काठमाडौं– चर्चित अमेरिकी गायक तथा अभिनेता फ्रान्क सिनात्रालाई ४०को दशकमा प्रसिद्ध बनाउन उनका प्रेस एजेन्ट जर्ज इभान्सले ठूलो कदम चालेका थिए।
उनले १२ युवतीहरूलाई काममा लिए। फ्र्याङ्कले गाउन थालेपछि उनीहरूलाई 'ओ फ्रान्की, ओ फ्रान्की' भनेर चिच्याउन र केही समयपछि बेहोस हुने नाटक गर्न सिकाए।
इभान्सले थिएटरबाट 'बेहोस' युवतीहरूलाई अस्पताल लैजान एम्बुलेन्सको पनि व्यवस्था गरेका थिए। सो अवसरमा खिचिएका तस्बिरबाट प्रचारप्रसारलाई मजबुत बनाउन उनले फोटोग्राफरको पनि व्यवस्था गरेका थिए। यसका लागि ती युवतीहरूलाई पाँच-पाँच डलर दिइयो। यसका लागि इभान्सले आफ्नो निगरानीमा तीन दिनसम्म रिहर्सल गरेका थिए।
न्यूयोर्कको प्यारामाउन्ट थिएटरमा फ्रान्क सिनात्राको शो समाप्त हुनुअघि, इभान्सले १२ युवतीहरूलाई मात्र काममा राखेको थाहा पाउँदा छक्क परे, वास्तवमा ३० युवती बेहोस भएका थिए।
यो कहानी एक पटक अमिताभ बच्चनलाई सुनाइएको थियो, उनी मुस्कुराउँदै भने, ‘कसैलाई उचालेर हिरो त बनाउन सकिन्छ, त्यतिन्जेल मात्र। एक पटक क्यामेरा चल्न थालेपछि ऊ एक्लै छाडिन्छ। यदि ऊ अगाडि बढ्नुछ भने अभिनय त गर्नैपर्छ।’
अमिताभले यो बुझाउन खोजेका थिए कि पब्लिसिटीको कोलाहलले मानिसलाई निश्चित बिन्दुमा लैजान सक्छ। तर त्योभन्दा पर जानका लागि प्रतिभा नै आवश्यक हुन्छ।
०००
अमिताभको जन्म ११ अक्टोबर १९४२ मा इलाहाबादमा भएको थियो।
उनका आमाबुवाका पारिवारिक साथी पण्डित अमरनाथ झाले त्यसबेलाको देशको अवस्थालाई ध्यानमा राखेर अमिताभको नाम ‘इन्कलाब’ राख्न सुझाव दिएका थिए।
अमिताभमाथि भर्खरै प्रकाशित पुस्तक ‘अमिताभ बच्चन द फोरएभर स्टार’का लेखक प्रदीप चन्द्र भन्छन्, ‘अमिताभको जन्म भएको दिन प्रसिद्ध कवि सुमित्रानन्दन पन्त उनलाई नर्सिङ होममा भेट्न आएका थिए। उनले भने– बच्चन, हेर उनी कति शान्त छन्। ध्यानमा बस्ने अमिताभजस्तै।’
हरिवंश र तेजी दुवैले छोराको नाम अमिताभ राख्ने निर्णय गरे। यद्यपि परिवारको थर श्रीवास्तव थियो, अमिताभलाई उनका पिता हरिवंशरायको उपनाम 'बच्चन' दिइएको थियो। घरमा उनलाई अमित भनेर बोलाइन्थ्यो तर आमाले ‘मुन्ना’ भनेर बोलाउँथिन्। अमिताभका भाइ अजिताभको घरको नाम ‘बन्टी’ थियो।
कलेजको ड्रामा सोसाइटीबाट अभिनय सुरु
नैनीतालको शेरवुड स्कुलमा प्राथमिक शिक्षापछि अमिताभ बच्चन दिल्लीको किरोडिमल कलेजमा भर्ना भए। त्यहाँ उनले नाटकमा अभिनय गर्ने अवसर पाए।
