एजेन्सी- ७५ वर्षअघि २८ अप्रिल सन् १९४५ मा तानाशाह बेनिटो मुसोलिनीलाई उनकी प्रेमिका क्लारेटा पेटाचीसँगै गोली हानी हत्या गरिएको थियो।
दोस्रो विश्वयुद्धको सुरूवातमा मुसोलिनीले एक कडा अभिव्यक्ति दिएका थिए, ‘यदि म लडाइँको मैदानबाट पछि हटेँ अथवा पराजित भएँ भने मलाई गोली हानिदिनू।’ मुसोलिनीको यो अभिव्यक्तिको उनका विरोधीहरूले फाइदा उठाए र त्यसको अक्षरसः पालना गरे।
लडाइँमा पराजित भएपछि मुसोलिनी र उनकी प्रेमिका क्लारेटा उत्तरमा स्विट्जरल्याण्डको सीमातर्फ अघि बढिरहेका थिए। त्यहीबेला ‘पार्टीजन’ भनिने मुसोलिनीका विरोधीहरूले मुसोलिनी, उनकी प्रेमिकासहित अन्य १६ जनालाई बिनाकुनै आरोप कोमो झीलको नजिक गोली हानी हत्या गरे।
मुसोलिनीको शवमा एकै महिलाको ५ गोली
सन् १९४५ अप्रिल २९ बिहान ३ बजे पहेँलो रङ्गको ट्रक मिलान शहरको पियाजाले लोरेटो चोकमा रोकिएको थियो। ट्रकमा भएको मुसोलिनी, उनकी प्रेमिका र अन्य १६ जनाको शव त्यही चोकमा रहेका भिजेका ढुंगामाथि फ्याँकिएको थियो।
त्यही दिन बिहानको ८ बज्नासाथ स्थानीय एक अखबारको विशेष संस्करण र एक रेडियो बुलेटिनको माध्यमबाट ‘डुचे’को मृत्यु खबर पुरै सहरमा फैलियो। योसँगै उनीहरूको शव पियाजाले लोरेटोमा राखिएको भन्ने कुरा चारैतिर फैलियो। यो त्यही ठाउँ थियो, जहाँ ठीक ८ महिनाअघि मुसोलिनीले आफ्ना १५ जना विरोधीहरूको गोली हानी हत्या गरेका थिए।
रे मोजली आफ्नो किताब ‘द लास्ट ६०० डेज अफ डुचे’मा लेख्छन्, ‘अखवार र रेडियोको माध्यमबाट खबर मिल्नासाथ मुसोलिनीसहितका अन्य व्यक्तिको शव वरिपरी करीब ५ हजार मानिसको अनियन्त्रित भीड जम्मा भयो। त्यहीबेला कुनै एक महिला मुसोलिनीको शवअगाडि आइन् र मुसोलिनीले आफ्ना ५ बच्चाको हत्या गरेको र त्यसैको बदला लिएको भन्दै रिसको आवेगमा उनले मुसोलिनीको मृत शरीरको शरीरमा ५ गोली चलाइन्।
यसैगरी अर्की एक महिलाले सबैका अगाडि मुसोलिनीको मुखमा पिसाब फेरिदिइन्। त्यस्तै अर्की एक महिलाले कतैबाट कोर्रा लिएर आइन् र मुसोलिनीको मृत शरीरमा पिट्न लागिन्। अर्का एक व्यक्तिले मुसोलिनीको मुखमा मरेको मुसो ल्याएर हालिदिए र क्रोधसाथ चिच्याएर भन्न थाले ‘अब फेरि पहिलेको जस्तै यही मुखले भाषण दे।’’
मुसोलिनी र क्लारेटाको शवलाई उल्टो झुण्ड्याइयो
