काठमाडौं- चितवन लगायत तराइका विभिन्न ५ जिल्लामा धानको हाईब्रिड जात ‘गरिमा’ भनेर कृषकले लगाएको धान गरिमा नभई अरु नै प्रजातिको रहेको पुष्टि भएको छ। गरिमा जातको भनी लगाइएको धानमा बाला नलागेपछि कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयले एक समिति गठन गरी अध्ययन गर्दा यस्तो निष्कर्ष निकालेको हो।
राष्ट्रिय धान बाली अनुसन्धान कार्यक्रम हर्दीनाथ, धनुषाका धान संयोजक डा. रामवरण यादवको संयोजकत्वमा असोज ५ गते १८ सदस्यीय अध्ययन समिति गठन भएको थियो। समितिले स्थलगत अनुगमन, निरीक्षण र किसानसँग छलफल तथा अन्तरक्रिया गरी तयार पारेको प्रतिवेदनअनुसार उक्त जातको बिउ गरिमा जातको नभई भारतबाट आयात गरिएको अरु नै कुनै जातको धानको पुष्टि गरेको हो।
असोज ५ र ६ गते निरीक्षण टोलीले उक्त जातको धान लगाइएका क्षेत्रमा स्थलगत अनुगमन गरेको थियो। स्थलगत निरीक्षण पछि उक्त टोलीले तयार पारेको प्रतिवेदनमा चितवन जिल्लामा रहेको प्रशान्त एग्रोभेटका संचालक प्रदीपकुमार पाठकले गरिमा जातको भनी अर्कै कुनै जातको भएको पाइएको हो। पाठकले १३ हजार ४ सय किलोग्राम बिक्री वितरण गरेको पाइएको छ। एग्रोभेटले चितवन जिल्लामा मात्रै लगभग ९ हजार किलोग्राम बीउ बिक्री गरेको जानकारी संचालकले निरीक्षण टोलीलाई दिएका थिए। बाँकी बीउ रौतहट, नवलपरासी, नुवाकोट, लमजुङ, गोरखा र तनहुँलगायतका जिल्लामा वितरण भएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ।
प्रशान्त एग्रोभेटबाट संकलन गरिएको बीउको प्याकेटमा उल्लेखित जानकारीअनुसार उक्त बिउको उत्पादक भारत हैदराबादको कम्पनी रेनोभा सिड साइन्स इन्डिया प्राइभेट लिमिटेड देखिन्छ भने त्यसको नेपालमा बजारीकरण (मार्केटेड बाई) सनराइज एग्रिकल्चर रिसर्च सेन्टर प्रालि लमही, दाङ उल्लेख गरिएको छ।
गरिमा भनी बिक्री गरिएको जातको बिउ प्रायः सबै कृषकको खेतमा वानस्पतिक वृद्धि राम्रो देखिए पनि धानको बाला भने लागेको देखिँदैन। उक्त जातको धान पाक्न लाग्ने अवधि १ सय ५५ दिनभन्दा बढी हुन सक्ने भएकोले बाला पसाउन ढिलो भएको र निरीक्षण गरेकामध्ये सबै कृषकहरुको बालीको प्रिमोडियाको अवस्था भर्खर बन्न सुरु भएको पाइएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ।
‘गरिमा जातको धानबाली पाक्न तोकिएको समयभन्दा उक्त धानबालीलाई लगभग २५-३० दिन बाला निस्कन लाग्ने र बाला निस्किसकेको लगभग थप ३० दिनपछि मात्र बाली काट्ने अवस्थामा पुग्ने देखियो,’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ।
निरीक्षण टोलीले उक्त धानको प्रजाती नेपालमा दर्ता गरिएको गरिमा जात हो वा होइन भनी यकिन गर्न उक्त बीउको डिएनए फिंगर प्रिन्ट परीक्षणका लागि बीउ बिजन गुणस्तर नियन्त्रण केन्द्र र बीउ विज्ञान प्रविधि महाशाखा, खुमलटारलाई पठाएको थियो।
‘प्रशान्त एग्रोभेटबाट ल्याएको उक्त बीउको नमुना परीक्षण गर्दा डिएनको ब्यान्ड फरक नआएकोले सो धान लगाइएको खेतबाट नै बोटको नमुना तनहुँबाट ल्याई बीउ विज्ञान प्रविधि महाशाखा, खुमलटारमा परीक्षण गर्दा सो नमूनाहरुको डिएनको एक आपसमा नमिलेको पाइएको छ। जसको आधारमा यी दुई धानका जात एकै हुन नसक्ने यकिन भयो,’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ।
बाली पाक्ने अवधिका हिसाबमा पनि उक्त धानको प्रजाति नेपालमा दर्ता भएको गरिमा हाइब्रिडसँग मेल खाएको देखिँदैन। २०७२ सालमा नेपाल सरकारले हाइब्रिड जातको धान भनी गरिमा धान दर्ता गरेको देखिन्छ। उक्त बिउको विशेषताहरुमा पाक्ने अवधि १२०-१२५ दिन, बोटको उचाई १००-१०५ सेन्टिमिटर, मसिनो दाना भएको, र सिफारिस गरिएको क्षेत्र तराई र भित्री मधेश रहेको थियो। तर चितवन जिल्लाका विभिन्न स्थानको स्थलगत निरीक्षण गर्दा कृषकहरुको खेतबारीमा रहेको गरिमा जातको भनिएको हाइब्रिड धान बाला निस्कने अवस्थाको प्रारम्भिक चरणमा रहेको र बाला निस्कन थप २० देखि २५ लाग्ने तथा यसको पाक्ने अवधि पनि दर्ता गरिएको गरिमा हाइब्रिड धानको भन्दा करिब १ महिना बढी लाग्ने देखिएको छ। यसरी नेपालमा दर्ता गरिएको गरिमा जातको हाईव्रिड धान र स्थलगत निरीक्षण गरिएको गरिमा जातके भनिएको धानको जातीय विशेषता (विशेषगरी बाली अवधिमा) फरक पाइएको छ।
निरीक्षण टोलीले तयार पारेको प्रतिवेदनअनुसार कृषकहरुले चाँडो पाक्ने जात भनी विगत केही वर्षदेखि गरिमा धान लगाउँदै आईरहेका छन्। 'धान पाकेलगत्तै तरकारी बाली लगाउने योजनामा किसान रहेकोमा सो धान ढिलो तयार हुने देखिएकाले समयमै तरकारी लगाउन पाएका छैनन्। सो धान पाक्नेबेला सम्म पर्खिएमा चरा, मुसा र रोग किराबाट जोगाउन गाह्रो हुने जसले गर्दा थप समस्या सृजना हुने भएका कारण किसानहरु चिन्तित बनेका छन्,’ प्रतिवेदनमा भनिएको छ।
बीउ व्यवसायीबाट आफूहरु ठगिएकाले क्षतिपूर्ति पाउनु पर्ने माग कृषकहरुको रहेको छ।
(पाक्ने बेलासम्म पनि बाला नलागेको गरिमा धान। तस्बिरः कान्तिपुर)
यो पनि
गरिमा धानको बिउ नै नक्कली, ४ महिनामा पाक्नुपर्ने धानमा बाला नलागेपछि किसान चिन्तित
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।