कलेजको ड्रामा सोसाइटीका प्रमुख फ्रान्क ठाकुरदास अमिताभको काँपिरहेको आवाजबाट प्रभावित भए। चर्चित रंगकर्मी प्रताप शर्माका भाइलाई नाटकको मुख्य भूमिकाका लागि छनोट गरियो। व्यक्तिगत कारण उनले नाटकमा काम गर्न मानेनन्।
ठाकुरदासको अगाडि अब आफ्नो भूमिका कसलाई दिने भन्ने चिन्ता थियो। अमिताभले त्यो भूमिका आफूले निभाउने प्रस्ताव राखे। ठाकुरदास त्यसमा सहमत भए। यसको पूरा फाइदा उठाउँदै अमिताभले उत्कृष्ट अभिनय गरेर दर्शकको मन जिते। पछि मिरान्डा हाउसमा हुन लागेको नाटक ‘रेप अफ द बेल्ट’मा पनि अमिताभले अभिनय गरे।
त्यतिबेला मुम्बई थिएटर जगतमा नाम कमाएकी डली ठाकोर मिरान्डा हाउसमा पढ्थिन्। अमिताभलाई सम्झँदै उनले भनिन्, ‘त्यतिबेला अमिताभ कुनामा चुपचाप बस्ने गर्दथे। उनी निकै लजालु स्वभावका थिए। उनका कान्छो भाइ अजिताभ उनीभन्दा राम्रो देखिन्थे।’
बीए पास गरेपछि अमिताभले कोलकाताको टुबार्ड्स एण्ड कम्पनीमा जागिर खान थाले। दुई वर्ष काम गरेपछि उनले ‘ब्ल्याकर एण्ड कम्पनी’ मा काम गर्न थाले। त्यहाँ उनको तलब मात्र बढेन, अफिस आउन र जान कार पनि दिइएको छ।
'फिल्मफेयर-माधुरी प्रतियोगिता' मा असफल
अमिताभको अभिनयमा रुचि देखेर कान्छो भाइ अजिताभले उनको तस्बिर ‘फिल्मफेयर-माधुरी ट्यालेन्ट कन्टेस्ट’ मा पठाए। प्रदीप चन्द्र बताउँछन्, ‘यस प्रतियोगिताको विजेतालाई २५ सय रुपैयाँ र हिन्दी फिल्ममा काम गर्ने मौका दिइने थियो। तर त्यतिन्जेल अमिताभको समय आएको थिएन, उनी छनोट भएनन्। सञ्जय र फिरोज खानका भाइ समीरले प्रतियोगिता जिते।’
‘पहिले धर्मेन्द्र र राजेश खन्नाले यो प्रतियोगिता जितेका थिए। अर्को विडम्बना मधुर आवाज प्रमाणित गर्ने अमिताभ अल इन्डिया रेडियोको 'स्वर परीक्षा' मा असफल भए।’
तेजी बच्चन, सुनील दत्त र नरगिस दत्तबीचको मित्रताका कारण अमिताभको हिन्दी फिल्ममा प्रवेश भयो। यसअघि पनि तेजी बच्चनको सन् १९६८मा दिल्लीमा चर्चित फिल्म निर्देशक सावन कुमार टाकसँग भेट भएको थियो। उनले सावनकुमारसँग छोरालाई फिल्ममा काम गर्न मन लागेको बताइन्।
त्यतिबेला टक मिर्जा गालिबमाथि फिल्म बनाउने योजनामा थिए। उनले मिर्जा गालिबको भूमिका अमिताभलाई दिने मन पनि बनाएका थिए। तर उनलाई चिन्नेहरूले तर्क गरे कि अमिताभ गालिबको भूमिकामा फिट हुनेछैनन्। किनभने उनी धेरै अग्लो छन्, जबकि गालिबको उचाई निकै छोटो थियो।
धेरै चलचित्र निर्माताहरूले बेवास्ता गरे
