालीहरू जापान र कोरियामा जाने क्रम बढिरहेको थियो। यि देशमा कमाइ राम्रो भएको हुँदा रेमिट्यान्स पनि बढ्दो क्रममा देखिएको हो। जापानबाट गैरकानुनी च्यानलबाट आउने पैसा कम भइसकेको थियो।

कोरियामा हुण्डीको कारोबार धेरै थियो। त्यो पनि निजी क्षेत्र गैसकेपछि कम भैसकेको थियो। मलेसिया र मध्यपूर्वी देशबाट भित्रिने रेमिट्यान्स कम हुँदै गर्दा यि देशले धानिरहेको थिए। तर पछिल्लो समय तीन देशमा कोरोनाले आतंक सिर्जना गरेको छ। कोरियामा संक्रमण दर घटिरहेकोले आशा गरौँ अब धेरै असर नगर्ला।

चीनपछि कोरोनाको राम्रो नियन्त्रण कोरियामा देखिन्छ। यति हुँदाहुँदै पनि सतर्कता अपनाइएको छ। बाहिरै निस्कन दिइएको छैन। काममा जाने क्रम नै घटेको छ। अहिलेसम्म उनीहरूले खाइपाइ आएको तलब सुविधामा असर परिसकेको छैन। अझै लामो समयसम्म यसको प्रभाव रहिरह्यो र बन्द भइदियो भने समस्यामा पर्न थाल्नेछन्। जस्तो कृषि क्षेत्रमा पनि काम भइदिएन भने उनीहरूले तलब सुविधा यही नै हुन्छ भनेर भन्न सक्ने अवस्था छैन। यदि उनीहरूले कर्मचारी फिर्ता पठाए भने? न त्यहीँ नै तलब सुविधा नदिएर बिदामा राख्छन् वा के गर्लान् भन्ने विषयमा अहिलेसम्म केही पनि आइसकेको छैन। ती देशका स्थानीयस्तरमा त्यस्ता किसिमका कार्यक्रम आइसकेको छैन।

यदि काममा जानेदर घट्दै गयो उनीहरूको आम्दानी घट्दै जानेछ र यसको असर रेमिट्यान्समा पर्नेछ। जापानमा धेरैजसो नेपालीहरूले रेष्टुरेन्टमा काम गर्छन्। त्यहाँ अहिले मानिसहरूको आउने जाने क्रम नै घटिसकेको छ। रेष्टुरेन्ट नचल्नासाथ नेपालीहरूको आम्दानी घट्छ। रेष्टुरेन्ट चेलेनन् भने मात्रै पनि जापानबाट आउने रेमिट्यान्समा ठूलो गिरावट हुनेछ। अहिले नै प्रभाव देखिएको छैन। तर अब आउने मार्चको अन्त्यसम्ममा देखिन थाल्नेछ।

हाम्रो रेमिट्यान्सको दोस्रो ठूलो स्रोत युरोप तथा अमेरिका हो। त्यहाँ पनि अवस्था खराब छ। अब के हुन्छ भन्ने कुरा अन्यौल छ। इटाली, स्पेनमा महामारी देखिसकेको छ। बेल्जियममा समेत स्कूल/कलेज बन्द भइसकेका छन्। समग्र युरोपमै यस्तै प्रभाव देखिनेवाला छ।

यसले ह्वाइट कलरसँगै ब्लु कलर काम गर्नेहरूलाई समेत असर गर्‍यो। यी दुबै क्षेत्रमा देखिएको असर अलि डरलाग्दो छ। पहिले पहिले ब्लु कलर जब होल्डरको रेमिट्यान्स आएन भने पनि ह्वाइट कलरवालाको आउँछ अनि धान्न सक्छ भन्ने अवस्था थियो। अब त्यो पनि छैन। विदेशमा रहेका हाम्रा प्रतिनिधिहरूका अनुसार त्यहाँको अवस्था विस्तारै खराब बन्दै गएको छ।

यसको प्रभाव अझै कतिलामो समयसम्म जान्छ भन्ने कुराले नेपालमा कति हदसम्म पर्छ भनेर विश्लेषण गर्नुपर्ने हुन्छ। नेपालको अर्थतन्त्रको आकार नै सानो छ। त्यसमा पनि रेमिट्यान्सको हिस्सा २९ प्रतिशत भएको हुँदा यसको असर धेरै नै ठूलो हुनेछ।

रेमिन्ट्यान्समा हुने सानो परिवर्तनले पनि नेपालको अर्थतन्त्रमा ठूलो असर गर्छ। यसले समग्र नेपालको अर्थतन्त्रमै प्रभाव पार्छ। नेपालमा विदेशबाट रेमिट्यान्स मात्रै वार्षिक साढे आठ खर्ब रूपैयाँभन्दा माथि छ। महिनामा ७५ अर्ब भन्दा धेरै आउँछ। जसमा एक महिनाको मात्रै पैसा आएन भने नेपालको अर्थतन्त्रमै ठूलो असर पर्छ। सबैभन्दा पहिले बैंकको तरलतामा असर गर्छ।

