पर्यटन-उड्डयन

नेपाल ट्रष्टको जग्गामा सेनाको ब्यारेक

प्रचण्डको राजनीतिक ‘इन्ट्रेस्टमा’ विमानस्थल बिस्तारका नाममा साढे १ अर्ब खर्च गरिँदै

उत्तम काप्री शुक्रबार, फागुन १६, २०७६ २०:१३

काठमाडाैं-नेपाल ट्रष्टको जग्गाको दुरुपयोग र अनियमितताका श्रृंखला सार्वजनिक भइरहेका बेला सरकारले ट्रष्टको जग्गा ब्यारेक बनाउने गरी नेपाली सेनालाई दिने तयारी गरेको छ।चितवनको भरतपुर विमानस्थल बिस्तारका नाममा संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयले नै नेपाल ट्रष्टको ३२ विघा जग्गा सेनालाई दिने तयारी अगाडि बढाइसकेको छ। भरतपुर विमानस्थल बिस्तारमा नेकपा अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचन्डको राजनीतिक ‘इन्ट्रेस्ट’ मिसिएको छ।
अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनाउने घोषणा भइसकेको अवस्थामा प्रचण्ड भरतपुरको अहिलेकै धावनमार्ग बिस्तार गर्न चाहन्छन्। धावनमार्ग बढाउन सेनाको ब्यारेक बाधक देखिएपछि सेनालाई नेपाल ट्रष्टको जग्गामा सार्ने तयारी भएको हो।
मन्त्रालयले १२ सय मिटर लम्बाइ भएको भरतपुर विमानस्थलको रन–वे बढाएर १६ सय ५० मिटर बनाउने तयारी गरिरहेको छ। तर धावनमार्ग बिस्तार गर्न सेनाको घोडा प्रजनन केन्द्रको ६२ विघा जग्गा आवश्यक पर्छ। सोही जग्गा धावनमार्गका लागि लिएर त्यसको साटो नेपाल ट्रष्टको ३२ विघामा सेनाको ब्यारेक बनाउने र अन्यत्र घोडा प्रजनन केन्द्र बनाउन सकिने गरी प्रतिवेदनै तयार भइसकेको छ।
विमानस्थल बिस्तारका लागि भन्दै संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयका सह–सचिव बुद्धिसागर लामिछानेको अध्ययन समितिले नेपाल ट्रष्टको जग्गामा सेनाकोे ब्यारेक बनाउन दिन सकिने गरी सिफारिस गरिसकेको छ।

भरतपुर विमानस्थल बिस्तार तथा स्तरोन्नतिको आवश्यकता, अनुमानित खर्च तथा यस कार्यको लागत प्रतिफल अनुमान गरी प्राविधिक तथा सामाजिक–आर्थिक पक्षको समेत विविध पक्षमा अध्ययन गरी उपयुक्त सिफारिस सहितको प्रतिवेदन तयार गर्न असोज २ गते मन्त्री योगेश भट्टराईको मन्त्रिस्तरीय निर्णयमा समिति गठन भएको थियो।

समिति संयोजक बुद्धिसागर लामिछाने थिए भने सदस्यमा रक्षा मन्त्रालयका उपसचिव प्रदिप सुवेदी, प्रमुख सेनानी विजितराज रेग्मी, इन्जिनियर नलबिक्रम थापा, एटिसी अफिसर सुवर्णराज भट्टराई र परामर्शदाता सत्येन्द्र शाक्य थिए।

समितिले माघ १९ मा भरतपुर विमानस्थल बिस्तारका लागि आवश्यक जग्गा र लागतसहितको अध्ययन प्रतिवेदन मन्त्री भट्टराईलाई बुझाइसकेको छ।

भरतपुर विमानस्थलको रन–वे १२ सय मिटर भए पनि आसपासमा बनेका संरचनाका कारण ९ सय मिटरमात्रै सञ्चालनमा छ। तर, सो अवरोध हटाउन छाडेर मन्त्रालयले नेकपा अध्यक्ष प्रचन्डको दबावमा विमानस्थलको रन–वे नै १६ सय ५० मिटर बनाउन लागेको हो। नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरण स्रोतका अनुसार अहिले धावनमार्ग विस्तार गर्न आवश्यक छैन। धावनमार्ग क्षेत्रमा रहेको अवरोध हटाउन सके पुग्छ।

