दुर्गानन्द झा : जो देशका लागि सहिद भए

समाज

नेपाल लाइभ बुधबार, माघ १६, २०७५, २१:३७

जनकपुर– देशकै प्रथम गणतन्त्रवादी व्यक्तित्वका रुपमा परिचित सहिद दुर्गानन्द झालाई राष्ट्रिय विभूति घोषणा गर्नुपर्ने माग गरिएको छ।

सहिद झाको ५५औं बलिदान दिवसका अवसरमा जनकपुरबासीहरुले शुक्रराज शास्त्री, धर्मभक्त माथेमा, गंगालाल र दशरथ चन्दजस्तै दुर्गानन्दलाई समेत सम्मान दिनुपर्ने धारणा व्यक्त गरेका छन्।

विसं १९९९ वैशाख १४ गते धनुषाको जटही गाउँमा जन्मिएका झाले २०१८ माघ ९ गते राजा महेन्द्रमाथि बम प्रहार गरेकोकाे अभियोगमा २०२० माघ १५ गते मृत्युदण्ड दिइएको थियो।

तत्कालीन सरकारले मृत्युदण्ड दिएका दुर्गानन्द झालाई ५२ वर्षपछि २०७२ फागुन १९ गते सहिद घोषणा गरिएको थियो।

पहिलो जननिर्वाचित सरकारलाई अपदस्थ गरेर राजा महेन्द्रले पञ्चायत लादेको आक्रोशमा बम प्रहारको अपराधमा फाँसीको सजाय पाएका थिए झाले। उनको योगदानको संस्मरणमा जनकपुरमा हरेक वर्ष माघ १५ गते बलिदानी दिवस मनाइन्छ।

गणतन्त्रका लागि २०१८ माघ ९ गते जनकपुरमा जानकी माताको दर्शन गर्न पुगेका तत्कालीन राजा महेन्द्रमाथि बम प्रहार गरेकोमा पक्राउ नपरेका २० वर्षीय झाले निरंकुशताको अन्त्यका लागि आफूलाई समर्पित गरे।

बम प्रहार गरेर उनी फरार त भए। तर, उनलाई आफू भागेकोमा छटपटी र पश्चाताप भयो। उनले तीन महिनापछि आफूलाई गिरफ्तारी दिए।

दक्षिण धनुषाको जटही गाउँमा १९९९ वैशाख १४ गते जन्मेका दुर्गानन्द आफ्ना बाजे पण्डित भोलानाथका तीन छोरामध्ये जेठा देवनारायण झा र सुकुमारीदेवी झाको एकमात्र सुपुत्र थिए ।

नेपालकै इतिहासको प्रथम बमकाण्डको अनुसन्धान गर्न त्यतिखेर ५९ जनालाई समातेर यातना दिइएको थियो। सोही दिन जनकपुर विमानस्थलमा अरविन्दकुमार ठाकुर बमका साथ पक्राउ परिसकेका थिए।

बमकाण्डमा निर्दोष मानिसलाई कुटपिट गरी यातना दिएको खबरले दुर्गानन्द तीन महिनापछि जयनगरबाट रेल समातेर गिरफ्तारी दिन जनकपुर फर्कंदा उनलाई परवाह रेल्वे स्टेसनमा प्रहरीले पक्राउ गरेर जलेश्वर कारागार पुर्‍याएको थियो।

अर्को दिन परकौली सैनिक छावनीमा ल्याएर हेलिकप्टरबाट काठमाडौँ पुर्‍याई विशेष अदालतद्वारा २०१९ भदौ १९ गते कुनै सुनुवाइ नै नगरी मृत्युदण्ड दिने फैसला सुनाइएको थियो।

पञ्चायतकालीन प्रधानन्यायाधीश भगवतीप्रसाद सिंहको इजलासबाट उक्त फैसला भएको थियो।

विसं २०१९ फागुन २० मा सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीशद्वय दुर्गादत्त उपाध्याय र भैरवप्रसाद उपाध्यायले फैसलालाई सदर गर्‍यो र २०२० माघ १५ गते राति सुन्धारास्थित केन्द्रीय कारागारमा गोली हानी उनको हत्या गरियो।

ब्राह्मणलाई मृत्युदण्ड नदिइने व्यवस्था मुलुकी ऐनमा थियो। ब्राह्मणलाई मृत्युदण्ड नदिइने गरिएकाले नै १९९७ सालमा टंकप्रसाद आचार्य र रामहरि शर्मालाई मृत्युदण्ड नदिएर आजीवन कारावास दिइएको थियो।

उनीहरु २००७ सालमा मुक्त भए तर २०२० साल भदौ १ मा मुलुकी ऐनमा संशोधन गरी दुर्गानन्दलाई मृत्युदण्ड दिने काम भयो।

