जसले फैलाए भ्रमको संक्रमण

कोरोना अपडेट

नारायण अधिकारी आइतबार, चैत ९, २०७६, १६:०५

काठमाडौं– कोरोना भाइरसको सम्भावित संक्रमणबाट जोगिन सबै सतर्क छन्। नयाँ जानकारी आउने बित्तिकै आँखा,कान चनाखो बनाउँछन्। तर, नयाँ जानकारीका नाममा भ्रम फैलाउन उद्यत छन्, केही व्यक्तिहरू। नेपालमा कोरोना भाइरसको संक्रमण हालसम्म पाइएको छैन तर मानवरूपी ‘कोरोना’ले फैलाएको भ्रम भाइरसको चपेटमा भने नेपालीहरु परिसके।

कोरोना भाइरस मान्छेबाट मान्छेमा सरिरहेको छ भने भ्रम भाइरस सामाजिक सञ्जालमार्फत्। फेसबुक, ट्वीटर, म्यासेन्जर, टिकटक लगायतका सञ्जालमा कोरोना भाइरसबारे अफवाह फैलाएर आतंकित पार्नेहरु सक्रिय छन्। उनीहरुले अफवाह फैलाउँदा सर्वसाधरण आतंकित बनेका छन्।

अफवाह फैलाउनेमा सामान्य व्यक्तिदेखि डाक्टरसम्म छन्। उनीहरुले सत्यजसरी भ्रम फैलाएपछि विश्वमा तीव्र फैलिरहेको कोरोनाबाट आतंकित नेपालीको धड्कन झन् बढ्छ। नेपालीहरुमा अझै ‘मेडिकल लिटरेसी’ कमजोर छ। स्वास्थ्यका विषयमा जसले जे भने पनि पत्याउँछन्। त्यसैमाथि डा अघि लागेका व्यक्तिको मुखबाट निस्किएको हरेक बोली धेरै नेपालीका लागि ‘वाणी’ बराबर हुन्छ। वाणी अर्थात् झुट ठहर्ने विषयमा कल्पनासम्म गर्न सकिन्न।

यसलाई मध्यनजर नगरी डा सुन्दरमणि दीक्षितले अभिव्यक्ति दिए। काठमाडौंमा भएको एक कार्यक्रममा कोरोनाको परीक्षण गर्ने किट नेपालमा नभएको र परीक्षण नै नगरी नेगेटिभ देखाएको दाबी गरे। नेपालमा कोरोना नरहेको भनेर सरकारी निकायले झुट बोलेको उनको दाबी थियो। अर्थात् नेपालमा कोरोना छ तर जाँचपड्ताल अभावका कारण देखिएको छैन।

सरकारको तयारीमाथिको प्रश्न थियो सायद। तर, यो जनतालाई आतंकित बनाउने ‘प्रेस्क्रिप्सन’ जस्तो भयो। क्लिकमा डलर देखिरहेका युट्युबेहरुका लागि सनसनी फैलाउने मसला। चिकित्सकीय जिम्मेवारीमा समस्या उजागर मात्रै पर्दैन, समाधानको उपाय पनि हुन्छ। ‘इभिडेन्स’मा टेकेर मात्रै बोल्ने शिक्षा चिकित्सा विज्ञानले दिएको उनले बिर्सिदा यो अवस्था आयो।

कोरोना भाइरसको संक्रमणको त्रास जनतालाई आतंकित बनाउने ‘प्रेस्क्रिप्सन’ जस्तो भयो। क्लिकमा डलर देखिरहेका युट्युबेहरुका लागि सनसनी फैलाउने मसला।

उक्त अभिव्यक्तिबाट अफबाह फैलिएको भन्दै डा दिक्षितलाई कारबाही गर्नुपर्ने माग समेत भएको थियो। गत बिहीबार राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनिकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणको बैठकमा स्वास्थ्य सेवा विभागका महानिर्देशक महेन्द्र श्रेष्ठले दीक्षितलाई कारबाही गर्नुपर्ने धारणा राखे। तर, उनीमाथि कुनै कारबाही भने भएको छैन।

