कविता वाचनमा ठेट शैली र लिम्बू लवजका कारण उपेन्द्र सुब्बा भिडमा अलग्गै चिनिन्छन् । कवि/कथाकारको परिचयसँगै उनी बहुल प्रतिभा बोकेका मनुवा हुन् । फिल्मको स्क्रिप्ट लेख्ने उनले पर्दामा अभिनय कौशल समेत देखाएका छन् । पछिल्लो समय उनी लिम्बू भाषासँगै नेपाली फिल्म लेख्न व्यस्त छन् ।
सामान्य विषय उठान गरी मार्मिक अभिव्यक्ति दिन खप्पिस सुब्बाको लेखन कर्म र यससँग जोडिएका अन्य पाटोबारे जोतारे धाइबाले गरेको कुराकानीः
तपाईंले कथा/कविता लेख्दा प्रायः मसिना र सामान्य कुरा ल्याउनुहुन्छ । तिनलाई पाठकले निकै रुचाएका छन् । मान्छेले त मसिनै कुरा रुचाउने रै’छन् नि है!
– ठूला त जीवनमा घटना पनि घटेनन् मेरो त (हाँसो) । ठूलो कुरामा मलाई लोभ पनि लाग्दैन । मान्छेले यस्तै खोज्छन् भनेर मैले लेखेको त होइन होला । मलाई सानै कुराले आकर्षित गर्योम, लोभ्यायो र मेरो छनोटमा पनि ती मसिनाहरु नै परे।
‘लाटो पहाड’ कथासंग्रहमा पूर्वी नेपालको परिवेश र लिम्बू समाज ल्याएर ठेट स्वाद चखाउनुभयो । कथामा लेख्न बाँकी प्लटहरु कति छन्?
– पहिले लाटो पहाड लेख्दा नै बनाएका प्लटहरु चार वटा पोहोरको दशैंमा लेखेँ । अब त्यस्तै चार–पाँच प्लट होलान् । तर, यसो सम्झिहेर्दा तीमध्ये दुई–तीन वटा कामै नलाग्ने रै’छन् । केही नयाँ प्लटहरु फुरेको छ । मेरो कस्तो हुन्छ भने, धेरै कथाका प्लटहरु फिल्म लेख्दा त्यसमै पसेर जान्छ । कुनै स–सानो सिक्वेन्सको रुपमा, कुनै सव–प्लटको रुपमा प्रयोग भएको कारण मेरो कथाका कच्चा पदार्थ फिल्मले निकै खर्च गर्छ।
त्यसो भए फिल्मले त साहित्यिक पाठकहरुको भाग खोस्ने रै’छ नि !
– त्यसरी त खोसिन्छ कि क्या हो ! बनाइरहेको हुन्छु प्लटहरु । तर, फिल्ममा पनि सिक्वेन्सहरु बनाउनुपर्यो । पात्रहरु निकाल्दा कथाका प्लटहरु त्यसमै खर्च हुन्छ । त्यसरी नै कम भएको हो ।
यसको मतलब नयाँ कथासंग्रह तत्काल आउँदैन ?
– तत्काल आउँदैन । अलि पछि संग्रह बन्नेगरी फुर्सदमा लेखिन्छ कि । कथाहरु लेखिँदैन भन्ने त हुँदैन होला । अब जीवनमा लेखेरै यहाँसम्म आएपछि त बाँकी जिन्दगी पनि लेखेरै त गुजारा गर्ने होला मैले । तत्काल चाहिँ आफ्नै लिम्बू समुदायका फिल्महरु र एउटा नेपाली फिल्मको काममा व्यस्त छु।
तपाईंका कथाहरुमा पूर्वी नेपालका आफ्नै गाउँघरका कुरा बढीजसो आएका छन् । पाँचथर छाडेर काठमाडौंमा बस्न थाल्नुभएको पनि एक दशक भइसक्यो । तर, नयाँ कथाहरुमा सहरका कुरा खासै आउँदैनन् नि !
