प्याजमा सधैँ भारतकै भर : सरकार बढाउँदै किसानलाई अनुदान, तर बढेन उत्पादन

कृषि

प्याजमा सधैँ भारतकै भर : सरकार बढाउँदै किसानलाई अनुदान, तर बढेन उत्पादनवर्षेनी पाँच अर्बको प्याज आयात

डुक्पा छिरिङ मोक्तान आइतबार, पुस १८, २०७८ ०८:४२

काठमाडौं– मसला र सलादको रुपमा प्रयोग हुने प्याज नेपालमा एक मौसममा मात्रै उत्पादन हुन्छ। तर, व्यावसायिक उत्पादन गरी बजार पठाउने किसान कमै छन्। सरकारले तराईका विभिन्न स्थानीय तहमा ‘प्याज खेती कार्यक्रम’ सञ्चालन गरे पनि उत्पादन नबढ्दा हरेक वर्ष पाँच अर्बभन्दा बढीको आयात हुन्छ।

भन्सार विभागको तथ्याङ्कअनुसार हरियो, सुकेको र बिउ गरि पछिल्लो पाँच वर्षमा २६ अर्ब ५२ करोड १३ लाख ३८ हजार रुपैयाँको प्याज आयात भएको छ। यही अवधिमा नेपालबाट जम्मा नौ करोड आठ लाख ९६ हजार रुपैयाँको हरियो तथा सुकेको प्याज निर्यात भएको छ। नेपालबाट कतारमा मात्रै हरियो तथा ताजा प्याज निर्यात हुन्छ।

नेपालमा भारत, चीन, बंगलादेशलगायत मुलुकबाट प्याज आयात हुन्छ। भारतबाट मात्रै ९० प्रतिशत प्याज आयात हुन्छ। त्यसपछि चीनबाट धेरै प्याज भित्रिन्छ। चालु आर्थिक वर्षको पाँच महिनामा दुई अर्ब ६४ करोड नौ लाख नौ हजार रुपैयाँको प्याज आयात भएको छ। यही अवधिमा ९८ लाख ४२ हजार रुपैयाँको मात्रै प्याज निर्यात भएको छ।

आन्तरिक रूपमा बढी खपत हुने सिजनमा भारतले प्याज निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाउने गरेको छ। त्यहाँ प्रायः भदौदेखि मंसिर अन्तिमसम्म चार महिना प्याजको माग बढ्छ। गत वर्ष भारतले भदौदेखि प्याज निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाउँदा नेपालमा मूल्य बढेर प्रतिकिलो डेढ सय रुपैयाँसम्म पुगेको थियो। भारतले पुस मध्यतिर मात्र निर्यातमा प्रतिबन्ध हटाएको थियो।

यो सिजनमा भारतमै पनि प्याजको मूल्य प्रतिकिलो डेढ सय भारुभन्दा बढी हुन्छ। भारतले गत वर्ष मात्र नभइ २०७६ असोजमा पनि प्याज निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो। यही बेला नेपालमा हिन्दूहरूको चाडपर्व पर्ने हुँदा माग र मूल्य दुवै बढ्छ।

नेपालमा बाह्रै महिना निरन्तर सिँचाइ सुविधा नहुँदा प्याजको पर्याप्त उत्पादन हुन नसकेको राष्ट्रिय आलु, तरकारी तथा मसला विकास केन्द्रका सहायक सूचना अधिकारी सन्दीप सुवेदीले बताए। केन्द्रले चार वर्षदेखि विभिन्न जिल्लामा प्याज खेती कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेको उनले बताए।

प्रभावकारी भएन प्याज खेती कार्यक्रम
प्याजको आयात नियन्त्रणका लागि संघीय सरकारको कृषि मन्त्रालयमातहत रहेको राष्ट्रिय आलु, तरकारी तथा मसला विकास केन्द्रले तराईका विभिन्न जिल्लामा प्याज खेती कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेको छ। त्यसैगरी पहाडका दुई जिल्लामा प्याजको बिउ उत्पादन कार्यक्रम सञ्चालन गरेको छ। पाल्पा र रुकुममा प्याजको बिउ उत्पादन कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको हो।

प्याजको गुणस्तरीय बिउको उत्पादन वृद्धिका लागि यो कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको सहायक सूचना अधिकारी सुवेदीले बताए। उनले आगामी पाँच वर्षमा बिउ उत्पादन बढाउने लक्ष्य रहेको बताए। वार्षिक करिब १९ करोड रुपैयाँ बराबरको १९० मेट्रिक टन प्याजको बिउ उत्पादन गर्ने लक्ष्य रहेको उनको भनाइ छ।

