एजेन्सी- गत वर्षको डिसेम्बरदेखि चीनको वुहानबाट सुरू भएको कोरोना भाइरस संक्रमण विश्वभरी नै फैलिसकेको छ। विश्व स्वास्थ्य संगठनले यही महामारीलाई मध्येनजर गर्दै वैश्विक आपतकाल घोषणा गर्यो।
अहिलेसम्म विश्वभर कोरोना भाइरसबाट ४ लाखभन्दा बढीको मृत्यु भइसकेको छ भने कोरोना संक्रमितको संख्या ६९ लाख १६ हजार नाघिसकेको छ। यसैगरी करीब ३१ लाख संक्रमित निको भएर घर फर्किसकेका छन्।
कोरोना भाइरसले मानिसमा कोभिड-१९ रोग निम्त्याउँछ। तर सुरू सुरूमा यसको लक्षण अति नै सामान्य भए पनि पछि यसका कारण ज्यानैसमेत जान सक्ने हुन्छ।
यो भाइरसले कस्तो किसिमले शरीरलाई आक्रमण गर्छ? यसको उपचार कसरी गरिन्छ? अस्पतालमै उपचार गरिरहेका मानिसहरूको चाहीँ किन मृत्यु भयो?
भाइरसको इक्युबेसन पिरियड
कोरोना भाइरस शरीरभित्र प्रवेश गरेको केही दिनपछि मानिसमा विभिन्न किसिमका लक्षणहरू देखापर्न थाल्छन्। सास फेर्न गाह्रो हुने‚ रूघाखोकी आदि लक्षणहरू देखापर्न थाल्छन्। यसले पहिलोपटक मानिसको घाँटी वरिपरीका कोशिकामा आक्रमण गर्न थाल्छ।
त्यसपछि श्वासनली र फोक्सोलाई आक्रमण गर्छ। फोक्सोमा पुगेपछि कोरोना भाइरसले आफ्नो समूह निर्माण गर्छ।
नयाँ कोरोना भाइरसले बाँकी रहेका कोशिकामा आक्रमण गर्न थाल्छन्। यो भाइरस मानिसको शरीरमा प्रवेश गर्नासाथ कुनैपनि लक्षण देखापर्दैनन्। तर कतिपय मानिसलाई भने सुरूवाती चरणबाटै विभिन्न लक्षणहरू देखापर्न सक्छन्।
भाइरसको इक्युबेसन पिरियड पनि मानिसमा फरक फरक हुनसक्छ। औसतमा यो पिरियड पाँच दिनको हुन्छ।
सामान्य लक्षण
प्रायःजसो मानिसमा सामान्य लक्षणहरू देखापर्ने गर्छन्। सामान्यतया संक्रमित १० जनामध्ये ८ जनालाई सामान्य लक्षण देखापर्ने गर्छ। सामान्य लक्षणमा रूघाखोकी‚ शरीर दुख्ने‚ टाउको दुख्ने आदि लक्षणहरू देखिन सक्छ।
शरीरमा रहेको रोग प्रतिरोधात्मक प्रणालीले भाइरससँग लड्ने कोशिस गर्छ। रोग प्रतिरोधात्मक प्रणालीले सम्पूर्ण शरीरमा यसको बारेमा संकेत दिने काम गर्छ। यसपछि यसले हाम्रो शरीरभित्र रहेको भाइरसलाई नष्ट गर्नका लागि साइटोकाइन नामको रसायन पैदा गर्न सुरू गर्छ।
शरीरको प्रतिरोधक शक्ति भाइरसलाई नष्ट गर्नका लागि कसरत गर्छ। यसैले गर्दा भाइरस शरीरभित्र प्रवेश गरेपछि हामीलाई शरीर दुख्ने‚ टाउको दुख्नेजस्ता लक्षणहरू देखापर्ने गर्छन्।
कोरोना भाइरस संक्रमण भएको व्यक्तिको घाँटीमा सुक्खा किसिमको खसखसाहट देखापर्ने गर्छ।
कसैकसैको खसखसाहटमा कफ पनि आउन सक्छ। यस्तो बेलामा उक्त कफमा फोक्सोका मृत कोशिका पनि मिसिएर निस्कने गर्छन्‚ जो कोरोना भाइरसका कारण शरीरभित्रै नष्ट भएका हुन्छन्।
यस्तो अवस्थामा डाक्टरले संक्रमितलाई आराम गर्न‚ प्रशस्त पानी पिउन र प्यारासिटामोल खानका लागि सल्लाह दिने गर्छन्। यस्तो बेला संक्रमितलाई अस्पतालमा भर्ना हुन जरूरी हुँदैन। यो अवस्था करीब एक हप्तासम्म रहन्छ। जसको शरीरमा रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता ज्यादा हुन्छ उनीहरूले यसलाई जित्ने गर्छन्। त्यस्ता संक्रमितको स्वास्थ्य संक्रमण भएको पहिलो साताबाटै क्रमशः सुधार हुन थाल्छ।
तर कतिपय व्यक्तिको भने क्रमशः लक्षण झन् झन् गम्भीर भएर जान्छ फलस्वरूप कोभिड-१९ को गम्भीर प्रकारका लक्षण देखाउन थाल्छ।
गम्भीर लक्षण
हामीमा कोभिड-१९ का जस्तै गम्भीर प्रकृतिका विभिन्न लक्षणहरू देखापर्न थाल्नुमा विभिन्न कारण हुन्छन्। यस्तो स्थितिमा हाम्रो शरीरमा भएको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमताले भाइरसलाई नष्ट गर्नका लागि अनावश्यक प्रतिक्रिया देखाउन थाल्छ। यसबाट शरीरमा पैदा भएको केमिकलबाट पुरै शरीर सुन्निनेजस्ता लक्षण देखिन थाल्छन्। कहिलेकाहीँ यही सुन्निएको अवस्थाले शरीरलाई धेरै ठूलो क्षति पुर्याउन पनि सक्छ।