– मैले पनि भर्खरै मात्र पत्ता लगाएको कुरा चाहिँ म अतीत बढी बाँच्दै रै’छु । त्यसो हुनुमा थुप्रै कारण होलान् । मान्छे बूढो हुँदै गएपछि बैंस र विगतको कुरा धेरै याद आउँछ रे । मलाई चाहिँ लेखनको लागि यही चाहिँ नयाँ कुरा हुन्छन् भन्ने लोभ पनि लाग्यो होला । किनकि मैले बाँचेर आएको समाजका पात्रहरु त नेपाली साहित्यमा थिएनन् नै, यिनीहरु लेखिनुपर्छ भन्ने पनि होला मेरो दिमागले भनेको । त्यही भएर पूर्वी नेपालका कथाहरु लेखेँ होला । अलिक मभन्दा अगाडिको समाजको कथा पनि लेखेकै हो । मेरै समय बरु कम उपस्थित छ त्यहाँ । त्यो त मलाई पनि लागेकै हो । तर, अझै पनि लेख्दा चाहिँ मसँग त्यस्तै प्लटहरु दिमागमा धेर छ।
तर, तपाईंको आँखाबाट सहरमा बाँच्दाको कथालाई फरक रुपमा प्रस्तुत गर्न सक्नुहुन्थ्यो होला नि । सहरमा कथा देख्नुभएन कि चासो नदिनुभएको ?
– मैले चासो कम राखेँ होला । किनभने मेरो दिमागमै बढी प्लटहरु उतैको भएको, ती प्लटहरु लेखिन बाँकी नै रहेको अवस्थामा सहरका कुरा भर्न त खाली स्पेस चाहियो नि ! मलाई खाली नै नबनाइरहेको अवस्था होला । फ्याट्टै लेखूँ भन्ने त्यस्तो घटना, दुर्घटना भेट्दिनँ म । मेरो दिमागले पनि खोज्दैन होला । ख्यालै गर्दिनँ होला नि ।
एक दशक काठमाडौंमा बाँच्दै आउँदा सहर सामान्य लाग्यो कि असामान्य ?
– मेरो लागि त साह्रै सामान्य छ । केही गाह्रै छैन । म बस्ने ठाउँ (ललितपुरको नखीपोट विशाल चोक) को बाटैभरि लिम्बू कुरा मात्र बोल्छन् । म काठमाडौंमा छु भन्ने कहीँ फिल नै छैन । एक हिसाबले काठमाडौंभित्रको लिम्बू गाउँ हो त्यो । मेरो घरभित्र लिम्बू भाषा बोल्छु, मेरो घरबाहिर त्यो बाटोभरि मान्छेहरु लिम्बू भाषा बोल्छन् । लुगा लगाइ, बसाइ र ख्वाइ त्यस्तै छ । अनि त काठमाडौंमा छु भन्ने नै बिर्सिन्छु म त (हाँसो) । त्यसैले पनि त्यस्तो भएको हो कि!
म काठमाडौंका साथीहरुका संस्मरणहरु सुन्छु, कस्तो गजब–गजब लाग्छ । कोठाभाडा मागेर हैरान पार्दाको पीर, भान्सामा किनामा पकाउँदा घरबेटी रिसाएको । मैले काठमाडौंमा त्यस्तो त भोग्नै पाइनँ हाउ ! म त ‘किनामा’ (भटमासबाट बनाइने लिम्बू परिकार), गुन्द्रुक, सिन्की, सुंगुरको मासुसँगै यतै आइपुगेँ सीधै । पहिला–पहिला साथीहरुले कस्तो रमाइलो अनुभव सुनाउँथे भने, ‘किनामा’ पकाउँदा गन्हाएपछि घरबेटीले कोठाको दुई महिनाको भाडा नै नलिई खेदेको, कुनै घरमा सुंगुरको मासु पकाउनै नदेको । मसँग त त्यस्तो संस्मरण नै भएन।
समाजमा कथाको प्लट खोज्नकै लागि साहित्यिक उद्देश्यले घुमफिर गर्ने पनि गर्नुहुन्छ कि ?
– साहित्यिक उद्देश्यले त घुम्दै त छुइनँ । तर, गत वर्ष कम्ता धेरै घुमिनछु । लेख्नलाई पनि दिमागमा यति धेरै विषय कलेक्सन भएको छ । तर, ती विषयले अहिले प्राथमिकता पाइरहेका छैनन् । लेख्नलाई अरु नै कुरा धेरै छन् । यात्राले लेखनलाई त साह्रै ठूलो सहयोग गर्छ । किनभने त्यही समाज हो, तिनै मान्छेहरुको कथा हो । मान्छेहरुका दुःख फरक–फरक हुन्छन् । यस हिसाबले लेखकलाई यात्रा निकै जरुरी हुन्छ । यदि तपाईंसँग लेख्नका लागि कच्चा पदार्थ कम छ भने त्यसलाई भर्ने चिज यात्रा नै हो । मसँग चाहिँ पुरानै कच्चा पदार्थ ननिख्रेको कारणले होला, नयाँले ठाउँ पाएको छैन । तर, घुम्ने क्रम चाहिँ जारी छ।
पछिल्लो समय नेपाली लेखकहरुले फिल्ड रिसर्च नै गरेर लेख्ने क्रम केही देखिए पनि धेरजसो त कोठामा बस्ने र कल्पनाका अनेक कुरा गुथेर लेख्ने प्रवृत्ति छ नि !