यो विभत्स दृश्यको वर्णन गर्दै लुसियानो ग्यारिबाल्डी आफ्नो किताब ‘मुसोलिनी : द सिक्रेट अफ हिज डेथ’मा लेख्छन्, ‘त्यो भीडमा मुसोलिनीप्रति यति घृणा थियो कि ती १८ वटै मृत शरीरमाथि मानिसहरू एकपछि अर्को गर्दै चढे र आफ्ना खुट्टाले कुल्चिन थाले। त्यही बेला कुनै एक बलशाली व्यक्तिले ‘डूचे’को शवलाई आफ्ना हातले माथि उठायो ताकी त्यहाँ उपस्थित सबैले उसको शव राम्रोसँग देख्न पाउन्। त्यहीबीचमा भीडबाट समूहिक रूपमा आवाज आयो ‘अझ माथि, अझ माथि! हामीले शवलाई देख्न पाएनौं।’ यो सुन्नासाथ त्यो व्यक्तिले मुसोलिनी, उनकी प्रेमिका र अन्य ४ जनाको खुट्टामा डोरी बाँध्यो र जमिनबाट करीब ६ फिटमाथि झुन्ड्याइदियो।
कुनै बेला मुसोलिनीले यो टोपी लगाएका थिए।
मुसोलिनीकी प्रेमिका क्लारेटाको शवलाई झुन्ड्याउनासाथ आफूले लगाएको स्कर्ट फर्किएर उनको मुख छोप्यो। भित्री वस्त्र नभएकाले उनको सबै भित्री अंग देखियो। त्यहाँ उपस्थित सबैले त्यो शवको उपहास गर्न थाले। त्यही समयमा एक व्यक्ति गएर उनको स्कर्टलाई तिघ्रामा बाँधिदिए।’
मुसोलिनीको शव जमिनमा गिर्यो
मुसोलिनीको मृत्युमाथि अर्को एक किताब ‘द बडी अफ डूचे’ लेखेका सर्जियो लुजाटो लेख्छन्, ‘मुसोलिनीको सम्पूर्ण अनुहार नै रगतले लत्पत्तिएको थियो, उनले मुख बाएका थिए र क्लारेटाका आँखामा शून्यता देखिन्थ्यो।’
त्यहीबेला फासिस्ट पार्टीका एक पूर्वसचिव अकीले स्टारेचीले अघि बढेर आफ्ना मृत नेतालाई फासिस्ट सलामी दिए। त्यो व्यक्तिले समय उसले एक जगिङ सुट लगाएका थिए। उक्त व्यक्तिलाई त्यही समय तुरून्तै सबैले समाते र पछाडि पीठमा गोली प्रहार गरे।
त्यही समय फासिस्ट पार्टीका एक वरिष्ठ नेता फ्रांसेस्कू बरासुको मृत शरीर झुन्डिरहेको डोरी चुँडियो र उनको मृत शरीर जमीनमा लड्यो। त्यसपछि मुसोलिनीको शवमा बाँधिएको डोरी पनि काटियो र उनको रगतले लत्पत्तिएको मृत शरीर ढुंगामाथि पछारिन पुग्यो।
भयावह दृष्य
टाइम पत्रिकाका संवाददाता रेग इन्ग्राहमले समेत यो दृश्य देखिरहेका थिए। पछि उनले टाइममा आफ्नो लेख ‘द डेथ इन मिलान’मा लेखे, ‘मेरो आँखाकै सामुन्ने सबै घटना घटिरहेको थियो। अचानक त्यही भीडको बीचबाट सबै शवलाई कुल्चिँदै एक व्यक्ति आयो र मुसोलिनीको मुडुलो टाउकोमा जोडले एक लात्ती हान्यो। त्यही समयमा अर्को एउटा व्यक्तिले राइफलको बटले मृत मुसोलिनीको बाङ्गिएको शीरलाई फेरि सोझ्याए। मृत्युपछि मुसोलिनीको शरीर धेरै नै सानो देखिएको थियो। उनले फासिस्ट मिलिसियाको बर्दी लगाएका थिए।’