तर अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा तेलको मूल्य प्रति ब्यारेल ३० डलर भन्दा तल आइसकेको छ। यसो हुँदै गर्दा नेपालको व्यापार घाटामा थप न्यूनता आउनेछ। तेलको मूल्य सस्तो हुँदा आयातको लागि आवश्यक पर्ने विदेशी मुद्रा त्यति धेरै खर्च हुँदैन।

यसले केही हदसम्म सन्तुलन हुन सक्छ। नेपालमा धेरै आयात हुने तेल, स्टिल, गाडी र खाद्यान्नमा कमी आउने बित्तिकै व्यापार घाटा कम देखिन्छ। पछिल्लो समय गाडीको आयात धेरै कम छ। विकास निर्माणको काममा कमि आएसँगै स्टिलको आयातसमेत धेरै कम छ।

यि सबै क्षेत्रको सुधारका लागि हामीलाई रेमिट्यान्स चाहिन्छ। यसले आयात निर्यात दुबैतर्फ प्रभावित पार्छ। आयातमा भएको कमीले तत्कालका लागि सन्तुलन देखाए पनि दीर्घकालीन्‌रूपमा भने धेरै असर पार्नेछ। अहिले नै केही क्षेत्रमा स्लो डाउन हुँदा इकोनोमिक मुभमेन्ट कम भैसकेको छ।

कोरोनाको प्रभाव यही हिसाबले बढ्यो भने पर्यटन क्षेत्र धरासायी हुन्छ। हाम्रो अर्थतन्त्र पर्यटन र रेमिट्यान्सले चलेको छ। यि दुवै क्षेत्रलाई असर गर्दा नेपालको समग्र अर्थतन्त्रमै असर गर्छ। यि दुवै पक्षले नेपालको अर्थतन्त्रलाई ड्राइभ गरिरहेका छन्। यो नेपालको लागि राम्रो संकेत होइन। विगतमा हाम्रो अर्थतन्त्र जसरी अगाडि बढिरहेको थियो अबका दिनमा केही प्रभाव पर्छ। रेमिट्यान्स आइरहेकै छ चलिरहेकै छ भन्ने अवस्था थियो अब नहुन सक्छ।

कोरोनाको प्रभाव लम्बिँदै जाने हो भने नेपालको अर्थतन्त्र धरासायी हुने देखिन्छ। यसको ठूलो प्रभाव दैनिक जीवन तथा बैंकिङ तरलतामा देखा पर्नेछ। वैदेशिक मुद्राको सञ्चितीले नेपालको ८ महिनासम्मको आयातलाई धान्न सक्ने अवस्था छ। रेमिट्यान्स नआउने हो भने विदेशी मुद्राको सञ्चिती थप घट्दै जाने छ।

चीनमा कोरोनाले ठूलो प्रभाव पार्दा नेपालको रेमिट्यान्समा खासै प्रभाव नपारे पनि भारतमा संक्रमणदर बढ्दै गर्दा ठूलो असर देखिनेवाला छ।

मिट्यान्सबाहेक अन्य पक्षबाट पनि नेपालीहरू सबैभन्दा धेरै प्रभावित हुनेछन्। त्यसमा पनि भारतको अर्थतन्त्रको बृद्धिदर पछिल्लो समय त्यति राम्रो छैन। भारतको अर्थतन्त्रको बृद्धिदर घट्दो क्रममा रहेकोले भारतमा काम गर्न जाने नेपालीको आम्दानीमा पनि प्रभावित पार्नेछ।

रेमिट्यान्स धेरै आउनेमा भारत दोस्रो नम्बरमा पर्छ। पहिला पहिला भारतमा गएका नेपालीहरूले कमाएको पैसा बोकेरै ल्याउँथे। हाम्रो सबैभन्दा धेरै व्यापार भारतसँग छ। आयात हुँदा भारतीय मुद्रामा बढि हुन्छ।

अहिले सरकारले हामीसँग भएको विदेशी मुद्रा अमेरिकी डलर बेचेर भारतिय मुद्रा किनिरहेको छ। हामीलाई भारतबाटै ठूलो मात्रामा रेमिट्यान्स आयो भने हामीले डलर बेचिरहनु पर्दैन। अब हामीले भारतमा धेरै फोकस गर्नुपर्ने हुन्छ।

हाम्रो रेमिट्यान्सको प्रमुख स्रोत मेलेसिया हो। अहिलेसम्मको अवस्थामा मलेसिया सबैभन्दा कम असर देखिएको देश हो। मलेसिया कम्बोडिया थाइल्याण्डले कोरोनाको संक्रमण बढ्न नदिन राम्रो प्रबन्ध मिलाएका छन्। यि देशबाट आउने बाहेक अन्य देशबाट आउने रेमिट्यान्समा ठूलो प्रभाव पार्छ। लामो समयसम्म कोरोना रहिरह्यो भने नेपालका लागि धेरै ठूलो असर गर्नेछ।

(पोखरेल आइएमईका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत हुन्।)