सुनिल दत्तको सिफारिसमा प्रसिद्ध निर्देशक बीआर चोपडाले अमिताभको स्क्रिन टेस्ट लिन राजी भए। स्क्रिन टेस्टमा अमिताभको लाइन थियो, ‘जहिले पनि तिमी मलाई यसरी हेर्छौ, म सबै बिर्सन्छु, केही बुझ्दिनँ, म के हुँ, कहाँ छु।’
तर अमिताभका लागि बीआर चोपडाबाट कुनै फोन आएको थिएन। तर फिल्म ‘जन्जीर’ रिलिज भएपछि चाहिँ उनले अमिताभलाई आफ्नो फिल्म ‘जमीर’ मा साइन गरे।
त्यतिबेला अमिताभ चर्चित फिल्ममेकर ताराचंद बडजातियालाई भेट्न पनि पुगेका थिए। तर, त्यहाँ पनि काम हुन सकेन।
बडजातियाले उनलाई भने, ‘तिमी धेरै अग्लो छौ। बुबाको पेशालाई पछ्याउनुपर्छ, उहाँजस्तो राम्रो कवि बन्न सक्छौ।’
केही वर्षपछि सोही बडजातियाले आफ्नो फिल्म ‘सौदागर’ मा अमिताभलाई नायकको रुपमा साइन गरे। यति मात्र होइन, भर्खरै रिलिज भएको फिल्म ‘उचाई’ मा अमिताभलाई ताराचन्दका नाति सुरज बडजातियाले मुख्य भूमिका दिएका थिए।
ख्वाजा अहमद अब्बासले दिए डेब्यू
अमिताभलाई पहिलो फिल्म प्रसिद्ध फिल्म निर्देशक ख्वाजा अहमद अब्बासले दिएका थिए। निर्देशक टीनु आनन्दकी साथी नीना सिंहले उनलाई अमिताभका केही तस्बिरहरू अब्बास साहबलाई देखाउन अनुरोध गरिन्। प्रदीप चन्द्र भन्छन्, ‘तस्बिरहरू हेरेपछि अब्बास साहबले अमिताभलाई फोन पठाए। अमिताभ अब्बासलाई भेट्न कलकत्ताबाट विशेष रूपमा आएका थिए।’
‘अमिताभ गएपछि अब्बासले टीनुलाई फिल्म बन्न १ महिना वा १ वर्षै लागे पनि अमिताभलाई ५ हजार रुपैयाँ मात्र दिने बताएका थिए। टीनुले यो कुरा अमिताभ र उनका भाइलाई भने, उनीहरू खासै खुसी भएनन्। यो रकम अमिताभको दुई महिनाको तलब बराबर थियो।
ख्वाजा अहमद अब्बाससँग अमिताभ भेटको कुरा अब्बासकी भतिजी सैयदा सयदेन हमीदले बीबीसीसँग कुरा गर्दा पनि उल्लेख गरेकी थिइन्।
सैयदाले भनिन्, ‘अब्बासले आफ्नो सेक्रेटरी अब्दुल रहमानलाई बोलाएर अमिताभको सम्झौताको आदेश दिन थाले। उनले फेरि अमिताभलाई उनको पूरा नाम र ठेगाना सोधे। अमिताभले आफ्नो नाम भने र त्यसपछि रोकिएर भने,– डा हरिवंश राय बच्चनको छोरा।’
‘पर्ख,’ अब्बासले कराए।
उनले भने, ‘तिम्रो बुबाको अनुमति नआएसम्म यो सम्झौतामा हस्ताक्षर हुन सक्दैन। उहाँ परिचित र सोभियत भूमि नेहरू पुरस्कार समितिमा मेरो सहकर्मी हुनुहुन्छ। अझै दुई दिन कुर्नुपर्नेछ।’
यसरी ख्वाजा अहमद अब्बासले सम्झौताको सट्टा हरिवंश राय बच्चनलाई टेलिग्राम पठाए र सोधे, ‘के तपाईं आफ्नो छोरालाई अभिनेता बनाउन तयार हुनुहुन्छ?’