‘उनको खुट्टामा कालो रङ्गको राइडिङ बुट थिए’ जसमा हिलो लत्पत्तिएको थियो। एक गोली उनको देब्रे आँखालाई छेडेर टाउको पछाडि पुगेको थियो। त्यसले गर्दा उनको शीरमा धेरै ठूलो प्वाल परेको थियो। त्यो गोली लागेर उनको गिदीको केही हिस्सासमेत बाहिर छरिएको थियो। उनकी २५ वर्षीया प्रेमिका क्लारेटा पेटाचीले सेतो रंगको सिल्कको ब्लाउज लगाएकी थिइन्। उनको छातीभरि गोलीको प्रहारबाट परेका प्वालहरू थिए, ती प्वालहरूबाट रगत निस्किएर त्यहीँ जमेको थियो।’
न्यूयोर्क टाइम्सले मुसोलिनीको मृत्युमाथि लेखेको एक लेखमा भनेको थियो, ‘एक व्यक्ति, जो पुरानो रोमनलाई फेरि उस्तै अवस्थामा फर्काउने एजेन्डा बोकेर हिँडेका थिए, उनको शव मिलानको एउटा चोकमा लडिरहेको थियो। हजारौं संख्यामा उपस्थित भएका मानिसहरूले उनलाई कुटिरहेका थिए भने कोही उनको मृत शरीरमथि थुकिरहेका थिए। कोही मृत शरीरलाई हेरेर धिक्कारिरहेका थिए।’
मुसोलिनीको शव मुसोको चिहानमा
दिउँसो १ बजे अमेरिकी सैनिकको हस्तक्षेपपछि सबै शवलाई काठको कफिनमा राखेर त्यही शहरको एक चिहानमा लगियो। त्यहीँ मुसोलिनीको शवको पोस्टमार्टम गरियो। ५ फिट ६ इन्च अग्ला मुसोलिनीको त्यो बेला ७९ किलो वजन थियो। टाउकोमा लागेका सुरूका ४ गोलीबाट उनको मृत्यु भएको थियो।
उनको पेटमा अल्सरको निशान थियो। यसभन्दा अघि उनलाई सिफलिस नामक रोग भएको अफवाह फैलिएको थियो तर पोष्टमार्टममा त्यस्तो कुनै प्रकारको रोग नभएको फेला पर्यो। मुसोलिनीको शवलाई मिलानकै मुसोको नामको एक चिहानको नम्बर ३८४ मा गाडियो। उनको दिमागको एक हिस्सालाई अमेरिकाको वासिंटनको सेन्ट एलिजाबेथ साइकियाट्रिक अस्पतालमा परीक्षणका लागि पठाइयो। त्यसको केही दशकपछि उनकी पत्नी डोना रशेललाई त्यो हिस्सा फिर्ता गरिएको थियो।
मिलानबाट भागेका थिए मुसोलिनी
९ एमएमका २ गोली हानेर क्लारेटाको हत्या गरिएको थियो। उनको मृत शरीरलाई पनि मिलानमै रीता कोल्फोस्कोमा गाडिएको थियो। सन् १९४५ अप्रिल १८ मा उनीहरू मिलान पुगिसकेपछि मुसोलिनी र क्लारेटाको मृत्युको अन्तिम गिन्ती सुरू गरिएको थियो। २१ अप्रिलमा मुसोलिनीलाई गिरफ्तार गर्ने अमेरिकाको ओएसएसको मातहत रहेका सैनिकको योजनालाई हाईकमाण्डले स्वीकृति दिएको थिएन।
त्यसको भोलिपल्ट नै मुसोलिनीको सुरक्षामा खटिएका जर्मन वेफेन एसएस बटालियनलाई हटाएर बढिरहेका मित्रदेश र कम्युनिस्ट पार्टीजन्सका सेनालाई मुसोलिनीको सामना गर्न पठाइएको थियो। ब्लेन टेलर, ‘वारफेयर हिस्ट्री नेटवर्क’मा छापिएको आफ्नो लेख ‘द सकिङ स्टोरी अफ हाउ मुसोलिनी डाइड’मा लेख्छन्, ‘त्यो समयमा मुसोलिनीका केही फासिस्ट सहयोगी र क्लारेटाको भाइ मारसेलोले मुसोलिनीको हत्या गर्न योजना बनाइरहेको भन्ने हल्ला चारैतिर फैलिएको थियो। यो पनि भनिएको थियो कि जर्मनी पनि आफ्नो अस्तित्व बचाउनका लागि मित्रदेशसँग मुसोलिनीलाई साट्न तयार थियो।’
