एजेन्सी– प्राध्यापक स्टेफन हकिङले जीवनको महत्वपूर्ण समय ‘ब्लाक होल’का विषयमा अनुसन्धान गर्दैमा बिताए। उनले गरेको अनुसन्धानको अन्तिम अध्याय ‘इन्फरमेसन प्याराडक्स’ अनलाइनमा प्रकाशित भएको छ।
_x000D_
_x000D_
भौतिकशास्त्रका ज्ञाता र बह्माण्डविद् हकिङको गत मार्च महिनामा ७६ वर्षको उमेरमा मृत्यु भएको थियो। उनले क्यामब्रिज र हार्वड विश्वविद्यालयका सहकर्मीको सहयोगमा ब्लाक होलको सम्पर्कमा आउने वस्तुलाई के हुन्छ भन्ने विषयमा काम गरिरहेका थिए।
_x000D_
_x000D_
भौतिकशास्त्र विषयमा क्यामब्रिजमा प्राध्यापक तथा ‘ब्ल्याक होल एन्ट्रोफी एन्ड सफ्ट हेयर’ का सह–लेखक म्याल्कम पेरीले बेलायती पत्रिका गार्जियनसँग भने ‘इन्फरमेसन प्याराडक्स’ हकिङको जीवनको ४० वर्षसम्म उनको केन्द्रमा रहेको थियो।
_x000D_
_x000D_
के हो इन्फरमेसन प्याराडक्स?
_x000D_
अल्बर्ट आइन्स्टाइनको सिद्धान्त सापेक्षतावादमा टेकेर हकिङले ‘क्वान्टम थ्योरी’ प्रतिपादन गरेका हुन्। जसमा उनले भनेका छन् ‘स्पेसको चिसो गहिराईमा ब्लाक होलले बिस्तारै तातो प्रवाह गर्छ र यो उसको अस्तित्व रहेसम्म जारी रहन्छ’ भनेका छन्।
_x000D_
_x000D_
उनले आफ्नो सिद्धान्तमा भनेका छन्, ‘ब्लाक होलमा छिर्ने वस्तु विस्तारै हराउँदै जान्छ।’ यो सिद्धान्त क्यान्टमको ‘प्राइमरी भ्यालु’सँग मेल खाँदैन। ‘कुनै वस्तुसँग सम्बन्धित जानकारी कहिल्यै पनि पूर्णरुपमा विलय हुँदैन। यसले इन्फोरमेसन प्याराडक्सलाई जन्म दिन्छ।’
_x000D_
_x000D_
_x000D_
_x000D_
हकिङको अनुसन्धानले ब्ल्याक होलमा प्रवेश गरेको कुनै वस्तुको सूचना कसरी जर्गेना गर्न सकिन्छ भन्ने विषयमा खोजी गरेको छ। ब्ल्याक होलमा प्रवेश गरेपछि त्यहाँको तापक्रम वृद्धि हुन्छ। त्यहाँ प्रवेश गरेको वस्तुको आन्तरिक व्यवस्थामा खलबल पु¥याउँछ जसले एन्ट्रोफी लेबललाई बढाउँछ।
_x000D_
_x000D_
१९८८ मा हकिङको पुस्तक ‘अ ब्रिफ हिस्ट्री अफ टाइम्स’ प्रकाशनमा आएपछि उनको चर्चा चुलिन थालेको हो। पुस्तकले ‘बिग ब्याङ’ र ‘ब्ल्याक होल’लाई आम मानिससँग परिचित गराइदियो। गम्भीर विषय सरल र सहज तरिकाले प्रस्तुत गर्नसक्नु उनको विशेषता हो। आम मानिस हकिङसँग परिचित हुनु पूर्व नैे ब्रमाण्डसँग सम्बन्धित उनले गरेको योगदान वैज्ञानिक जमातसँग परिचित भएको थियो।
_x000D_
_x000D_
_x000D_
_x000D_
मोटर न्यूरोनसँग सम्बन्धित रोगका कारण २१ वर्षको उमेरमा नै उनलाई २ वर्ष मात्रै बाच्ने डाक्टरहरुले बताएका थिए। उनको जीवन र पेसासँग सम्बन्धित भ्रमलाई दशकौंसम्म गलत सावित गरिदिए। यसबीच उनको स्वास्थ्य स्थितिले जीवनभरी पिरोलिरह्यो।
_x000D_
_x000D_
अक्फोर्ड विश्वविद्यालयबाट स्नाकोत्तरको अध्ययन पूरा गरेपछि हकिङ क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय गए। जीवनको अन्त्य अर्थात् मार्च १४, २०१८ सम्म नै उनी त्यहीँ रहे। करियरका सुरुवाती दिनमा महत्वकांक्षी रहेका हकिङले भने, ‘मेरो जीवनको उद्देश्य सामान्य छ। यो ब्रमाण्ड के हो? यो किन यस्तो हुन्छ र किन अस्तित्वमा छ?’ जस्ता विषयमा उनले खोजी गरेका थिए।
_x000D_
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