– एउटा कुरा त कतिसम्म कल्पना गर्नुहुन्छ र ! रिसर्च बिना त अर्को समाजको कथा लेख्नै सकिँदैन । लेख्न खोजे त्यहाँ दुर्घटना अवश्य हुन्छ । तपाईंले बाँचेर आएका समाज र समय लेख्दै हुनुहुन्छ भने त कोठामै बसेर लेखे पनि फरक नपर्ला । तर, फरक परिवेश, फरक संस्कृतिमा तपाईं कलम चलाउँदै हुनुहुन्छ भने रिसर्च त अनिवार्य हो । स्थानीय भूगोलमै गएर त्यहाँको जीवन भोगाइ हेरेर लेखियो भने त साह्रै सुन्दर कुरा हो नि । त्यो जीवन्त हुने कुरा हो नि । नेपाली लेखकले त्यो चाहिँ गर्न जरुरी छ।
हाम्रा लेखकले आफ्नो समाजको कुरा त सहज रुपमा लेख्छन्, फरक समाज र समुदायको कुरा चाहिँ कत्तिको लेखिरहेका छन् ?
– खासै लेखिरहेका छैनन् । त्यो नलेखेकै कारण मेरो समाजको कथाव्यथा उघ्रेर बाहिर आएन । लेखकहरु फरक समाजमाथि लेख्न डराउँछ नि त । किनकि जानकार नै हुँदैन । फरक समाजको मान्छे कसरी बुझ्छ, कसरी बस्छ, कसरी खान्छ, लेखकलाई थाहा हुन्न । अनि लेखिन्न । त्यही भएर लिम्बू समाजका कथा–व्यथा उब्रिएर रहे । त्यो अरु कसैले वा मेरो समाजका कुनै प्रतिनिधि लेखकले लेख्दिएको भए पनि म कथा लेख्ने जाँगर चलाउँदिन थिएँ । म त्यस्तो क्षमता राख्दिनँ आख्यानमा । यो कुरा थाहा हुँदाहुँदै पनि लेख्ने आँट गरेको मात्रै हुँ । आफ्नो समाजको कथा नलेखिएकैले आफू तम्सिनुपर्यो । नत्र भने मलाई आख्यानमा कलम चलाउने आँटै छैन।
तपाईंले चाहिँ आफ्नोभन्दा फरक समाजको कथा लेख्न कत्तिको जोखिम मोल्नुभएको छ ?
– मैले त लेखेकै छैन । खासमा लेख्न आँट पनि आउँदैन मलाई । किनभने म जति लेख्छु, मेरो समाज वरिपरि नै रहन्छु । त्यो भन्दा पर लेख्न मलाई आँटै छैन । म मेरै लिम्बू भाषामा पनि लेख्थेँ हुँला । किनकि नेपाली त मेरो दोस्रो भाषा हो । म सम्पर्क गर्न लिम्बू भाषामै जान्दछु र लेख्न धेरै सहज महसुस गर्छु । तर, लिम्बू भाषामा लेख्दा पाठक नपाउनाले पाठकको लोभले मात्र हो, म नेपालीमा लेखिरहेको । म सोच्दा पनि लिम्बूमै सोच्छु । कतिपय लिम्बू भाषामा भएका शब्दहरु, कुनै बस्तीका नामहरु नेपालीमा नभेट्दा धेरै विज्ञहरुसँग सोधेर लेख्ने पनि गरेको छु ।
आख्यान लेख्न त्यति जाँगर नचल्ने भनेपछि तपाईंको मोह गाँसिएको एकमात्र विधा कविता नै हो ?
– हो । साँच्चै लोभिएको र सपना गाँसिएको कविता मात्रै हो । कविता लेख्छु भन्ने चाहिँ मलाई भित्रैदेखि छ, कवि हुन्छु भन्ने मोह पनि छ । अरु कुरा त केही रहर र केही बाध्यता जस्ता हुन्।
कविता सबभन्दा ठूलो सोख हो मेरो । कविताको किताब साह्रै ठूलो भोल्युममा निकाल्ने मेरो इच्छा छ । पूरै नयाँ कविताहरु राखेर निकाल्ने हो । यो मेरो जीवनको सपना जस्तै हो । हामीकहाँ सामान्यतया ५०/६० वा सय पेजका कवितासंग्रहहरु निकालिन्छ । जसले पाठकलाई घान नै नपुग्दो रै’छ । यसो गर्योप, एक घण्टामै पढिसिद्धिने । लागोस् न त आख्यान जत्तिकै समय । निकै धेरै कविताहरु राखेर अलि बाक्लो पेजहरुमा ल्याऊँ भन्ने सोचमा छु ।
पछिल्लो समय किताबको बजारमा उपन्यास र आत्मकथा बढी हावी हुँदा कविता चाहिँ किनारामा परे जस्तो किन भएको होला ?
