काठमाडौं- पब्लिकेसन नेपालयले प्राचीन हिति प्रणालीमाथि लेखिएको पद्म सुन्दर जोशीको वृहत् अनुसन्धनात्मक कृति ‘हिति प्रणाली’ प्रकाशित गरेको छ।
ललितपुर महानगरपालिकाले आयोजना गरेको एक कार्यक्रममा काठमाडौं उपत्यकाका नगरप्रमुख, जनप्रतिनिधि,योजनाविद्, सम्पदा संरक्षण अभियानकर्ताका बिच 'हिति प्रणाली' पुस्तकको लोकार्पण गरिएको हो।
कार्यक्रममा लेखक पद्मसुन्दर जोशीले ललितपुर महानगरका मेयर चिरीबाबु महर्जन र नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि प्रतिष्ठान (नास्ट) का उपकुलपति सुनिल बाबु श्रेष्ठलाई पुस्तक हस्तान्तरण गरेका थिए।
आधा शताब्दी अघिसम्म पनि नेपाल भनेर चिनिने काठमाडौं उपत्यका हालको जनसंख्या बिस्फोट हुनु अघिसम्म बास्तुकला र संस्कृतिको विश्वस्तरको जिउँदो नमुना थियो। े
केही दशकयता खासगरी विसं २००७ सालको खुलापनपछि र अझ २०४६को परिवर्तनपछि योजनाबिहीन र अनियन्त्रित आप्रवासनसँगै यहाँका कलाकौशल र सम्पदाहरु उपेक्षामा परेक छन्।
फलस्वरुप, तिनको यथोचित प्रर्बद्धन् त परै जाओस्, भएका सम्पदा पनि लोपोन्मुख अवस्थामा छन्।
यसैक्रममा भत्किएको एउटा सुन्दर र कौशलपूर्ण सम्पदा हो हिति प्रणाली। हिति प्रणाली काठमाडौं उपत्यकाको एउटा अद्वितीय र सम्पन्न जल व्यवस्थापन प्रणाली हो। यो प्रणालीको सबैभन्दा पुरानो लिखित प्रमाण किराँत र लिच्छवी काल (झण्डै १७०० वर्ष पहिले) अङ्कित गरिएको पाइन्छ।
नेपाल भाषामा 'यि' को सम्बन्ध येंचु अर्थात् सफा हुन्छ भने भोट-बर्मेली भाषामा 'ति' वा 'डि' को अर्थ पानी हुने र यसरी यितिको अर्थ सफा पानी भन्ने बुझिन्छ।
उपत्यका वरीपरीका पहाडका भिरालो पाखाबाट तल झरेका किरातहरुसंग पानीको स्रोतको रुपमा मूल फुटेर बग्ने पानी सम्बन्धि ज्ञान थियो भने दक्षिणतिरबाट उपत्यका पसेका लिच्छवीहरुसित भूमिगत जल र ईनारको। हिति प्रणाली यी दुबै ज्ञानको सम्मिश्रणको उत्कृष्ट परिणामको रुपमा लिन सकिन्छ। मल्लकालका हितिहरुको कलात्मकता र प्राविधिक विशिष्टताले यस कालमा यी हितिहरु अरु परिष्कृत र व्यापक बनेको देखिन्छ।
पानीको प्रमुख स्रोतको रुपमा प्रयोग गरिने हिति अर्थात ढुंगेधाराहरु आज लगभग नष्ट हुने अवस्थामा पुगेका छन् । हुन त अझै पनि केही हितिहरु परिचालन मै छन्, तर धेरैजसो हितिप्रणालीका अवयवहरु नष्ट भइसकेका छन्। त्यसैले भएका हितिहरुको प्रबर्धन गर्नु र बिग्रन लागेकाहरुको संरक्षण गर्न ढीलै भइसकेकोछ।
यसै कार्यमा टेवा पुगोस् भन्ने उद्देश्यले उपलव्ध सूचना र ज्ञानको संकलन गरी हिति प्रणालीको उद्गम, यसको प्राविधिक पक्ष, व्यवस्थापनका स्थापित पद्धत्तीहरु र हाल आएर हिति प्रणाली माथि भइरहेका व्यभिचारहरु र पुनर्निमाणका सम्भावनाहरुलाई समेटेर यो पुस्तक तयार पारिएको छ।