वरिष्ठ पत्रकार राजेश्वर नेपालीका अनुसार २०२० माघ १५ गते मृत्युदण्ड दिनुअघि दुर्गानन्दकी आमा सुकुमारी देवी र अर्धांगीनी काशीदेवीलाई जनकपुरबाटै लिएर गई कारागारको ढोकामा दुर्गानन्दसँग भेट गराइएका थियो।

मृत्युदण्डका लागि अबेर राति दुर्गानन्दलाई जेलबाट निकाल्न कसाई पुग्दा उनी ढोकामै थिए। झाले त्यतिबेला आफ्ना साथी ठाकुर तथा दलसिंह थापालाई ‘म लामो यात्रामा गए पनि लोकतन्त्र अवश्य फर्कनेछ’ भनेका थिए। जुन अहिले सत्य साबित भएको छ। अमर सहिद दुर्गानन्द समेतका हजारौँ वीर सहिदका बलिदानले देशमा गणतन्त्र संस्थागत भएको छ।

भारतीय स्वतन्त्रता संग्रामका वीर भगतसिंह र चन्द्रशेखर आजादको जीवनीबाट प्रभावित भएर उनले लोकतन्त्र हरण गर्ने शासकविरुद्ध १९ वर्ष नपुग्दै जनकपुर बमकाण्ड गराएका थिए। पिताका तीन दाजुभाइका एक मात्र उत्तराधिकारी तथा २०१७ सालको विवाह पञ्चमीको दिन काशीदेवीसँग विवाहबन्धनमा बाँधिएका दुर्गानन्दले माफी नमागेर २१ वर्ष ९ महिनाकै उमेरमा लोकतन्त्रका लागि बलिदान दिए।

यसरी भएको थियो बम काण्ड

माविमा पढ्दै गर्दा २०१५ सालको प्रथम आमनिर्वाचनमा प्रजातन्त्रको पक्षमा होमिएका थिए उनी। राजा महेन्द्रले २०१७ पुस १ मा संसद् विघटन गरी नेतालाई कारागार हालेको खबर सुन्नासाथ उनी मर्माहत भए।

भारतमा अध्ययनरत रहँदा उनको सम्पर्क नेपाली कांग्रेसका नेतासँग भएको थियो।

सुरुमा निर्वासित कांग्रेस महोत्तरीका जिल्ला सचिव ज्ञानीशंकर गिरीको सम्पर्कमा पुगेका उनको त्यसपछि जयनगरमा निर्वासित क्रान्तिकारी युवानेता तथा विघटित संसद् सदस्य सरोज कोइरालासँग भेट भयो।

यसबाट उनको जीवनमा नयाँ मोड आयो ।

कांग्रेस नेताको योजना अनुसार २०१८ माघ ८ गते बम लिई रातारात जनकपुर पुगे। भोलिपल्ट माघ ९ गते जानकी चोकमा बम लिएर बसेका दुर्गानन्दले साँझ ५ बजेतिर राजा महेन्द्रको गाडी रोकिनासाथ बम प्रहार गरे।

राजा चढेको ल्यान्डरोभर गाडीमाथि फ्याँकिएको बम गाडी प्वाल पार्दै जानकी मन्दिरको पूर्वीद्वारको दक्षिणपट्टिको पर्खालमा फुटेको थियो।

राज्यले गर्‍यो बेवास्ता

६० वर्षअघि दुर्गानन्दले देखेको सपना अहिले पूरा भएको छ। मुलुकमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक व्यवस्था संस्थागत भएको छ।

पञ्चायती व्यवस्था अन्त्य गरी प्रजातन्त्र र गणतन्त्रका लागि आफ्नो ज्यान दिएका दुर्गानन्दलाई सहिद घोषणा गर्न ५२ वर्ष लाग्यो।

उनी २०७२ सालमा सरकारबाट सहिद घोषणा भए।

२०४६ सालको पहिलो जनआन्दोलनपछि मुलुकमा प्रजातन्त्र आइसकेपछि जानकी मन्दिर परिसरमा रहेको राजा महेन्द्रको सालिक रहेको स्थानमा दुर्गानन्दको प्रतिमा राख्न सरकारले प्रस्ताव गरेको थियो।

तर, महेन्द्रका छोरा तत्कालीन राजा वीरेन्द्रले सरकारको यो प्रस्ताव अस्वीकार गरेको बताइन्छ। यद्यपि, आन्दोलनकै क्रममा आन्दोलनकारीले महेन्द्रको सालिक जानकी मन्दिर परिसरबाट तोडिदिएका थिए।

मुलुकमा गणतन्त्र ल्याउन आफ्नो ज्यानै गुमाएका दुर्गानन्दका श्रीमती काशीदेवीलाई पहिलो संविधानसभा निर्वाचनमा तत्कालीन तराईमधेस लोकतान्त्रिक पार्टीले समानुपातिक कोटाबाट सभासद बनाउनु बाहेक राज्यले खासै केही गरेको देखिँदैन।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।