– यसो हुनुको कारण कविता सबैको पहुँचमा भएन । अलि बौद्धिक कुरा भयो । हामी कविले त्यति धेरै पाठक खोज्नु पनि जायज कुरा मलाई लाग्दैन । अर्को कुरा, हामी कविहरुमा स्वाभिमान अलि बढी भयो कि ! जसरी कविहरु ‘रिजर्भ’ बस्छौं, म कवि हो, मलाई अरुहरुले पुज्नुपर्छ भन्ने टाइपको । अरु नै माग्दै–खोज्दै आउनुपर्छ भन्ने सोच्छौं । यो तरिकाले त भएन !
हामी कविहरु यसरी रिजर्भमा बस्नु भएन । बिक्री नगर्ने हो भने त भैगो । तर, बजारमा बिक्रीको लागि छाप्ने हो भने विज्ञापन गर्न किन डराउनु ? जब मूल्य नै राख्छौ, बिक्रीको लागि बजारमा स्टलहरुमा पठाउँछौ भने मेरो किताब पनि निस्किएको छ, पढ्दिनुस् भन्न किन अपमानबोध गर्नुपर्छ र!
तपाईंको कविताकृति ‘खोलाको गीत’ बिक्रीको अनुभव चाहिँ कस्तो छ ?
– श्रवण दाइ (मुकारुङ) को ‘बिसे नगर्चीको बयान’ ३२–३३ सय गएको रे । तीन हजार ३५ सय बिक्री हुन भनेको बजार त रै’छ त । चार हजार मान्छे कविता पढ्छन् भने त यो त राम्रो कुरा हो । मेरो पनि यस्तै संख्यामा बिक्री भएको भन्ने कुरा छ । कविता अरु आख्यानहरु जस्तो गइराख्नु जरुरी पनि लाग्दैन।
कविलाई के कुराले खारिएको र सशक्त बनाउने रै’छ ?
– चिन्तनले नै सशक्त बनाउने हो । चिन्तन कत्तिको गहिराइमा छ, जीवन, जगत्, समाज, देशको बारेमा ? कत्तिको गम्भीर हुनुहुन्छ ? त्यसले नै खार्ने हो कविता।
नेपाली आधुनिक कविताको कुरा गर्दा समालोचकहरु गोपालप्रसाद रिमाल, भूपी शेरचन जस्ता कविमै अलमलिएको देखिन्छ । मेलो पछिल्लो समयसम्म बढ्दै बढ्दैन । यसको कारण के होला ?
– त्यो स्वाभाविक नै हो । समाजको स्वभाव नै यथास्थितिवादी हुन्छ । त्यस्तो स्वभाव हुँदा नयाँ कुरा समाजले झ्वाम्मै पत्याइहाल्दैन । हामी नै पत्याउँदैनौं । मान्छेको स्वभाव नै त्यस्तो छ । ती कविहरु कस्ता हुन् भने, राम्रा हुन्–राम्रा हुन् भनिँदाभनिँदा साँच्चै राम्रा भएर बसेका छन् । तिनलाई पढ्दै नपढ्नेहरुका लागि पनि ती राम्रा भए । यस्ता धेरै स्रष्टा र कवि राम्रै पनि राम्रा भएर बसेका छन् । हामीमाझ अभ्यस्त भएर बसेका ती राम्राहरुसँग अभ्यस्त नभइसकेका हाम्रा कविता दाँज्नु त मिल्दैन नि ! त्यसरी दाँज्नु नै हुँदैन ।
समय फरक हो । तर, अहिले कमसल कविता लेखिइरहेका छन् भन्ने म मान्दिनँ, उत्कृष्ट कविता नै लेखिँदै छन् । त्यो समयको र यो समयको कविता दाँजेर यो ठूलो कि त्यो ठूलो, यो राम्रो कि त्यो राम्रो भन्ने त तुलना गर्ने कुरा नै होइन । तर, हाम्रो समकालीन नेपाली कविता कमसल लेखिरहेको स्थिति चाहिँ होइन।
तर, समीक्षकको एकपाने समीक्षादेखि चिया गफका जोकहरुसम्म अहिलेका नेपाली कविता खासै गुणस्तरीय छैनन् भन्ने टिप्पणी किन आउने गर्छ त ? कविताहरु नपढिएर हो ?
