काठमाडाैं- बौद्धिक सम्पत्ति चोरीको समस्या नेपालमा मात्रै हैन, विश्वभर नै छ। अहिले हरेक कुरा डिजिटल प्ल्याटफर्ममा प्रवेश गरेसँगै बौद्धिक सम्पत्ति जोगाउन श्रष्टालाई हम्मेहम्मे परेको छ। ठूला देश र ठूला बजारका कुरा मात्रै हैन, नेपाल जस्तो कलाका लागि सानो बजार भएको देशमा पनि बौद्धिक चोरी विकराल छ।
यही सिलसिलामा एक जना बौद्धिक सम्पत्ति चोरीको आरोपमा पक्राउ परेका छन्। इन्टरनेटको माध्यमबाट नेपाली चलचित्र चोरी गरेको आरोपमा लमजुङ, बेशीसहरका २५ वर्षीय सुजन नेपाली पक्राउ परेका हुन्। चोरी गर्ने व्यक्ति पेशाले शिक्षक हुन्। आफूलाई शिक्षक बताउने नेपालीले मौखिक रुपमा चलचित्रको पाइरेसीको कुरा स्वीकार गरिसकेका छन्। अहिले यो मुद्दा अनुसन्धानको घेरामा छ।
नेपालीले सिनेमाघर एपमा रहेका अधिकांश फिल्मको पाइरेसी गरेका छन्। सिनेमाघर एपका कार्यकारी अधिकृत सागर खरेलका अनुसार नेपालीले टेलिग्राम एपमा आफूले चोरी गरेका फिल्महरु राखेका थिए। टेलिग्राम नामको एपमा ग्रुप बनाएर फिल्म राखेको पत्ता लगेपछि कार्यकारी अधिकृत खरेलसहितको टोली प्रहरीकाे अपराध अनुसन्धान महाशाखाको शरणमा पुगेको थियो।
'हामीले हाम्रा फिल्मलाई यस्ता चोरबाट जोगाउन धेरै तहका सुरक्षा दिएका छौं,' खरेलले भने, यसो हुँदाहुँदै पनि फिल्म चोरी भयो। सिनेमाघर एपबाट डाउनलोड गर्न, स्कृन रेकर्ड गर्न नमिल्ने बनाइएको छ।' यस्तो अवस्थामा पनि पनि फिल्म कसरी बाहिरियो त भन्ने जिज्ञासामा खरेलले भन्छन्, 'उनले एउटा मोबाइल स्कृनबाट अर्को मोबाइलमा रेकर्ड गरेका रहेछन्। त्यसैले फिल्म राम्रो गुणस्तरमा भने चोरी हुन सकेको छैन।'
त्यसो भए चोरी घटना कसरी पत्ता लाग्यो त? कारणबारे खरेलले भने, 'हामीले पाँचदेखि ६ वटा सुरक्षाका तह बनाए पनि चोरी हुन सक्ला भनेर वाटरमार्क राखेका छौं। साथै सफ्टवेरमार्फत् हरेक प्रयोगकर्ता चिन्नका लागि फरक फरक पहिचान पनि बनाइएको छ। जसले गर्दा कुन आइडीबाट चोरी भएको हो, सजिलै पत्ता लगाउन सकिन्छ।'
डिजिटल प्ल्याटफर्ममा जति नै होसियार भएर चोरी गरे पनि सजिलै पक्रिन सकिन्छ। पाइरेसी जस्तो फौजदारी अभियोगमा पक्राउ परेका नेपालीमाथि अनुसन्धान जारी रहेकाे नेपाल प्रहरीको अपराध महाशाखाका भुवन बहादुर खड्काले बताए।
यतिधेरै सुरक्षा तह बनाउँदा पनि पाइरेसी हुनु खेदपूर्ण रहेको बताउँदै चलचित्र विकास बोर्डका अध्यक्ष दयाराम दाहालले अपराधीलाई हदैसम्मको कारबाही हुनुपर्ने बताए। उनका अनुसार जति नै सुरक्षा घेरा राखे पनि अपराध बढ्नुमा फितलो कानुन हुनु हो। दाहालले भने, 'करोड खर्चेर फिल्म बनाइएको हुन्छ, चोरलाई सजाय छ १० हजारदेखि एक लाखसम्म।' यसले कुनै हालतमा प्रतिलिपि अधिकारलाई न्यान नगरेको दाहाल बताउँछन्।