‘क्याथोलिक चर्च र अन्य केही दक्षिण अमेरिकी देशहरूले पनि मुसोलिनीलाई शरण दिने प्रस्ताव गरेका थिए। तर मुसोलिनीले आफूले कहिले पनि आत्मसमर्पण नगर्ने बरू अन्तिम साससम्म लड्ने भन्दै यो प्रस्ताव अस्वीकार गरेका थिए। जर्मन सैनिकले गुप्त रूपबाट हतियार पठाउने योजना बनाएको मुसोलिनीले थाहा पाउनासाथ उनले मिलान छोडेका थिए। मिलान छोड्दा उनीसँग आफ्ना फिट्ज बर्जर तथा सिक्रेट पुलिस लेफ्टिनेन्ट ओटो किसनेट साथमा थिए। उनीहरू दुवैलाई मुसोलिनीको आँखाबाट ओझेल नपर्नू भनी आदेश दिइएको थियो। यदि उनीहरू मुसोलिनीको साथबाट भाग्ने कोशिस गरे भने उनीहरूलाई त्यहीँ नै गोली हानी मार्न मुसोलिनीलाई भनिएको थियो।
तटस्थ स्विट्जरल्यान्डले मुसोलिनीलाई स्वीकार गर्दैनन् भन्ने कुरा पहिले नै उनलाई बताइसकिएको थियो। तर उनी अन्तिम लडाइँ लड्नुको साटो स्वीट्जरल्यान्डतर्फ नै अघि बढिरहेका थिए। केही व्यक्तिहरूका अनुसार भने मुसोलिनी स्विट्जरल्यान्ड नगएर नाजीहरूको नियन्त्रण रहेको अस्ट्रियाको टिलोरियन क्षेत्रमा जान चाहन्थे।
२७ अप्रिलमा देश छाडी भागिरहेका मुसोलिनीलाई काफिलेस्थित कोमो तालनजिकै रहेको ५२ गारीबाल्डी पार्टीजन ब्रिगेटका सैनिकले रोकेका थिए। ती सैनिकले जर्मन सैनिकसँग मुसोलिनीसँगै आएका इटालियनहरूलाई त्यहीँ छाड्ने हो भने त्यहाँबाट अघि बढ्न दिने सर्त राखेका थिए।’
रे मोजली भन्छन्, ‘मुसोलिनीसँगै हिँडिरहेका लेफ्टिनेन्ट हान्ज फालमेयर र फ्रिट्ज बर्जरले भने यो सर्त स्वीकार गरेका थिए। जब बर्जरले आफ्नो यस्तो फैसला गाडीभित्र रहेका मुसोलिनीलाई सुनाए, मुसोलिनीले तत्काल यो फैसलाको विरोध गरे। तर अन्य केही विकल्प नभएकाले यो सर्तलाई उनले स्वीकार गर्न बाध्य भए। त्यसबेला बर्जरले आफ्नो ओभरकोट फुकालेर मुसोलिनीको शरीरमा लगाइदिएका थिए। तर यो कोट लगाउन मुसोलिनीलाई अप्ठ्यारो लागिरहेको थियो किनकि उनका लागि एक जर्मन गाडीभित्र बसेर जर्मन सैनिकको बर्दी लगाउनु लज्जाको विषय थियो।’
मुसोलिनीको पहिचान