धावन मार्गको आसपास २ सय ५७ वटा निजी घर टहरा छन्। तिनलाई हटाउने हो भने पनि १२ सय मिटरको रनवे पूर्ण रुपमा सञ्चालनमा ल्याउन सकिन्छ। तर प्रचण्ड र भरतपुर महानगरपालिकाकी मेयर रेणु दाहालको दबाबमा नचाहिएको विमानस्थल बिस्तारमा लगानीका लागि समिति गठन गरियो। समितिको प्रतिवेदन इन्ट्रेस्ट अनुसारकै सकारात्मक आयो र अहिले मन्त्रालय सो प्रतिवेदन कार्यान्वयन गर्ने तयारीमा छ।

‘माथिको निर्देशनपछि हामीले त अध्ययन गर्नै पर्‍यो, तर विमानस्थल बिस्तारको नामका साढै १ अर्ब खर्च गर्नुका कुनै औचित्य देखिँदैन,’ समिति एक सदस्यले भने, ‘कुनै एक राजनीति नेताको निर्वाचन क्षेत्रका लागि राज्य कोषको दोहन गर्नु उचित हैन।’

विमानस्थल विस्तारको बहानामा दियालोमा आँखा

भैरहवामा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल निर्माणको काम अन्तिम चरणमा पुगिसकेको छ भने काठमाडौंबाट चितवन जाने सडक पनि बिस्तार भइरहेको छ। मुग्लिन–नारायणगढ सडक पनि बिस्तार भइसकेको अवस्थामा भरतपुरमा आन्तरिक उडानका लागि बनेको विमानस्थलको रनवे बिस्तार गर्नुमा व्यक्तिगत इन्ट्रेस्टबाहेक अर्को कारण देखिँदैन।

समितिले तयार पारेको रिपोर्टमा विमानस्थल बिस्तारका लागि अहिलेको रन–वेको उत्तरपट्टी रहेको सेनाको घोडा प्रजनन केन्द्र प्रयोग गर्न सकिने उल्लेख छ। घोडा प्रजनन् केन्द्रलाई उचित ठाउँमा सार्ने र सेनालाई ब्यारेक बनाउन नेपाल ट्रष्टको ३२ विघा जग्गा दिने सकिने रिपोर्टमा उल्लेख छ।

सेनाको आग्रहमा चितवनमा रहेको दियालो बंगलाको ७ सय ६७ रोपनी ११ आना १ पैसा १ दाम जग्गामध्ये ३२ रोपनीभन्दा बढी जग्गा सेनालाई दिने तयारी सुरु गरिएको छ।

चितवनसँगको सडक सञ्जाल अहिले बिस्तार र विकास पनि भइरहेको छ। गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सञ्चालनमा आउने अवस्था र बुटवल–नारायणघाट सडक ६ लेन बन्ने भएपछि उक्त विमानस्थल विस्तारमा खर्च गर्नु उचित नहुने हवाई क्षेत्रका विज्ञसमेत बताउँछन्। तर प्रचण्डको दबाबसामु नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणका पदाधिकारीनिरीह देखिएका छन्।

छलफलसमेत छाडेका छैनन् प्रचण्डले

विमानस्थल बिस्तारको विषयमा छलफल तथा अन्तरक्रिया कार्यक्रममा प्रचण्ड आफैं उपस्थित हुने गरेका छन्। गत भदौमा भएको सरोकारवालाको छलफलमा प्रचण्ड सहभागी थिए। ट्रष्टका अध्यक्ष इश्वर पोखरेल र सेनाका प्रतिनिधिसँगको छलफलमा समेत प्रचण्ड बसेका थिए। यसले समेत रनवे बिस्तारमा उनको लगाव कति छ भन्ने देखाउँछ नै।

रन वे बिस्तारमा राजनीतिक ‘इन्ट्रेस्ट’ प्रस्टै देखिए पनि प्राधिकरणका अधिकारी यो बाध्यता नभई आवश्यकता भएको तर्क गर्छन्।

