कोरोनापछि खुलेको विदेशको रोजगार : उसैगरी बढ्दैछन् ठगिनेहरु

श्रम-रोजगार

डुक्पा छिरिङ मोक्तान मंगलबार, पुस २०, २०७८ ०८:०६

काठमाडौं– खोटाङ दिक्तेलकी चन्द्रकला राई गाउँतिरै खेतीकिसानी गर्थिन्। चिनजानकै आनन्दराज कार्कीले उनलाई साइप्रसमा राम्रो कमाइ हुने प्रलोभन देखाए। उनी पनि लोभिइन्।

उनले २०७४ भदौमा र त्यसपछि दुई चरणमा गरी आनन्द कार्की र यमराज थापालाई पाँच लाख रुपैयाँ बुझाइन्। यमराजले आफू ‘सलाम ओभरसिज सर्भिसेज प्रालि’को म्यानेजर भएको बताएका थिए। उनले पाँच महिनाभित्र साइप्रस पठाउने वचन दिएका थिए।

तर, उनीहरूले टार्दै गए। त्यसपछि कोरोना महामारी सुरु भयो। अनि त फोन सम्पर्क पनि हुन छाड्यो। अहिले चन्द्रकलालाई दुवै जनाले फेसबुकमा समेत ब्लक गरिसकेका छन्। पहिलाको मोबाइल नम्बरमा सम्पर्कसमेत हुँदैन। वैदेशिक रोजगार विभागमा उजुरी दिन जाँदा प्रमाण नपुगेको भन्दै फर्काइयो। (विस्तृत बक्समा हेर्नुस्)

वैदेशिक रोजगारीमा जान चाहने युवा ठगिएको यो एउटा उदाहरण मात्र हो। महिनामा दर्जनौँ व्यक्ति ठगिने गरेका छन्। अधिकांश ठगी दलालमार्फत हुने गरेको छ। कतिपयमा मेनपावर व्यवसायी पनि संलग्न छन्। तर, प्रमाण अभावमा धेरैले उजुरी दर्ता नै गर्न सक्दैनन्।

वैदेशिक रोजगार विभागको तथ्याङ्कअनुसार चालु आर्थिक वर्षको साउनमा ५३ र भदौमा ७६ वटा ठगीका उजुरी परेका छन्। त्यसैगरी असोजमा ३०, कात्तिकमा ३८ र मंसिरमा ४२ वटा गरी यो वर्ष मात्र २३९ उजुरी परिसकेका छन्। जसमा १३३ उजुरी मात्रै अदालतसम्म पुगेका छन्। गत आर्थिक वर्षमा ४३१ उजुरी परेका थिए। जसमध्ये १०५ उजुरीमा मात्र मुद्दा दायर गरिएको थियो।

चालु आर्थिक वर्षको पाँच महिनासमेत गरी पछिल्लो डेढ वर्षमा पीडितहरूले करिब ४५ करोड ३६ लाख २५ हजार दाबी गरेर विभागमा उजुरी दिएका छन्। अदालतमा भने २३ करोड ६ लाख २५ हजार रुपैयाँ विगो दाबी गरेर मुद्दा परेको छ। प्रमाणको अभावमा कतिपयले उजुरी दिन नसक्दा पीडितको संख्या यकिन हुन नसकेको विभागकै एक कर्मचारीले बताए। अहिले उजुरी परेकोभन्दा बढी संख्यामा पीडित भएको उनको भनाइ छ।

कोभिड–१९ का कारण विश्वका अधिकांश देशमा भएको लकडाउन खुलेसँगै ठगीको उजुरी बढ्न थालेको वैदेशिक रोजगार विभागका महानिर्देशक दीपक काफ्लेले बताए। ‘दैनिक रूपमा धेरै पीडितहरू उजुरी गर्न आउँछन्,’ उनले भने, ‘हामीले प्रमाण पुगेको व्यक्तिको मात्रै उजुरी दर्ता गर्छाैँ, प्रमाण नपुगेको व्यक्तिलाई भने हामी सक्ने सहयोग गर्छौँ।’

पछिल्लो समय यूरोपेली मुलुकहरूमा रोजगारीको लागि लैजाने प्रलोभन देखाएर दलालहरूले ठगी गरेको उजुरी बढिरहेका छन्। राम्रो रोजगारी र तलबको प्रलोभनमा पारेर श्रम सम्झौता भएका मात्र नभइ नभएका मुलुकका नाममा पनि ठगी भइरहेको महानिर्देशक काफ्लेले बताए।

नेपालबाट वैदेशिक रोजगारीको लागि व्यक्तिगत र संस्थागत दुई माध्यमबाट जाने प्रावधान छ। मेनपावर कम्पनीभन्दा व्यक्तिगत जाने बढी ठगिने गरेको काफ्लेले बताए। उनले भने, ‘कस्तो खालका व्यक्ति बढी ठगिने गरेका छन् भन्ने आधिकारिक अनुसन्धान भएको छैन। तर, उजुरीका आधारमा यूरोपेली र त्यही स्तरका देशमा राम्रो कमाइ हुने प्रलोभन देखाएर ठग्ने गरिएको छ। बढीजसो व्यक्तिगत रूपमा जान चाहनेहरू ठगीमा पर्छन्।’

पीडितले दिएको उजुरीकै आधारमा कतिपय दलाल पक्राउ पर्छन्। तर, प्रायः पीडितसँग मिलापत्र गरेर छुट्ने गरेका छन्। जसकारण धेरै उजुरी अदालतसम्म पुग्नै पाउँदैनन्।