सशस्त्र गाडीबाट झरेर मुसोलिनी दोस्रो ट्रकमा चढेका थिए। उनले जर्मन सेनाको स्टील हेल्मेट उल्टो लगाएका थिए। त्यहीबेला लेफ्टिनेन्ट बर्जरले त्यो उल्टो रहेको स्टीलको हेल्मेटलाई सीधा गरिदिएका थिए। आफ्ना सेनासँग चौथो ट्रकको एउटा कुनामा रहेका मुसोलिनीले मादक पदार्थको नशामा लट्ठिएको जस्तो भावभङ्गी देखाएका थिए। तर अस्ट्रियन र फासिस्ट पार्टीका निकोला बोम्बाचीले मुसोलिनीका सैनिकसँग केही इटालियन पनि घुसेको ‘पार्टीजन्स’लाई बताइदिए।
त्यसपछि दोस्रोपटक पार्टिजन्सले सैनिक रहेको ट्रक रोकेका थिए। इटालीका नौसेनाका एक पुराना नाविक गिसिप नेग्रीले ती ट्रकहरूको तलासी लिएका थिए। तलासी लिने क्रममा नेग्रीले मुसोलिनीलाई तुरून्तै चिनेका थिए। त्यसपछि उनले आफ्ना साथी अर्बानो लजारोलाई मुसोलिनीलाई आफूहरूले गिरफ्तार गरेको बताएका थिए। उनको पहिचान भइसकेपछि लोजारोले ट्रकमाथि चढेर मुसोलिनीको काँधमा हात राख्दै थपथपाउँदै भने, ‘कमरेड’ तर मुसोलिनीले केही पनि जवाफ फर्काएनन्। उसले फेरि अझ ठूलो स्वरमा मुसोलिनीको काँध थपथपाउँदै भने ‘योर एक्सिलेन्सी’ त्यसबेला पनि मुसोलिनीले एक शब्द पनि बोलनेन्। त्यसपछि फेरि लजारोले तेस्रोपटक भने, ‘केभेलियर बेनिटो मुसोलिनी।’
पछि लोजारोले त्यो दिन सम्झँदै भनेका थिए, ‘मैले मुसोलिनीको हेल्मेट निकालेँ। त्यसबेला उनको टाउको मुडुलो थियो। त्यसपछि फेरि मैले उनको चस्मा निकालेर उनको कलरलाई तल सारेँ। मेरोअघि बसिरहेका ती मुडुला व्यक्ति मुसोलिनी थिए भन्ने चिन्न मैले एक क्षण पनि ढिलो गरिनँ।’ लजारोले मुसोलिनीको साथमा रहेको मेसिनगन उठाए। त्यो बेला मुसोलिनीले केही पनि नबोली आफ्नो साथमा रहेको ९ एमएमको लामो नालवाला ग्लिसेन्टी अटोमेटिक पेस्तोल उनको हातमा राखिदिएका थिए। त्यसबेला लजारोले मुसोलिनीलाई नम्र भएर सोधेका थिए, ‘के तपाईंसँग अझै अरू केही हतियारहरू छन्?’ मुसोलिनीले त्यसकको जवाफमा भनेका थिए, ‘म मुसोलिनी हुँ। म तपाईंका लागि अप्ठ्यारो स्थिति पैदा गर्नेछैन। ढुक्क हुनुहोस्।’
मुसोलिनीको ब्रिफकेस
मुसोलिनीलाई ट्रकबाट झारेर टाउन हलमा लगियो। रे मोजलीका अनुसार मुसोलिनीले फ्रिट्ज बर्जरले दिएको ओभरकोट फुकालिसकेका थिए किनकि त्यो कोट उनका लागि धेरै नै ठूलो र भद्दा लागेको थियो। त्योबेला उनको हातमा एउटा ब्रिफकेस थियो, जसमा उनका महत्वपूर्ण कागजातहरू थिए।
जब मुसोलिनीबाट त्यो ब्रिफकेस खोसियो, त्यसबेला उनले भनेका थिए, ‘यसलाई सम्हालेर राख्नुहोला। इटालीको भाग्य यसभित्र कैद गरिएको छ।’ पछि यी कागजातको जाँच गर्दा मुसोलिनीद्वारा हिटलर र चर्चिललाई लेखिएका केही पत्र फेला परेका थिए। उक्त कागजातमा इटालीका क्राउन प्रिन्स अम्बर्टोको समलैङ्गिक गतिविधिहरूको व्यहोरासमेत खुलाइएको थियो। त्यसपछि मुसोलिनीलाई बोन्जानिगोको फार्म हाउसमा लगिएको थियो।