प्राधिकरण महानिर्देशक राजन पोखरेलले विमानस्थलको बिस्तारमा मन्त्रालय तथा नेकपा नेता प्रचण्डबाट दबाब नआएको र प्राधिकरण आफैंले एटिआर ७२ सम्मको जहाज उडान तथा अवतरण गर्न सक्ने गरी विमानस्थल विस्तार योजना अगाडि सारेको दावी गर्छन्।

विमानस्थलको रन–वे अहिले पूर्णरुपमा सञ्चालनमा आउन नसकेको प्राधिकरण महानिर्देशक पोखरेल स्वीकार गर्छन्। ‘भरतपुर विमानस्थल ६२ बिघा जग्गामा फैलिएको छ। विमानस्थलमा १३ सय मिटरको रन–वे छ,’ उनले भने, ‘आसपासका घरका कारण ९ सय मिटर रन–वेमात्रै प्रयोगमा आएकाले बिस्तारको योजना अगाडि सारेका हौं।’

‘सेनालाई ट्रष्टको जग्गा नियमविपरीत’

नेपाल ट्रष्टको ऐन २०६४ मा रहेको उद्देश्यअनुसार ट्रष्टको नाममा रहेका जग्गा शैक्षिक, स्वास्थ्य र पर्यटन उद्देश्यबाहेकका लागि दिन पाइँदैन। यसैले देखाउँछ दियालो बंगलाको जग्गामा सेनाको ब्यारेक राख्नु ऐनविपरीत हो।

ट्रष्टका पूर्व सचिव भीम उपाध्याय सट्टापट्टा भनेर ट्रष्टको जग्गा सेनालाई जुनसुकै रुपमा दिए पनि यो कानुनविपरीत रहेको बताउँछन्। ट्रष्टको जग्गा पछिल्लो समय उद्देश्यभन्दा बाहिर प्रयोग भइरहेको उनको तर्क छ।

नेपाल ट्रष्टको ऐन २०६४ (पहिलो संशोधन २०७५)को दफा ५ मा ट्रष्टको सम्पत्तिको विषयमा स्पष्ट लेखिएको छ, ‘ट्रष्टको सम्पत्ति व्यापक र सर्वोत्तम सार्वजनिक लाभ हुने गरी राष्ट्रहितमा प्रयोग हुनेछ।

सोही दफाको उपदफा २ मा ट्रष्टको सम्पत्ति विद्यालय, महाविद्यालय, विश्वविद्यालयजस्ता शैक्षिक तथा प्राज्ञिक संस्थाहरु खडा गरी सञ्चालन गर्न वा त्यस्तो संस्था सञ्चालनका लागि अनुदान प्रदान गर्न, राष्ट्रिय हित अनुकूल तथा ट्रष्टलाई फाइदा हुने गरी पर्यटकीय र व्यावसायिक कार्य सञ्चालन गर्न, अस्पताल वा स्वास्थ्य चौकीजस्ता सार्वजनिक प्रयोजनका चिकित्सालय खडा गरी तोकिएबमोजिम सञ्चालन गर्न र ट्रष्टको सम्पत्तिको सम्वद्र्धन, संरक्षण र यसको आय आर्जनका लागि समितिले तोकिए बमोजिमको कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने भनिएको छ।

समितिले देखेको अवरोध

समितिले विमानस्थल बिस्तार आवश्यक रहेको ठहर हुने गरी रिपोर्ट बनाएको छ। त्यसमा विमानस्थल बिस्तार आवश्यक नै रहेको ठहर गर्ने गरी बनाइएको अध्ययन समितिका एक सदस्यले बताए। भरतपुरको तापक्रम ३५ डिग्री सेन्टीग्रेड भएकाले हावाको कम घनत्व र तापक्रमका कारण वायुयानको उडान क्षमतामा प्रत्यक्ष नकारात्मक असर परिरहेको रिपोर्टमा उल्लेख छ।

रिपोर्टमा सामान्यतया उच्च तापक्रम भएको समयमा ४७ जना यात्रु बोक्न सक्ने क्षमताको एटिआर–४२ विमानले ४० जना मात्र बोक्न सक्ने र ३७ यात्रु बोक्ने क्षमताको जेटस्ट्रिमले १६ जनामात्र बोक्न सक्ने उल्लेख छ।