किङ्ग्स कलेज लन्डनका डाक्टर नेट्ली मेक्टरमट भन्छन्‚ ‘भाइरसका कारण रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बिग्रिन थाल्छ।’
यदि यो भाइरसले मानिसको मुख हुँदै श्वासनलीमा प्रवेश गरेमा फोक्सोसम्म पुग्छ र फोक्सोलाई नै साना साना एयरसेकको रूपमा परिणत गराइदिन्छ।
फोक्सोले नै मानिसको शरीरका अन्य ठाउँमा अक्सिजन पुर्याउने र कार्बनडाइअक्साइड बाहिर निष्काशन गर्ने काम गर्छ। तर कोरोना भाइरसका कारण यसले बनाएका साना साना एयरसेकमा पानी जम्न थाल्छ जसका कारण सास फेर्न कठिन हुने गर्छ र लामो सास लिन सकिँदैन।
यस्तो अवस्थामा संक्रमितलाई भेन्टिलेटरको आवश्यकता पर्छ। विश्व स्वास्थ्य संगठनले चीनमा ५६ हजार जना संक्रमितको रिपोर्टलाई आधार मानेर गरेको एक अध्ययनमा कूल संक्रमितमध्ये १४ प्रतिशत संक्रमितमा यस्तो किसिमको लक्षण देखापर्ने उल्लेख गरेको छ।
चिन्ताजनक अवस्था
कूल संक्रमितमध्ये ६ प्रतिशत मानिस कोरोना भाइरसका कारण डरलाग्दो अवस्थाको शिकार भएको विभिन्न अध्ययनहरूले उल्लेख गरेका छन्। यो अवस्थामा संक्रमितको शरीर भाइरसका अगाडि हार्ने गर्छ र गम्भीर प्रकारको लक्षण देखिन थाल्छ।
यस्तो बेलामा मानिसको फोक्सो फेल हुने‚ सेप्टिक सक‚ अर्गान फेल र मृत्युसम्म पनि हुने गर्छ। रोग प्रतिरोधात्मक शक्ति नियन्त्रणभन्दा बाहिर पुग्छ र यसले शरीरलाई गम्भीर क्षति पुर्याउँछ। यस्तो हुँदा फोक्सो सुन्निने भएकाले शरीरलाई आवश्यक अक्सिजन प्राप्त हुँदैन।
यसको प्रत्यक्ष असर मिर्गौलामा पर्न जान्छ‚ जसले रगतलाई सफा गर्ने काम गरिरहेको हुन्छ। यस्तो भएमा काम गर्न नै नसक्ने स्थिति पनि आउन सक्छ। साथै पर्याप्त अक्सिजनको अभावमा शरीरका अन्य भित्री अङ्गहरू पनि बिस्तारै निष्क्रिय हुँदै जान्छन्।
डाक्टर भारत पनखानिया भन्छन्‚ ‘भाइरसका कारण हामीभित्रका विभिन्न अङ्ग फेल हुनेगरी शरीर सुन्निन्छ जसले गर्दा ज्यान समेत जाने सम्भावना हुन्छ।’ यस्तो अवस्थामा उपचारका लागि इसिएमओ अर्थात् एक्स्ट्रा कर्पोरल मेम्ब्रेन अक्सिजनेसनको प्रयोग गर्न सकिन्छ।
यस्तो उपचार विधीमा एककिसिमको कृत्रिम फोक्सोको प्रयोग गरिन्छ जसले शरीरभित्र रहेको रगत बाहिर निकालेर त्यसलाई अक्सिजनेट गर्ने काम गर्छ। बाहिर निकालिएको रगत फेरि शरीरमै हाल्ने गरिन्छ।
मृत्यु हुने अवस्था
लेन्सेन्ट मेडिकल जर्नलमा प्रकाशित एक अध्ययनका अनुसार चीनको वुहान सहरस्थित जिनयिन्तान अस्पतालमा कोरोना भाइरसका कारण मृत्यु भएका दुईजनाको फोक्सो स्वस्थ पाइएको थियो। तर अध्ययनमा मृतक दुवैजनाले लामो समयदेखि धुम्रपान गर्ने गरेकाले त्यसैले पनि उनीहरूको फोक्सो कमजोर भएको हुनसक्ने आशंका गरिएको छ। मर्ने व्यक्तिमा एक ६१ वर्षीय पुरूष थिए। उनी अस्पताल पुग्दा उनमा गम्भीर प्रकारको निमोनिया थियो।
श्वासप्रश्वासमा समेत समस्या भएका कारण ती व्यक्तिलाई भेन्टिलेटरमा राखिएको थियो। तर पछि उनको फोक्सोले काम गर्न छाड्यो र अस्पतालमा भर्ना भएको ११ दिनपछि उनको मृत्यु भएको थियो।
अर्का संक्रमित ६९ वर्षीय पुरूष थिए‚ जसलाई सास फेर्न समस्या परिरहेको थियो। यी संक्रमितमा इसिएमओ मेसिनको प्रयोग समेत गरिएको थियो तर पनि उनी बाँच्न सफल भएनन्। उनको रक्तचाप निरन्तर कम हुँदै गइरहेको थियो भन् उनलाई निमोनिया समेत भएको थियो।
यो सामग्री बिबिसी हिन्दीबाट प्रदीप खद्योतले भावानुवाद गरेका हुन्।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