जनतामाझ आतंक फैलाएर आफ्नो ‘गोजी अनलाइन’लाई ‘खोजी अनलाइन’ बनाउन लागिपरेका एकजना भने पक्राउ परेका छन्। यस्ता अन्य व्यक्तिमाथि पनि निगरानी बढाइएको नेपाल प्रहरीले जनाएको छ।

शुक्रबार राति १० बजेतिर रामेछापको खाँडादेवी गाउँपालिका घर भएका २० वर्षीय विवेक थापा मगरलाई आफ्नो फेसबुक पेजमा ‘लाइक’ बढाउने आत्मघाती जुक्ति फुर्‍यो। उनले एउटा अडियो रेकर्ड गरेर पोष्ट गरे। अडियोमार्फत् उनले भनेका थिए, ‘नर्भिक अस्पतालमा जाँच गरिएका ९ जना मध्ये ६ जनालाई कोरोना भाइरस भएको पुष्टि भएको छ। यो न्युज मिडियामा पनि आउँदैन। सरकारल नै लुकाएको छ।’

यो सामाजिक सञ्जालमा भाइरल हुन थाल्यो। सामाजिक सञ्जालमार्फत फैलिएको यो भ्रम भाइरसबाट सर्वसाधारण आतंकित भए। उक्त अडियो म्यासेन्जरमार्फत धमाधम शेयर हुन थाल्यो। प्रहरीकहाँ यसबारे जानकारी पुगेपछि अफवाह फैलाउने विवेकलाई नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय साइबर ब्युरोले पक्राउ गरेको छ। शनिबार भक्तपुरबाट पक्राउ गरेको हो।

उनीविरुद्ध दुईटा कसुरमा अनुसन्धान सुरु गरिएको नेपाल प्रहरीका केन्द्रीय प्रवक्ता डिआइजी शैलेश थापा क्षेत्रीले जानकारी दिए। अदालत बन्द भए पनि म्याद थपका लागि डेस्क खुला रहनेछ। म्याद थप गरेर उनीमाथि मुलुकी अपराध संहिता २०७४ अनुसार सार्वजनिक शान्ति विरुद्धको कसुरमा कारबाही गर्न अनुसन्धान सुरु गरिएको छ। अर्को विद्युतीय कारोबार ऐन २०६३को कसुरमा समेत उनलाई कारबाही हुने भएको छ।

सार्वजनिक शान्ति विरुद्धको कसुरमा झुटा अफवाह फैलाउन नहुने कुरा उल्लेख छ। जस अन्तर्गत १ वर्षसम्म कैद वा १० हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना वा दुबै हुनसक्ने व्यवस्था छ। विद्युतीय कारोबार ऐन अनुसार भने एकलाख रुपैयाँसम्म जरिवाना वा ५ वर्षसम्म कैद वा दुबै सजाय हुने व्यवस्था छ।

यस्तै शनिबार नै अर्को अफवाह फैलियो। भनिएको थियो, ‘राति परेपछि घर बाहिर ननिस्कनु होला। नेपाली सेनाले हेलिकप्टरमार्फत् कोरोनाको औषधि छरिरहेको छ।’

महिलाको अवाज भएको उक्त अडियोमा घर बाहिर ननिस्कन ‘सादर अनुरोध’ गरिएको छ। विनम्र आवाजमा सुनिन्छ, ‘कपडा सुकाएको भए उठाउनु होला। नभए कोरोनाको विषादी लाग्न सक्छ।’

आवाज सुन्दा कसैले सामाजिक उत्तरदायित्व निर्वाह गर्न जोकोही बाध्य हुन्छ। तर, त्यो कुनै सुमधुर स्वरकी धनीको कर्कस हर्कत थियो। शनिबार यो पनि सामाजिक सञ्जालमा अत्याधिक फैलियो। यसबारे नेपाली सेनाले स्पष्टीकरण नै दिनुपर्‍यो। सेनाले विज्ञप्ति निकाल्दै आफ्नो गम्भीर ध्यानाकर्षण भएको जनायो। औषधी छर्कने कुनै योजना नभएको र हल्लाको पछि नलाग्न सेनाको आग्रह थियो।

