विमोक्ष : मुद्दाहरूको कलात्मक चित्रण

रंगमञ्च

समर्पण श्री बिहीबार, चैत २, २०७९ ०७:२७

काठमाडौं– शिल्पी थिएटरको नयाँ शिल्प हो नाटक ‘विमोक्ष’।

यदि तपाईं ‘विमोक्ष’लाई पुस्तकमा पढ्नुहुन्छ भने नाटककार घिमिरे युवराजले निर्माण गरेका पात्रहरूसँग आफ्ना सम्बन्धलाई ‘कनेक्ट’ गर्नुहुन्छ। पात्रले निर्माण गरेका परिस्थितिसँग यात्रा गर्नुहुन्छ। अक्षरमा उनिएका दुई फरक समयलाई वर्तमान धरातलमा भेट्नुहुन्छ।

समाजमा छिपेर गरिएका प्रेम। प्रेमलाई प्रभाव पार्ने सामाजिक संरचना। भोगिरहेका वा देखिरहेका विभेद(जातीय, वर्गीय र लैंगिक) यी सबैलाई महसुस गर्नुहुन्छ। नाटकमा कलात्मक सौन्दर्य लेपनसहितको बलियो मुद्दा छ।

अब ‘विमोक्ष’लाई दृश्यमा हेर्नुहोस्। भव्य सेटले नयाँ संसारको निर्माण गरिदिएको छ।

यस्तो संसार– जहाँ वर्तमान र स्मृतिको जम्काभेट छ। दुई फरक समयको कथा एउटै दृश्यले बोल्छ। स्मृति माथि हुन्छ, वर्तमानचाहिँ धरातलमा। तल्लो स्टेजमा छरिएको पहेँलो र सेतो प्रकाशले वर्तमानको स्वरुप चित्रण गर्छ। माथिल्लो स्टेजमा स्मृतिका खण्डहरू छन्। गुलावी र निला रङहरूले विगतका धमिला दृश्यहरू इंगित गरेका छन्। स्टेजमा छरिएको रातो रङ प्रेमको ‘मेटाफोर’ हो।

सेटमा थ्रिडीको कलात्मक प्रयोग छ। खण्ड खण्डमा राखिएका थ्रिडीले स्मृतिका पत्र बुझाउँछन्।

०००

नाटकमा प्रेम दुई पात्रबीचको छ। तर यो दुई वर्गबीचको प्रेम हो। दुई जातबीचको प्रेम हो। दुई फरक उमेरबीचको प्रेम हो।

कथामा दीप दर्नाल जातीय उत्पीडनका कारण कमल घिमिरेको रुप धारण गर्छन्। कर्णेल्नी(कर्णेलकी पत्ती) प्रेमको रश्मीले ‘जवान रश्मीदेवी’मा रुपान्तरित हुन्छिन्। कमल र रश्मीबीचको प्रेममा त्यतिबेला पहिरो आउँछ, जतिबेला कमल दीप दर्नाल भन्ने थाहा हुन्छ।

निकै वर्षपछि दीप दर्नाल ढोकाभित्र प्रवेश गर्छन्, उनको सामु दुई प्रेमी आपसमा अँगालोमा बाँधिएको दृश्य देखापर्छ।

त्यो उनको स्मृतिको धुमिल दृश्य हो। भित्र प्रवेश गर्नेबित्तिकै उनलाई कमल घिमिरे र रश्मीदेवीको प्रेमिल स्मृतिको झोंकाले हान्छ। फर्केर जाने बेलामा पनि त्यही दृश्य दोहोरिन्छ। दीप कमलबाट छुट्न सकेको छैन। अर्थात् कमल रश्मीदेवीबाट।

दुई पात्रको मनस्थितिबीचको द्वन्द्व नाटकको सुन्दर पक्ष हो।

यी दुई पात्र स्मृतिका पत्रहरू उप्काइरहन्छन्। पत्रसँगै नयाँ नयाँ रहस्योद्घाटन हुन्छन्। ती रहस्यले हामी बाँचिरहेको समयलाई विचरण गराउँदै लैजान्छन्। दुई पात्रका लागि स्टेजमा ४ कलाकार छन्।

जवानीको रश्मीदेवी(पवित्रा खड्का) र कमल घिमिरे(सागर)ले माथिल्लो स्टेजमा गरेको अभिनय उत्कृष्ट लाग्छ।

तत्लो स्टेजमा वृद्ध उमेरकी रश्मीदेवी(सगुना शाह) र अधवैंशे उमेरका दीप दर्नाल(घिमिरे युवराज)को प्रस्तुति प्रशंसनीय छ। संवादमा लवज, शरीरको हाउभाउ र हिँडाइको चालले घिमिरे युवराजलाई दीपको ‘जोन’मा पुर्‍याएको छ।

सगुना कर्णेल्नी र रश्मीदेवीको अवतारमा ‘कन्भिन्सिङ’ छिन्। नाटकको अर्को सुन्दर पक्ष ‘कन्फ्युजन’ हो। कथाले कन्फ्युजन खडा गर्दै भत्काउँछ। यो क्रम अन्तिमसम्म पनि रहन्छ। पात्र र उनीहरूको मनस्थितिबीचको द्वन्द्वले कथालाई सशक्त बनाएको छ।