अहिले नेपालबाट वैदेशिक रोजगारीमा श्रमिक पठाउन करिब ८०० मेनपावर कम्पनी सक्रिय छन्। लकडाउन खुलेसँगै वैदेशिक रोजगारीमा जानेको सख्ंया पनि बढ्दै गएको छ। विभागको तथ्याङ्कअनुसार दैनिक ३० हजार नेपाली रोजगारीको लागि विदेशिने गरेका छन्। करिब ३० लाख नेपाली अहिले वैदेशिक रोजगारमा छन्।

ठगी गर्नेलाई तीनदेखि सात वर्षसम्म कैद
वैदेशिक रोजगार ऐन, २०६३ को दफा ४३ अनुसार विभागसँग इजाजत पत्र नलिई कसैले विदेश पठाइदिने वा पठाइदिने आश्वासनमा रकम लिए वैदेशिक रोजगार कसुर लाग्छ। त्यस्ता मेनपावर कम्पनी र दलालले विदेश पठाएमा तीनदेखि पाँच लाखसम्म जरिवाना र तीनदेखि सात वर्षसम्म कैद सजायको व्यवस्था छ। विदेश नपठाएर ठगी मात्रै गरे त्यसको आधा सजाय हुन्छ।

वैदेशिक रोजगारीमा ठगीमा परेका पीडितले सिधै विभागमा वा स्थानीय प्रहरी कार्यालयमार्फत पनि उजुरी दिन सक्ने व्यवस्था छ। उजुरीपछि दलाल र पीडितबीच छलफल गरी मिलापत्र भए मुद्दामा जानु नपर्ने व्यवस्था छ। यदि, पीडितले मिलापत्र नगरे वा उजुरी फिर्ता लिन नचाहे विभागले वैदेशिक रोजगार न्यायाधिकरणमा अभियोग पत्र दायर गर्छ। न्यायाधिकरणको पनि फैसला चित्त नबुझे सर्वोच्च अदालत जान सकिने व्यवस्था छ।

'साइप्रस जान खोज्दा यसरी ठगिएँ'

चन्द्रकला राई

मेरो घर खोटाङको दिक्तेल हो। म गाउँघरमै खेतीकिसानी गर्थेँ। आनन्दराज कार्की भन्ने चिनजानकै मान्छे घरमा पनि आउँथ्यो। उसैले एक दिन साइप्रस गए राम्रो कमाइ हुने आश्वासन दियो। त्यता जान आठ लाख रुपैयाँ लाग्ने बतायो। अनि मलाई पनि जाउँ जाउँ लाग्यो।

पहिला ‘हाउस किपिङ’को लागि राम्रो छ भनी प्रलोभन देखाए। तर, मैले हाउस किपिङमा नजाने बताएँ। कम्पनीमा भए मात्र जाने भनेको थिएँ। आठ लाख पनि धेरै भएकोले भनेँ। उसले सात लाख ७५ हजारमा मिलाइदिने बतायो। ‘६ महिना समय दिनुस्, तर त्यसअघि चार वा पाँच महिनासम्ममा उडाइसक्छौँ’ भन्यो।

विदेश जान कसैलाई रहर हुँदैन। घरको परिस्थितिकै कारण विदेश जानु परेको हो। पैसा टन्न भए किन विदेश जानु र? मसँग पनि थिएन। छिमेकीसँग ब्याजमा पैसा खोजेँ।

पछि मलाई काठमाडौं बोलाए। काठमाडौं आएपछि मेडिकल टेष्ट गर्न भने। मैले उसलाई मेडिकल रिपोर्ट र पासपोर्ट पनि दिएँ। ‘अफर लेटर आयो’ भनेर मलाई हस्ताक्षर गर्न बोलाए। हस्ताक्षर गरिसकेपछि मसँग पैसा मागे।

सुरुमा पाँच लाख तिर्नुपर्ने बताए। मैले दुई चरण गरेर पाँच लाख बुझाएको हुँ। मैले सुरुमा पैसा दिन कि कागज गर्ने कि बैंकमा हालिदिने बताएँ। तर, उनीहरुले व्यक्तिको खाता मात्र भएको र चिनजानको साथी भएकाले विश्वासमा काम गर्ने हुनाले कागज गर्न नपर्ने बताए।

मैले २०७४ भदौमा आन्दराज कार्कीलाई दुई लाख रुपैयाँ हातमा दिएँ। त्यसपछि अफर लेटर अनि भिसा आउने बताए। तिनीहरूले निकै ढिला गरे। मैले पैसा फिर्ता माग्न थालेँ। केही समय टारिरहे। अनि अब भिसा आउन लाग्यो अढाई लाख पनि दिनुपर्‍यो भने। मैले बैंक खातामा मात्रै दिने बताएँ।

मलाई यमराज थापा मगरको बैंक खाता दिए। मैले तीन लाख पठाइदिएँ। यमराज थापा मगरले आफू सामाखुसीमा रहेको सलाम ओभरसिरिज सर्भिसेज प्रालिको म्यानेजर भएको बताएको थियो। उनीहरूले लामो समय झुलाए।

त्यसपछि कोरोनाका कारण लकडाउन भयो। मेरो त उनीहरूलाई फोन गर्दा नै १५ हजारभन्दा बढी सकिइसक्यो। अहिले त फोन पनि लाग्दैन, फेसबुकमा पनि मलाई ब्लक गरेका छन्।

वैदेशिक रोजगार विभागमा उजुरी दिँदा समाधान हुन्छ भनेर आएकी हुँ। तर, प्रमाण नपुगेको भनेर यहाँ उजुरी दर्ता नै भएन। मेरो पाँच लाख कसरी उठाउने मलाई नै थाहा छैन। कसले न्याय दिन्छ भन्ने पनि थाहा छैन।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।