‘हेलिकप्टरबाट किटनाशक औषधि छर्ने नेपाली सेनाको कुनै योजना नभएको जानकारी गराइन्छ। तसर्थ हालको संवेदनशील घडीमा यस प्रकारको भ्रामक, झुटो तथा मनगढन्ते समाचारमा विश्वास नगर्न नेपाली सेना सम्पूर्ण पाठक वर्गहरुमा हार्दिक अनुरोध गर्दछ,’ सेनाले जारी गरेको विज्ञप्तिमा भनिएको छ।

संसार आक्रान्त पारेको कोरोना नेपालमा छैन भन्नेमा धेरै नेपालीले बलपूर्वक विश्वास गरिरहेका छन्। त्यस्तो बेला यस्तो सत्य जस्तो लाग्नेगरी भिडियो आएपछि धेरै नेपालीका हातगोडा काँप्न थाले। तर, त्यो भ्रमपूर्ण सामाग्री थियो।

टिकटक अहिले धेरैको मन बहलाउने माध्यम हो। यो मन बहलाउने माध्यममा कोरोना भाइरसबारे भ्रम फैलाएर एक युवालाई ‘बहुलाउन’ मन लाग्यो। शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताल टेकुमा कोरोनाका कारण मान्छेको मृत्यु भएको भन्दै अफवाह फैलाइएको थियो। टिकटकमा भाइरल उनको भिडियामा भनिएको थियो, ‘म टेकु अस्पतालमा कुकुरले टोकेको उपचार गर्न गएको थिएँ। त्यहाँ कारोना भाइरसका कारण मृत्यु भएका ५ जनाकोशब देखें। सोधखोज गर्दा त्यहाँ स्टाफले हप्काए। आदिइत्यादि।’

संसार आक्रान्त पारेको कोरोना नेपालमा छैन भन्नेमा धेरै नेपालीले बलपूर्वक विश्वास गरिरहेका छन्। त्यस्तो बेला यस्तो सत्य जस्तो लाग्नेगरी भिडियो आएपछि धेरै नेपालीका हातगोडा काँप्न थाले। तर, त्यो भ्रमपूर्ण सामाग्री थियो। उक्त अफवाह फैलाउने व्यक्ति अमेरिका बस्दै आएका नयनराज पाण्डे थिए।

उक्त अफवाह पछि उनको सोधखोज भयो। उनलाई चिन्नेले गाली गरे। सामाजिक सञ्जालमा पनि उनी विरुद्ध धेरैले स्ट्याटस लेखे। प्रहरीले समेत सोधखोज थाल्यो र कारबाही प्रक्रिया अघि बढाउने पर्यत्नमा लाग्यो। त्यसपछि पाण्डेले भने माफी मागेका छन्। उनले आफूबाट गल्ती भएको र आम नागरिक त्रसित हुन गएको भन्दै फेसबुकमा लामो स्ट्याटस लेखेर माफी मागेका छन्। अहिले उनले त्यो भिडियो समेत डिलेट गरेका छन्। अन्जानमा उक्त गल्ती भएको उनको भनाइ छ।

यी पछिल्ला उदाहरण हुन्। कोरोनाको आशंकमा नमूना परीक्षणका लागि पठाएकै विषयलाई लिएर अफवाह फैलाउनेहरु पनि छन्। अस्पतालले ढाँटेर उपचार नगरेको बताउनेहरु पनि टोलछिमेकमा भेटिन्छन् र नेपाल सरकारले ढाँटेको भन्दै हिँड्ने त कति–कति?

कोरोनासँग लक्षण मिल्दोजुल्दो भएका बिरामीको नमूना झिकेर राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशालामा पठाइन्छ। त्यहाँ हालसम्म ६ सय १२ बिरामीको नमूना पठाइएको छ। कुनै पनि बिरामीमा कोरोना देखिएको छैन। त्यसैले नेपालमा कोरोना देखिएका भनेर आइरहेका आइतबार दिउसो ३ बजेसम्मका सवै सूचना भ्रम हुन्। यस्तो भ्रमको संक्रमण गराउन लागिपरेका मानवरुपी कोरोना विरुद्ध आफ्नो ठाउँबाट डटौं। सतर्क रहौं तर आतंकित नबनौं।