धावनमार्गको अवतरण गर्ने क्षेत्र (दक्षिण–पूर्व) मा मापदण्डविपरीत बढी उचाइका संरचनाका कारण वायुयानहरु क्षमताभन्दा थोरैमात्र भार बहन गरेर उडान तथा अवतरण गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको समितिको निष्कर्ष छ।

यसकारण सम्बद्ध निकायहरुको आपसी समन्वयमा विमानस्थल बिस्तार प्रकृया अगाडि बढाउँदा धेरैजसो चुनौतीहरु समयक्रममा समाधान भएर जाने देखिने रिपोर्टमा उल्लेख छ। जसमा उनीहरुले प्रमुख तीन बुँदा सिफारिस गरेका छन् :

१. विमानको उडान तथा अवतरणमा गम्भीर असर पुर्‍याइरहेको र भविष्यमा झनै अप्ठ्यारो अवस्था आउन सक्ने देखिएकाले विमानस्थल मापदण्डविपरीत बनेका संरचनाहरु हटाउने।
२. विद्यमान विमानस्थलको उत्तरतर्फ रहेको सेनाको घोडा प्रजनन केन्द्रलाई उचित स्थानमा स्थानान्तरण गर्न वा गराउन सकेमा धावनमार्गको लम्बाइ ४०० मिटर उत्तरतर्फ बढाउन सकिने।

३. विमानहरुले धावनमार्गको लम्बाइ कम भएका कारण आफ्नो क्षमता अनुसारको लोड (भारी) बोक्न नसकिरहेको अवस्था रहेका कारण विद्यमान विमानस्थलको उत्तर पश्चिम खण्डतर्फ करिब ४०० मिटर बढाउँदा उल्लेखित सहजता हुनुका साथै हवाई उडान सुरक्षामा पनि अभिवृद्धि हुन जाने।

घोडा प्रजनन केन्द्र र कालिबहादुर गणलाई अन्य उपयुक्त स्थानमा स्थानान्तरण गर्ने र सोका लागि चाहिने आवश्यक जग्गा भरतपुर महानगरपालिकाले व्यवस्थापन र समन्वय गर्ने निर्णय गरी सम्भावित स्थानहरुको विवरण सहित तपसिलका वैकल्पिक स्थानहरुको व्यवस्था गर्न सिफारिस गरी पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय लेखी पठाउने पर्ने समितिको रिपोर्टमा उल्लेख छ।

नेपाली सेनाबाट प्राप्त सुझाव

नेपाली सेना सरकारको अंग भएको, नेपाल सरकारको निर्णय सँधै पालना गर्ने,विकास निर्माणको कार्यमा सदैव सहयोग गर्ने प्रतिबद्धतासहित सेनाका संरचनाहरु सार्नुपर्ने भएमा निम्नानुसारका विकल्प अनुसार कार्यान्वयन हुन सुझाव दिइएको छ। रिपोर्टमा विमानस्थल बिस्तारका क्रममा नेपाली सेनाको काली बहादुर गण र घोडा प्रजनन केन्द्रलाई स्थानान्तरण गर्न परेमा निम्न विकल्प उचित हुने ठहराएको छ।

संरचना सार्ने र नयाँ निर्माणमा लाग्ने खर्चको अनुमान

विमानस्थल धावन मार्गको अनुमानित ६०० मिटर उत्तर पश्चिम तर्फसम्मको जग्गा विस्तार हुँदा काली बहादुर गणलाई दियालो बंगलामा स्थानान्तरण गर्न र सैनिक ईक्वाइन बृडिङ्ग सेन्टरलाई भरतपुर म।न।पा।११ ९बसेनी० स्थित गणेशस्थानको दक्षिणपूर्वतर्फ सामुदायिक वन ईलाकामा स्थानान्तरणको लागि सेनाको प्राविधिक अध्ययनबाट आवश्यक पर्ने सम्पुर्ण भौतिक पूर्वाधारहरुको प्रारम्भिक अनुमानित १ अर्ब ४० करो८ ६७ लाख लाग्ने समितिको रिपोर्टमा उल्लेख छ।