– होइन । हाम्रो स्थिति नै फरक छ । हामी वर्तमानमा बाँचिरहेका छौं, तर हाम्रो सोच र कल्पना पूरै विगतको छ । यो चाहिँ हाम्रो शिक्षा पद्दतिले पनि गर्योए होला । त्यही किसिमले हाम्रो सौन्दर्यको मापदण्ड भरिएर आयो । हामी वर्तमानमा टेके पनि विगतमा बाँचिरहेका छौं । हामी २०४० सालभन्दा यता झरेकै छैनौं । त्यसरी अतीत मोहमा फसे पनि हाम्रो दिनचर्या त त्योभन्दा कता हो कता अघि बढिसकेको छ । हामी २४ घन्टामा १२ घन्टा फेसबुक–ट्विटरमा हुन्छौं । हाम्रो खानपान बदलिसक्यो । हाम्रो सुत्ने र उठ्ने टाइम बदलिसक्यो । हाम्रो गफ गर्ने र प्रेम साट्ने तरिका बदलिसक्यो।
तर, लेखनमा हेर्ने हो भने चौतारीमा मायालु भेटेको र पर्खेको कुरा अहिले पनि गीत र कविताहरुमा लेखिन्छ । जब कि चौतारीहरु नै छैनन् (हाँसो) । जब कि ऊसँग पहिले लभ परेको केटी कति पछि फेसबुकमा भेटिन्छे । अहिलेको हाम्रो अवस्था त यस्तो हो नि त । हाम्रो जीवन त यो संकटमा छ नि त । यो संकटले होला, साहित्यले हामीलाई छोएन–छोएन भनिरहेको । तर, नेपाली कविताहरु जति प्रयोग भएर आए, ती कमसल छैनन् । अघि कुरा गरियो, राम्रोको मानक हामीसँग बेग्लै छ । हामी त्यही लेभलमा आज पनि खोज्छौं । तर, हामी बाँचिरहेको स्थिति र समय त त्यो छैन । हाम्रो जीवन पद्दति फरक भइसक्यो।
कविताका आजका पाठक चाहिँ कस्ता पाउनुहुन्छ ?
– पाठक त थरीथरीका भेटिन्छन् । प्रबुद्ध पनि भेटिन्छन्, कमसल पनि भेटिन्छन् । कोही गाली गर्ने पाठक पनि छन् । ठूला पाठकहरु त कस्ता–कस्ता भेटिन्छन् । जस्तैः मेरो ‘खोलाको गीत’ किताबका कविताहरु पढिसकेर एक जनाले मलाई फोन गर्नुभयो । खोलाको गीत पढेँ, तर किताबको नाम नै भएन भन्नुभयो । मैले यो नाम न मलाई राम्रो लागेको भनेँ।
अनि उहाँले भन्नुभयो– यो त ‘खोलाको कविता’ हुनुपर्ने । (हाँसो) । यस्ता पाठकसम्म भेटिन्छन् । तर, जे–जस्तो भए पनि ऊ पाठक त हो । ऊ आफ्नै किसिमले बुझ्न चाहन्छ भने बुझोस् । फेरि ऊ ठूलै पाठक हो । सिंगै कविता पढेर ऊ त्यो निष्कर्षमा पुगेको हो । मैले तपाईं गलत भन्न कहाँ हुन्छ र!
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।
![सय दिने प्रगति विवरण सार्वजनिक गर्दै प्रधानमन्त्री केपी ओली [प्रत्यक्ष प्रसारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/kllllllllll-1729675876.jpg)
![Nepal Live Samachar नेपाल लाइभ समाचार, भदौ १९ [भिडियाे]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/samachar++-1725458095.jpg)
![प्रधानमन्त्रीसँग प्रश्नोत्तर [प्रत्यक्ष प्रशारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/PMM-(1)-1718866650.jpg)
![भारत भ्रमणबारे प्रतिनिधि सभा बैठकमा जवाफ दिँदै प्रधानमन्त्री प्रचण्ड [प्रत्यक्ष प्रशारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/prachanda-sansad-1710309847.jpg)
![Nepal Live Samachar नेपाल लाइभ समाचार, जेठ ३० [भिडियाे]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/samachar++-copy.jpg-30-1718203418.jpg)