त्यसैले प्रतिलिपि अधिकार ऐन २०५९ को दफा २५ र २६ संशोधनका लागि आफूले राष्ट्रिय सभा र व्यवस्थापिका संसदमा प्रस्ताव पेश गरिसकेको पनि दाहालले बताए। सांसद कोमल ओली र रविन्द्र अधिकारी मार्फत संशोधनको माग व्यवस्थापिकामा पुर्याएको दाहालको भनाइ छ। उनका अनुसार अबको एक महिनापछि प्रतिलिपि अधिकारको ऐन परिवर्तन भएर आउनेछ।
ऐन परिवर्तनकै पक्षमा देखिए, प्रतिलिपि अधिकार कार्यलयका प्रतिनिधि उत्तम दवाडीले पनि। उनका अनुसार कानुन फितलो हुनु पनि पाइरेसीको प्रमुख कारण हो। प्रतिलिपि अधिकार कार्यलय आफ्नो काम नै पाइरेसी गर्न हुँदैन भनेर जनचेतना फैलाउने भन्छ, तर किन हालत खराब बन्दै गइरहेको छ भन्ने प्रश्नमा भने दवाडी प्रवेश नै गर्न चाहेनन्।
अभिभावक सावधान ! जेल पर्लान् छोराछोरी
डिजिटल प्ल्याटफर्ममा सबैभन्दा धेरै पाइरेसीको मुद्दा बोकेर प्रहरी गुहार्नेमा पर्छ हाइलाइट्स नेपाल। हाइलाइट्सका जनक तामाङका अनुसार सन् २०१५ मा मात्रै चार वटा फिल्म पाइरेसीको मुद्दा बोकेर तामाङको टोलीले प्रहरी गुहार्यो। जसमा केही जेल परे भए त केहीलाई मुद्दा दायर गर्नेले नै माफी दिए। माफीको कारण प्रष्ट पार्दै तामाङले भने, 'भर्खरका कलिला किशोरले रमाइलोका लागि पाइरेसी गरिरहेका हुन्छन्। कतिलाई त पाइरेशी भनेको जघन्य अपराध हो भन्ने नै थाहा छैन।'
यसैमा साथ दिँदै निर्देशक खगेन्द्र लामिछानेले भने, 'हामी पनि मान्छे हौं, बच्चाले रमाइलोका लागि गरेको पाइरेसीले उसको जिन्दगी बिर्गान मन लाग्दैन।' कारबाही र ऐन परिवर्तनको कुरामा पनि लामिछानेले असन्तुष्टि व्यक्त गरे। उनका अनुसार कलिलो बच्चाको भविष्य बिगार्ने कि सपार्ने भन्ने कुराले कारबाहीमा बाधा पुर्याउँछ। आर्थिक कारबाहीमा समेत सबैको अवस्था बलियो नहुने उनको भनाइ छ।
आफ्नो पिडा पनि सुनाए उनले। 'सबैले पशुपति प्रसादले त टन्नै कमाइ गर्यो होला भन्छन् तर प्रदर्शनमा आएको केहि समयमा नै त्यो पाइरेसीको सिकार बन्न पुग्यो,' उनले भने, 'दर्शकले तपाईंको फिल्म हेरें भन्दा पनि पिडा भएको थियो।'
यसको गतिलो उपाय भनेकै पाइरेसी भनेको जघन्य अपराध हो भनेर सिकाउनुपर्ने लामिछाने बताउँछन्। जसका लागि स्कुल तहदेखि नै प्रतिलिपि अधिकार र पाइरेसीको बारेमा अध्ययन गराउनु जरुरी रहेको उनको भनाइ छ। कक्षा ९, १०, ११ र १२ कक्षामा यसबारे गहन रुपमा पढाउनु जरुरी रहेको उनको भनाइ छ।
अर्को रोकथामको उपाय भनेको अभिभावक पनि हो। लामिछानेले भने, 'अभिभावकलाई यस्ता कार्यले छोराछोरी जेल पर्नसक्छन्, भविष्य बिग्रन सक्छ भन्ने ज्ञान दिन जरुरी छ।' छोराछोरीले केही ह्याक गरे या केहि कुरा पाइरेसी गरे भने सँगै बसेर हेरेर उत्साह दिने हैन, उनीहरुलाई पाइरेसीबारे ज्ञान दिन अभिभावकबाटै शुरु गर्नु जरुरी भएको उनको भनाइ छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1749801778.jpg)
-1749826086.png)
