पोखरा– के घरमा पाल्दैमा जंगली जनावर हात्ती घरपालुवा हुन्छ?
‘जंगली हात्ती कुटेर, पिटेर ऊ घरपालुवा हुँदैन। उसले घरको बानी नै परिवर्तन हुनुपर्यो। नेपालमा भएको कुनै हात्तीलाई जंगलमा लगेर छोड्दिनुस् अपवादको रुपमा कुनै एउटा हात्ती फर्केर आउला,’ पोखरामा जारी दशौँ नेपाल लिटरेचर फेस्टिबलको ‘चराचुरुंगी र जनावारको आनीबानी’ सेसनमा लेखक ददि सापकोटा भन्छन्।
उनी हात्ती घरपालुवा नहुने बताउँछन्।
जीवजन्तुको आनीबानीबारे लेख्ने सापकोटाले भने, ‘कुनै जनावर घरपालुवा हुन १३ देखि १७ पुस्ता चाहिन्छ। कुखुरा पाल्दा छोरा, नाति भएर १७औँ पटकमा घरपालुवा हुन्छ। त्यसैले हात्ती पनि घरपालुवा हुँदैन। उनका अनुसार नेपालमा चौँथो पुस्ताका हात्ती छन्। जंगलबाट समातिएको चिज कहिल्यै घरपालुवा नहुने उनको दाबी छ।
सापकोटाका अनुसार घरमा पाले पनि हात्तीको आनीबानी जंगलकै हात्तीकै जस्तो हुन्छ । मान्छेले जंगली हात्तीलाई जबर्जस्ती घरपालुवा बनाएको उनको भनाइ छ।
सहजकर्ता देवेन्द्रका जिज्ञासामा उनले हात्ती, बाघ लगायतका जनावरबारे रोचक किस्साहरू सुनाए।
अनि हात्तले आक्रमण गर्छ
हात्तीले किन आक्रमण गर्छ? उसलाई के मनपर्छ, के मन पर्दैन? सापकोटा यसबारे भन्छन्, ‘हात्तीबाट जोगिन उसको आनीबानी र खानपानबारे बुझ्नुपर्छ। हात्तीबाट बच्न चार वटा उपया अपनाउनुपर्छ।’ हात्ती आउने समयमा बाघ र सिंहको आवाज बजाउन उनी सुझाउँछन्। किनकि यी दुई जनावारसँग हात्ती डराउँछ।
‘रक्सीको गन्ध थाहा पाएपछि हात्तीले जसरी पनि त्यो घर फोर्छ। मान्छेजस्तै ऊ मैमत्त हुन्छ। त्यो पाएपछि डाँडापाखामा मज्जाले रमाउँछन्,’ उनी सुझाउँछन्।
हात्ती हिँड्ने बाटो वरपर माहुरी पाल्दा त्यसबाट पनि जोखिम न्यूनिकरण गर्न सकिने सापकोटाले बताए। उनकाअनुसार माहुरी उडेर हात्तीको संवेदनशील अंगमा टोक्छ जसले गर्दा हात्ती डराउँछ।
हात्तीले बाली कुन बेला खान्छ? सापकोटासँग यसको जवाफ छ, ‘‘हात्ती सधैँ हिँड्दैनन्। बसाइँ सर्छन्। बसाइँ सर्छन् भन्ने बुझेर त्योबेला नपाक्ने बाली लगाउनुपर्छ। गर्भिणी हात्तीले केराको पात खाँदैनन्। गर्भ तुहिन्छ। हात्तीले केके खाँदैनन् भन्ने पत्ता लगाउनुपर्छ।’
बाघले पाइलाबाट शक्ति थाहा पाउँछ
सापकोटाका अनुसार बाघले एउटा बाघको पाइलाबाट अरु बाघले उसको उमेर, शक्ति पहिचान गर्न सक्छ। ‘हट्टाकट्टा, बलियो, अरुलाई पछार्न सक्ने, आहारा समात्न सक्ने भाले चाहिने भन्ने हुन्छ। जति स्वस्थ बलियो बाघसँग सहबास गर्यो उसका बच्चा त्यति स्वस्थ हुन्छन्,’ उनले भने।
जंगलमा बाघ बस्ने कुनै निश्चित ठाउँ हुने उनी बताउँछन्। ‘बासस्थान वरपर हिँड्डुल गर्दाका प्रशस्तै पाइला भेटिन्छन्। ‘उसले ४२ वा त्योभन्दा केही घटबढ वर्ग मिटर कभर गरेर राख्छ मेरो घर हो कोही नआउनु भन्छ। बघले मेरो घर होभन्दा केही विधि अपनाउँछ,’ उनले भने, ‘प्रतिद्वन्द्वीलाई यो पाइला यति गहिरो छ, आकार यस्तो छ, यो आकारले अर्को बाघलाई सूचना दिन्छ। अर्को बाघले त्यो पाइला हेरेर म लड्न सक्छु भन्यो भने भित्र पस्छ।’
पोथीलाई आकर्षण गर्न पनि बाघले आफ्नो बासस्थान वरपर पाइला छोड्ने सापकोटा सुनाउँछन्।
बाघको पिसाबमा पनि अर्को रोचक पक्ष हुन्छ। भाले बाघको पिसाबमा हुने १३ देखि १७ प्रकारका रसायनले बघिनीलाई उमेर र शक्तिको जानकारी दिने सापकोटा सुनाउँछन्।
भँगेराबारे कम अध्ययन
भंगेराबारे अमेरिकाको नर्थ डाकोटा युर्निभर्सिटीबाट प्राणीशास्त्रमा विद्यावारिधी गरे अनुज घिमिरेलाई सहजकर्ता देवेन्द्र भट्टराईले सोधे, ‘अमेरिकी र नेपाली भँगेरामा के फरक छ?’
घिमिरे भंगेराको आनीबानी र कराउने तरिकमा फरक नभएको बताउँछन्।
उनका अनुसार पछिल्ला वर्षमा नेपालमा भँगेराको संख्या घटेको सुनिन्छ। उनी भँगेरा घटेको कुरामा सहमति जनाउँछन्। ‘भँगेराको विषयमा अरु प्रजातिमा जस्तो अध्ययन नै भएको छैन। कतिले भन्नुहुन्छ भँगेरा कम देखिरहेका छौँ। तर, यकीनकै साथ भन्नलाई तथ्यांक छैन,’ उनले भने, ‘आजभन्दा १५ वर्षअघि जति देखिन्थ्यो त्यो अहिले छैन भनिन्छ। बेलायतसहित केही देशमा भँगेराको संख्या घटेको देखाउँछ।'
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1765528419.png)
-1764146706.png)
-1763721444.png)
-1765273665.jpg)