दुई दिनपछि बच्चनको जवाफ आयो, ‘मलाई कुनै आपत्ति छैन। तपाईं अगाडि बढ्न सक्नुहुन्छ।’ यसरी अमिताभले फेब्रुअरी १५,१९६९मा आफ्नो पहिलो फिल्म 'सात हिन्दुस्तानी' साइन गरे।
अब्बासले उर्दू परीक्षा दिए
यो फिल्ममा टीनु आनन्दले पनि अभिनय गर्ने भनिएको थियो, त्यहीबेला सत्यजित रोयले उनलाई बोलाए। टीनु आनन्दको भूमिका अमिताभ बच्चनलाई दिइयो र अमिताभले पहिले निभाइरहेको भूमिका महमूदका भाइ अनवर अलीलाई दिइयो।
त्यसै दिन अमिताभले ऋषि कपूरलाई भेटेका थिए।
ऋषि कपूरले आफ्नो आत्मकथा ‘खुल्लमखुल्ला’ मा उनलाई सम्झेका छन्। उनले लेखेका छन्, ‘म टीनु आनन्दको साथी थिएँ र अक्सर उनको घर जान्थें। एक पटक मैले एक पातलो सुन्दर मानिसलाई भुइँमा खुट्टा टेकेर बसेर ख्वाजा अहमद अब्बासलाई लिखित परीक्षा दिइरहेको देखें।’
‘वास्तवमा, अब्बास अमिताभलाई उर्दू परीक्षा दिलाउन चाहन्थे, किनभने फिल्मका धेरै संवादहरू उर्दूमा थिए।’ अमिताभले पनि यो घटनाको पुष्टि गर्दै भने, 'त्यसबेला मलाई उर्दू विल्कुलै थाहा थिएन। त्यो पहिलो पटक थियो। उर्दू सिकेँ।’
रक्सीबाट छुटकरा
अमिताभले आफ्नो पहिलो फिल्म ‘सात हिन्दुस्तानी’ मा राष्ट्रिय पुरस्कार पाएका थिए। प्रदिप चन्द्रले आफ्नो पुस्तकमा लेख्छन्, ‘अब्बास साहब एकदमै कम बजेटमा फिल्म बनाउँथे। तर कहिलेकाहीँ धेरै खुसी हुँदा सहकर्मी मध्ये कसैलाई ५० रुपैयाँ दिएर उत्सव मनाउन आग्रह गर्थे।’
अमिताभले ५० रुपैयाँ एकपटक पाए। पैसा प्राप्त हुने बित्तिकै, तीन साथी बच्चन, जलाल आगा र अनवर अलीले यसलाई अविस्मरणीय साँझ बनाउने निर्णय गरे। तीनै जनाले धेरै पिए। अर्को दिन अनवर अलीले बच्चनलाई सल्लाह दिए, ‘जबसम्म उद्योगमा तिम्रो नाम छैन। रक्सी नछोऊ।’
त्यहीबेला अमिताभले रक्सी छोड्ने निर्णय गरे। उनले यो निर्णयलाई जीवनभर पालन गरे। जब उनका कान्छो भाइ अजिताभको बिहे भयो, उनले दुई चुस्की लिए।
मृणाल सेनले दिए भ्वाइस ओभरको काम
त्यतिबेला प्रसिद्ध फिल्म निर्देशक मृणाल सेनले अमिताभ बच्चनलाई भ्वाइस ओभरको काम दिएका थिए। सेन अब्बासको घर पुगेका थिए। उनले आफ्नो फिल्म ‘भुवन शोम’ मा राम्रो आवाज भएको व्यक्तिको खोजीमा थिए।
जब अमिताभले सुने, उनले मृणाललाई भने कि उनी बंगाली जान्दछन्। मृणालले उनको आवाज सुनिन्। उनलाई स्वर मन पर्यो। तर उनको बंगाली बोल्ने स्वर मन परेन।
उनले आफ्नो फिल्ममा हिन्दीमा कथा सुनाउन बच्चनलाई रोजे। यस कामका लागि सेनले बच्चनलाई तीन सय रुपैयाँ दिएका थिए। जब ‘भुवन शोम’ रिलिज भयो, त्यसको क्रेडिटमा अमिताभको नाम पनि थियो। यो फिल्म भारतीय सिनेमामा कोसेढुङ्गा सावित भयो। फिल्मले तीनवटा राष्ट्रिय पुरस्कार, उत्कृष्ट चलचित्र, निर्देशक र अभिनेताको अवार्ड दिलायो।
‘आनन्द’ को भूमिकाले सबैको ध्यान तान्यो
‘सात हिन्दुस्तानी’ पछि भाग्यले अमिताभ बच्चनलाई साथ दिएन।