पुस्तकका लेखक जोशी भन्छन् - 'आजको समयमा दिगो सहरी खानेपानी योजनाहरू डिजाइन गर्दा, हामी बीस वर्षको योजना बनाउँछौं; यदि धेरै महत्वाकांक्षी योजना छ भने तीस-वर्षे पनि होला ! आधुनिक जलविज्ञान र इन्जिनियरिङले त्यो भन्दा बढी कल्पना गर्न सक्दैन तर हाम्रो हिति प्रणाली भने एउटा ऐतिहासिक प्राविधिक चमत्कार नै हो, किनभने यसले झण्डै दुई हजार वर्षदेखि पानीको बहाव व्यवस्थापन गरेको छ। हिति प्रणाली, भावी पिंढी र संसारको सबैभन्दा आधुनिक प्रविधिको लागि पनि अकल्पनीय उदाहरण हो।'
कार्यक्रममा बोल्दै ललितपुर महानगरपालिकाका मेयर चिरीबाबु महर्जनले हिति सम्बन्धी पुस्तक प्रकाशित हुँदा सबैभन्दा खुसी आफू हुने बताए। 'मेरो अघिल्लो कार्यकालमा पाटनका हितिहरुबाट पानी झारेर देखाउने धोको थियो, त्यो पुरा हुन पाएन तर अझै पनि प्रयास जारी छ। यसपालि भने लगनखेलको सप्तपाताल पोखरीको जमीन नगर स्वामित्वमा ल्याउन सफल भएको र टिकाभैरव राजकुलो ब्युँताउने अभियान समेत उल्लेख्य रुपमा अघि बढेको छ।‘
मेयर महर्जनले आफूहरू केटाकेटी छँदा यिनै पोखरीमा फुलेका कमलका पातमा भोज खाएको स्मरण गर्दै र तिनै पोखरीमा फेरी कमल फुलाउने आफ्नो इच्छा रहेको बताए। उनले पुस्तकको प्रकाशनका लागि नेपालय पब्लिकेशनलाई साधुवाद समेत दिए।
काठमाडौँ सभ्यताको पानी प्रणाली र सांस्कृतिक परम्पराका ज्ञाता पद्मसुन्दर जोशी दिगो सहरी विकासका योजनाकार हुन्। उपत्यकाको पूर्वाधार विकासका साथै मूर्त तथा अमूर्त सम्पदाहरूको जगेर्नामा सक्रिय उनी पेसाले इन्जिनियर हुन्। लामो समय त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्गत इन्जिनियरिङ अध्ययन संस्थान, पुल्चोकमा प्राध्यापनसमेत गरेका उनले काठमाडौँ महानगरपालिकाको सहरी योजना आयोगको सदस्य–सचिव रही सहरी पूर्वाधार सुधार आयोजना तथा काठमाडौँ उपत्यका म्यापिङ कार्यक्रमको नेतृत्व गरेका थिए। नेपालीमा यो उनको पहिलो पुस्तक हो।
'हिति प्रणाली' को मूल्य नेपाली बजारका लागि १४९५ रुपियाँ रहेको छ साथै पुस्तक देशका सबै प्रमुख पुस्तक पसलहरूमा उपलब्ध रहने छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।
-1734793655.png)
-1734792065.png)
![सय दिने प्रगति विवरण सार्वजनिक गर्दै प्रधानमन्त्री केपी ओली [प्रत्यक्ष प्रसारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/kllllllllll-1729675876.jpg)
![Nepal Live Samachar नेपाल लाइभ समाचार, भदौ १९ [भिडियाे]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/samachar++-1725458095.jpg)
![प्रधानमन्त्रीसँग प्रश्नोत्तर [प्रत्यक्ष प्रशारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/PMM-(1)-1718866650.jpg)
![भारत भ्रमणबारे प्रतिनिधि सभा बैठकमा जवाफ दिँदै प्रधानमन्त्री प्रचण्ड [प्रत्यक्ष प्रशारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/prachanda-sansad-1710309847.jpg)
![Nepal Live Samachar नेपाल लाइभ समाचार, जेठ ३० [भिडियाे]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/samachar++-copy.jpg-30-1718203418.jpg)
-1734781523.png)