नाटकको भब्य सेट, संगीत र रहस्यका पत्र उप्काउने संवादले दर्शकलाई पूरा अवधिभर बाँध्छ।

०००

यो नाटकलाई मञ्चसम्म पुर्‍याउने नाटककार घिमिरे युवराजको ‘विमोक्ष यात्रा’ कस्तो थियो त? नेपाली नाटक कम लेखिएका बेला सुन्दर नाटक जन्माउन उतिकै मुस्किल।

उनको गुनासो थियो, ‘लेखकहरूले राम्रा नाटक लेखिदिएनन्।’

लकडाउनमा सहरका सटरहरू बन्द थिए। बन्द कोठामा मन्थन गरिरहेका घिमिरे युवराजको लेखन हुटहुटीमा ‘विमोक्ष’ प्रवेश गर्‍यो। ‘त्यसबीच धेरै विदेशी नाटक पढेँ। एउटा नाटकलाई नेपालीकरण गर्ने सोच भयो। तर हाम्रो परिवेशसँग ठ्याक्कै मेल नखाने, ’ उनी भन्छन्, ‘अनि हामीले बाँचिरहेको समाजबारे आफैँ लेख्छु भन्ने लाग्यो।’

लकडाउनको समय प्रेम गरेकै कारण नवराज विकहरू मारिनुपर्‍यो। त्यो घटनाले उनलाई बेसरी दुखाइरहेको थियो। दलित भएकै कारण दीपा नेपालीहरू घरबाट निकालिनुपरेका दुःखद् दृष्टान्त थिए। ‘त्यो कुरालाई बाहिर ल्याउनुपर्छ। तर पोएट्रिक हिसाबले,’ उनले सोचे।

नाटकको सौन्दर्य पक्षलाई जोड्ने धागो प्रेम हो। प्रेमको कुरा बलियोसँग ल्याउनु थियो। ‘मान्छेहरूले प्रेम गर्नै पाइरहेका छैनन्। नाटकमा प्रेमको तत्व बढी होस् भन्ने लाग्यो,’ उनी भन्छन्।

नाटकमा रश्मीदेवीको आफूभन्दा २० वर्ष कम उमेरका कमल घिमिरेसँग प्रेम हुन्छ। प्रेममा ‘सेक्स’ हुन्छ। ‘समाजमा यस्तो सम्बन्ध मैले देखेको छु। जुन भित्रभित्रै थिचिएको छ,’ उनी भन्छन्।

आफूले बाँचिरहेको समाजसँग उनी परिचित थिए। ६ दिन मोबाइल अफ गरेर लेखिसकाए पहिलो ड्राफ्ट। ‘त्यसपछि शब्द शब्दमा काम गरेँ,’ उनी भन्छन्।

०००

लेखिरहँदासम्म उनलाई थाहा थिएन, ‘यो नाटक बन्छ कि बन्दैन।’

जब लेखिसकेर उनले गोविन्दराज भट्टराई, सञ्जीव उप्रेती, खगेन्द्र संग्रौला, सीमा आभास लगायतका लेखकहरूलाई देखाए, आएका प्रतिक्रियाले उत्साहको ग्राफ बढ्यो।

यसबीचमा घिमिरे युवराजको निर्देशनमा थुप्रै नाटक मञ्चन भए। तर बाँकी थियो ‘विमोक्ष’। उनी शब्दलाई दृश्यान्तरण गर्न नयाँ दृष्टिकोणको खोजीमा थिए। त्यही क्रममा रंगकर्मी प्रविण खतिवडाले नाटकको फाइनल ड्राफ्ट पढे। ‘यो नाटक दृश्यमा समृद्ध बनाउनमा उनकै हात रह्यो,’ युवराज भन्छन्।

प्रविणले स्मृतिको भित्रसम्म जान सुरुङजस्तो संरचनाको निर्माण गरेका छन्। ‘उनको यो सुन्दर व्याख्या हो। जुन यसरी मैले सोचेको थिइनँ,’ युवराज भन्छन्।

नाटकमा भिडियोको प्रयोग सुन्दर तरिकाले गरिएको छ। युद्धको समयलाई भिडियोको प्रयोगमार्फत् बुझाइएको छ।

निर्देशकको संघर्ष डाइलगबाहेकको कुरामा बढ्ता हुन्छ। लेखकले डिस्क्रिप्सनमा लेखिदिएको कुरा दृश्यको भाषामा बुझाउनु चुनौती हो। त्यसलाई भिडियोको प्रयोगबाट जसरी निर्देशकले व्याख्या गरेका छन्, त्यो सुन्दर लाग्छ।

नाटकमा प्रयुक्त संगीतले कथाको लय समातेको छ, र त्यो सहरी जीवन र दर्शकको इमोसनसँग ‘कनेन्ट’ छ।

नाटक हेरिसकेपछि दर्शकले पुस्तक लिएर जान सक्छन्। ‘पठन साहित्य दृश्य साहित्यमा कसरी रुपान्तरण भएको छ, हेर्न सकियोस् न,’ युवराज भन्छन्।

नाटकलाई १८ चैत्रसम्म बत्तीसपुतलिस्थित शिल्पी थिएटरमा गएर हेर्न सकिनेछ।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।