उनका लगातार १० फिल्म बक्स अफिसमा पछाडि परे। १९७१मा उनको फिल्म ‘परवाना’ आयो जसमा नवीन निश्चल नायक थिए भने अमिताभले ‘नेगेटिभ’ भूमिका खेलेका थिए। यसैबीच सुनिल दत्तले उनलाई आफ्नो फिल्म ‘रेश्मा और’ मा काम गर्न निम्तो दिएका थिए।
हरिवंश राय बच्चनले आफ्नो आत्मकथामा लेखेका छन्, ‘यो अमिताभको अभिनय कौशलको वास्तविक परीक्षा थियो। किनभने उनले एक शब्द उच्चारण गरेर दर्शकहरूलाई आफ्ना सबै भावनाहरू व्यक्त गर्नुपर्थ्यो।’ एकपटक अमिताभ बच्चन ख्वाजा अहमद अब्बाससँगै ऋषिकेश मुखर्जीलाई भेट्न उनको घर गएका थिए। त्यतिबेला उनी फिल्म ‘आनन्द’का लागि कलाकारको खोजीमा थिए।
यसअघि उनी चर्चित बंगाली अभिनेता उत्तम कुमारलाई यो भूमिकामा लिन चाहन्थे। पछि एक अन्तर्वार्तामा भनेका छन्, ‘मैले उनलाई अमिताभको आवाज र गम्भीर आँखाका कारण छनोट गरेँ। यो फिल्ममा अमिताभले राजेश खन्नालाई जितेका थिए भन्न मलाई कुनै संकोच छैन।’
अमिताभ र जयाबीचको घनिष्ठता
जया भादुरीसँग अमिताभको निकटता बढेको थियो र दुवैले एकअर्कालाई मन पराउन थालेका थिए।
सन् १९७१ मा ऋषिकेश मुखर्जीले आफ्नो फिल्म ‘गुड्डी’ मा दुवैलाई लिन चाहन्थे तर अन्तिम क्षणमा उनले आफ्नो निर्णय बदले। यसबाट दुवैलाई गहिरो चोट लाग्यो।
अर्को वर्ष, बीआर इशाराले अमिताभ र जयालाई आफ्नो फिल्म 'एक नजर' मा सँगै काम गर्ने मौका दिए। धर्मेन्द्रका स्वकीय सचिव दीनानाथ शास्त्रीको निर्देशनमा उनले अमिताभ र जयालाई यो फिल्म अफर गरेका थिए।
दुवैलाई अर्को फिल्म ‘एक थी सुधा, एक था चन्द्र’ मा साइन गरिएको थियो। यो प्रसिद्ध हिन्दी लेखक डा. धरमवीर भारतीको उपन्यास 'गुनाहों का देवता' मा आधारित थियो। तर आर्थिक अभावका कारण यो फिल्मको छायांकन हुन सकेन।
लगातार १२ फिल्म फ्लप
अमिताभका प्रारम्भिक फिल्महरूले काम नगरे पनि उनको अभिनयले सबैको ध्यान तान्यो।
उनीसँग काम गरेका कलाकारहरुले उनको तारिफ गर्न थाले। सबैभन्दा पहिले उनीसँग ‘परवाना’ मा काम गरेका ओमप्रकाशले उनको अभिनयको तारिफ गरेका थिए।
बच्चनसँग २७ फिल्ममा काम गरेका प्रसिद्ध खलनायक प्रेम चोपडाले उनको अभिनयको तारिफ गरेका छन्। तर, हिट दिन नसकेपछि उनलाई धेरै फिल्मबाट हटाइयो।
सन् १९७२ मा उनलाई फिल्म ‘अपने पराये’का लागि साइन गरिएको थियो। फिल्मलाई कुन्दन कुमारले निर्देशन गरेका थिए। फिल्मको ठूलो भाग सुटिङ गरिसकेपछि पनि बच्चनलाई हटाइयो। उनको स्थानमा सञ्जय खानलाई लिइयो। फिल्मको नाम पनि बदलेर ‘दुनिया का मेला’ राखियो।
जावेद अख्तरको सिफारिसमा ‘जन्जीर’को भूमिका
जब प्रकाश मेहराले ‘जन्जीर’ बनाउन थाले, धर्मेन्द्र, राजकुमार र देवानन्दले कुनै न कुनै बहाना बनाएर यो फिल्मलाई अस्वीकार गरे।