त्यसको केहीबेरपछि उनकी प्रेमिका क्लेरेटा पेटाचीलाई पनि त्यही ठाउँमा पुर्याइएको थियो। ती दुवैले एउटै बिस्तारामा त्यो रात बिताएका थिए। यसैबीच मुसोलिनीहरूलाई मृत्युको सजाय दिनका लागि मिलानबाट कर्णेल बलेरियोलाई उक्त फार्म हाउसमा पठाइयो।
बलेरियोले मुसोलिनी र क्लारेटा दुवैलाई एउटा कारमा राख्यो।’
गोली हानेको स्थानमा विवाद
पछि १९ वर्षीय डोरोना मजोलाले डिमारिया फार्महाउसको ठिक बाहिरपट्टि मुसोलिनी र क्लारेटालाई गोली हानिरहेको देखेको बताएकी थिइन्। तर इतिहासविद्हरूले भने उनीहरूलाई भिल्ला बेलमोन्टको प्रमुखद्वारमा गोली हानिएको दाबी गर्दै आएका छन्।
मुसोलिनी र क्लारेटालाई सबैभन्दा पहिलो गोली कसले चलायो भन्ने बारे भने अझै विवाद कायमै छ। पहिले नै मृत्यु भइसकेको मुसोलिनीको मृत शरीरलाई फेरि पछि भिला बेलमोन्टमा दोस्रो पटक गोली चलाएको पनि भन्ने गरिन्छ। पछि सन् १९४७ मा रोममा भएको एक चुनावी र्यालीमा पार्टीजनको वाल्टर अडिसियो नाम गरेका एक व्यक्तिले ४० हजार मानिसका अगाडि मुसोलिनी र क्लाराटोलाई आफूले गोली हानी हत्या गरेको स्वीकारेका थिए।
मुसोलिनीकी प्रेमिका क्लारा
पछि बोलर्रियोले मुसोलिनीको अन्तिम क्षणको वर्णन गर्दै भनेका थिए, ‘मुसोलिनी आफ्नो अन्तिम समयमा डरले लुग्लुग् काँपिरहेका थिए। साथै जीवनदान देऊ भन्दै याचना गरिरहेका थिए।’
त्यस्तै जीवनको अन्तिम क्षणमा मुसोलिनीका मुखबाट, ‘मेरो छातीमा गोली हान!’ भन्ने वाक्य निस्किएको थियाे
हिटलरले मुसोलिनीबाट प्रभावित भएर गरेका थिए आत्महत्या
केही इतिहासविद्का अनुसार मुसोलिनीको मृत शरीरमाथि जुन किसिमको गलत व्यवहार भएको थियो, त्यसले नै हिटलरलाई आत्महत्याको बाटोमा प्रेरित गरेको थियो। प्रोफेसर कर्टजरले आफ्नो किताब ‘द पोप एन्ड मुसोलिनी’मा लेखेका छन्, ‘मुसोलिनीको मृत्युको समाचार हिटलरले सन् १९४५ अप्रिल २९ मा भूमिगत रहँदा रेडियोमार्फत् पाएका थिए।
मुसोलिनीका बारेमा सबै विवरण थाहा पाइसकेपछि हिटलरले आफ्ना सैनिकका अघि उभिएर भनेका थिए, ‘मेरो लाश कुनै पनि हालतमा शत्रुको हातमा नपरोस्।’
(बिबिसी हिन्दीको यो सामग्री प्रदीप खद्योतले अनुवाद गरेका हुन्।)
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