केन्द्रले नै यो वर्ष तराईका १२ जिल्लाका १४ वटा स्थानीय तहमा प्याज खेतीमा अनुदान दिएको छ। केन्द्रले कपिलवस्तुको कपिलवस्तु नगरपालिका, पर्साको बहुदरमाई र हरिपुर नगरपालिका, पाल्पाको रामपुर नगरपालिका, बर्दियाको ठाकुरबाबा नगरपालिका, बैतडीको दशरथचन्द नगरपालिका तथा रुकुम पश्चिमको चौरजहारी र मुसिकोट नगरपालिकामा अनुदान दिएर किसानलाई प्याज खेती गर्न लगाइएको छ। त्यसैगरी मोरङको धनपालथान गाउँपालिका, सप्तरीको हनुमाननगर कंकालिनी नगरपालिका, सर्लाहीको लालबन्दी नगरपालिका, रौतहटको गरुडा नगरपालिका, बाराको सुवर्ण गाउँपालिका, सुनसरीको हरिनगर नगरपालिकाका किसानलाई पनि प्याज खेतीमा अनुदान दिइएको छ।

गत वर्ष १० वटा स्थानीय तहका किसानलाई प्याज खेतीका लागि अनुदान दिइएको थियो। कार्यक्रम सञ्चालन भएका प्रत्येक स्थानीय तहमा १० लाख रुपैयाँसम्म अनुदान दिइने गरिएको छ। अपेक्षाअनुसार प्याज खेती नभए सम्बन्धित स्थानीय तहमा कार्यक्रम रोक्ने र नयाँलाई दिइने गरिएको सुवेदीले बताए।

तर, सरकारको कार्यक्रमका बावजुद नेपालमा प्याज उत्पादन बढ्न सकेको छैन। जसकारण आयात हुने प्याजको परिणाम नघटेको हो। सरकारले अनुदान दिएर पहिलो पटक आर्थिक वर्ष २०७४/७५ मा १९ हजार ८२१ हेक्टर क्षेत्रफलमा प्याज खेती गरेको थियो। सोही वर्ष एक लाख ४८ हजार मेट्रिक टन प्याज उत्पादन भएको थियो। यो वर्ष प्याज खेती विस्तार भएको र उत्पादन पनि बढ्ने केन्द्रले जनाएको छ।

नेपालमा प्रतिव्यक्ति वार्षिक १५.४६ केजी प्याज खपत हुने केन्द्रको वार्षिक प्रतिवेदनमा उल्लेख छ। नेपाल प्याजमा आत्मनिर्भर हुनका लागि कम्तीमा २५ हजार ९१० हेक्टर जमिनमा बाह्रै महिना प्याज खेती गर्नु पर्ने सुवेदीले बताए। अहिले केन्द्रमार्फत देशभर करिब तीन हजार हेक्टर जमिनमा प्याज खेती हुँदा वार्षिक तीन लाख मेट्रिक टन उत्पादन हुन्छ।

काठमाडौँमा कालीमाटीस्थित तरकारी बजारबाट दैनिक ९० देखि १०० टन प्याज खपत हुने गरेको छ। अधिकांश प्याज भारतबाटै आउने कालीमाटी तरकारी व्यवसायी संघका प्रवक्ता विनय श्रेष्ठले बताए। सरकारले प्याज आयात रोक्न प्याज व्यवसायीका लागि पनि कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्ने उनले बताए। ‘कालीमाटीमा अहिले भारतीय प्याज मात्रै आएको छ। चिनिया प्याज छैन,’ उनले भने, ‘तर, हरियो प्याजको आयात भने घटेको छ। अहिले काठमाडौं वरिपरिका जिल्लाबाट हरियो प्याज आउन थालेको छ।’

दुई वर्षमा एक करोडको बिउ आयात
चालु आर्थिक वर्षको पाँच महिनामा ६३ लाख आठ हजार रुपैयाँको बिउ आयात गरिएको छ। गत वर्ष ४७ लाख ३२ हजारको बिउ आयात भएको थियो। आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा ५६ हजार गरी कुल एक करोड १० लाख ९६ हजार रुपैंया बराबरको प्याजको बिउ आयात भएको छ।

सरकारले नेपालमा नै प्याजको बिउ उत्पादन कार्यक्रम सञ्चालन गरे पनि आयात झनै बढ्दै गएको देखिन्छ। कुल दुई वर्ष चार महिनामा तीन हजार नौ सय ७२ मेट्रिक टन आयात भएको छ। भन्सार विभागका अनुसार नेपालमा मुख्य गरी अर्जेन्टिना, चिली, भारत, दक्षिण अफ्रिकाबाट प्याजको बिउ आयात हुने गरेको छ।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।