प्रदीप चन्द्र भन्छन्, ‘तब जावेद अख्तरले कतैबाट उनको टेलिफोन नम्बर फेला पारे र फोन गरे। म स्क्रिप्ट सुनाउन चाहन्छु भने। अमिताभ त्यति व्यस्त थिएनन्, त्यसैले उनले तुरुन्तै आउन भने। जावेद अख्तरको ट्याक्सी अमिताभसम्म पुग्यो।’
स्क्रिप्ट सुनेपछि, अमिताभले जावेद अख्तरलाई सोधे, 'के मसँग यो भूमिका गर्ने क्षमता छ? जावेदले उनलाई भने, 'यदि कसैले यो भूमिका गर्न सक्छ भने, त्यो तपाईं हो।’
जावेद अख्तर एकदिन प्रकाश मेहरासँग रुपतारा स्टुडियो पुगेका थिए, जहाँ अमिताभ जितेन्द्र र हेमा मालिनीसँग फिल्म 'गेहरी चाल' को सुटिङ गरिरहेका थिए। योसँगै अमिताभले आफ्नो करिअरको १३औं फिल्म साइन गरे।
यति मात्र होइन, यस फिल्ममा जया भादुरीलाई नायिकाको रुपमा साइन गरिएको थियो। पछि अमिताभलाई सोधियो, ‘जन्जीर’ नपाएको भए के गर्नुहुन्थ्यो?’ अमिताभले जवाफ दिए, ‘मसँग कुनै विकल्प थिएन। मलाई कसैले पनि भूमिका प्रस्ताव गरेको थिएन। त्यतिबेला मेरो हातमा 'जन्जीर' मात्रै फिल्म थियो।’
'क्रोधी युवा' को उदय
सन् १९७३ मा रिलिज भएको ‘जन्जीर’ सुपरहिट फिल्म साबित भयो। यो फिल्मफेयर अवार्डमा नौ विधामा मनोनित भएको थियो। फिल्मको गीत ‘यारी है इमान मेरा’ वर्षको सबैभन्दा लोकप्रिय गीत साबित भयो।
यो फिल्मले अमिताभलाई अपरिचितबाट सुपरस्टार बनायो। यहीँबाट उनको ‘एन्ग्री योंग म्यान’को छवि सुरु भयो। उनी राष्ट्रिय क्रेज बने।
तर, अमिताभ बच्चनले ऋषिकेश मुखर्जीको फिल्म ‘नामखारम’मा ‘एन्ग्री योंग म्यान’ को छविको बीउ छरिएको विश्वास गर्छन्।
ऋषिकेश मुखर्जीले ‘आनन्द’ मा अमिताभलाई निर्देशन गर्दा उनले पर्दामा आफ्नो उपस्थिति महसुस गरेको विश्वास गरे।
उनले एकपल्ट भनेका थिए, ‘उनको आवाजले प्रभावशाली भूमिका निर्वाह गर्ने अद्भुत क्षमता राख्छ। यही कारण मैले उनलाई 'नामखराम' मा क्रोधित युवाको भूमिका दिएँ।’
यो सामग्री बिबिसी हिन्दीबाट नेपालीमा अनुवाद गरिएको हो।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।
![सय दिने प्रगति विवरण सार्वजनिक गर्दै प्रधानमन्त्री केपी ओली [प्रत्यक्ष प्रसारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/kllllllllll-1729675876.jpg)
![Nepal Live Samachar नेपाल लाइभ समाचार, भदौ १९ [भिडियाे]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/samachar++-1725458095.jpg)
![प्रधानमन्त्रीसँग प्रश्नोत्तर [प्रत्यक्ष प्रशारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/PMM-(1)-1718866650.jpg)
![भारत भ्रमणबारे प्रतिनिधि सभा बैठकमा जवाफ दिँदै प्रधानमन्त्री प्रचण्ड [प्रत्यक्ष प्रशारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/prachanda-sansad-1710309847.jpg)
![Nepal Live Samachar नेपाल लाइभ समाचार, जेठ ३० [भिडियाे]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/samachar++-copy.jpg-30-1718203418.jpg)
