दिनभरको थकान आफ्नो ओछ्यानमा गएपछि मात्र समाप्त हुन्छ। सुत्न, पढ्न र यदि शान्तसँग बस्नुछ भने पनि पहिलो रोजाइको ठाउँ ओछ्यान नै हो। यही ओछ्यानको उत्पत्ति कसरी भयो र कसले गर्यो भन्ने बारेमा बिबिसीका संवाददाता केटी ब्रान्डले पत्ता लगाउने प्रयास गरेका छन्।
१) ७७ हजार वर्षअघि पनि भेटिएको थियो ओछ्यान
इतिहासकार ग्रेग जेनर ओछ्यानको आविष्कार पाषाणकालमै भएको मान्दछन्। यो अस्तित्वमा आएको प्रमाण ७७ हजार वर्षपहिले पनि पाइने उनको बुझाइ छ।
दक्षिण अफ्रिकाको गुफामा मानिसहरु आफ्नो हातले बनाएको ढुंगाको ओछ्यानमा सुत्ने गरेका थिए। ‘यसरी चट्टानलाई कुँदेर बनाइएको ओछ्यान आरामदायी थिएन, त्यहाँ विभिन्न प्रकारका किराहरु समेत पाइन्थ्यो,’ इतिहासकार ग्रेग भन्छन्, यस्तो अवस्थामा सतहदेखि केही माथि उठाएर सुत्ने गरिन्थ्यो।’
.jpg)
ग्रेगका अनुसार उक्त समयमा मानिसहरु खानासमेत ओछ्यानमै बसेर खाने गर्दथे। जसका कारण त्यहाँ फोहोर हुन्थ्यो। त्यसलाई सफा गर्न उनीहरु त्यहाँ आगो बाल्ने गर्थे। पुरातत्वविदहरुले आगोमा जलेको केही यस्ता वस्तु र पत्थरसमेत फेला पारेका थिए, जसले यो कुरालाई पुष्टि गर्ने ग्रेगको दाबी छ।
२) पत्थरको थियो सुरुवाती ओछ्यान
इतिहासकार ग्रेगका अनुसार १० हजार वर्षपहिले नव-पाषाणकालमा टर्कीको आधुनिक दिनमा कैटैलहक यस्तो पहिलो सहर थियो, जहाँ सुत्नका लागि मानिसहरु जमिनभन्दा केही माथि ओछ्यान लगाउने गर्थे। इतिहासकार ग्रेग भन्छन्, ‘ओर्कनेयस (स्कटल्यान्ड) को स्कारा ब्रे नामक गाउँमा पनि यस्तै पत्थरबाट निर्माण भएका ओछ्यानहरु देखिएका थिए।’ यसरी जमिनमा पत्थर ओछ्याएर यसरी निर्माण गरिएको यो नै पहिलो पलङ (खाट) थियो।
.jpg)
‘त्यहाँका मान्छेहरु पत्थरलाई एक ठाउँमा जम्मा गर्थे र त्यसलाई एक प्रकारको ओछ्यानको रुप दिन्थे, उनी भन्छन्।
३) मिश्र सभ्यतामा जनावरको स्वरुप
समयक्रमसँग ओछ्यान आधुनिक र थप विस्तार हुँदै गयो। मिश्र सभ्यताका क्रममा धनी मानिसहरुले आफ्नो पलङमा खुट्टा हाल्न सुरु गरे।
.jpg)
‘काठबाट निर्माण भएको ओछयान जनावरको आकारमा हुन्थ्यो,’ ग्रेगले भने, ‘खाटको खुट्टा जनावरको जस्तो बनाउन सुन्दर बुट्टा खोप्ने काम गरिन्थ्यो।’ तर यस्ता ओछ्यानहरु आधुनिक जस्ता समतल हुँदैन थिए।
ती खाट अहिले जस्तो सपाट थिएनन्। मुनितिर थोरै झुकेका हुन्थे। साथै तलतिर आड लाग्न मिल्नेगरी बनाइएको हुन्थ्यो।
४) उच्च दर्जाका मानिससँग जोडिएको ओछ्यान
पश्चिमा देशहरुका साथै चीनको केही क्षेत्रमा केही भाग उठेको ओछ्यानलाई उच्च दर्जाका मानिससँग जोडेर हेर्ने गरिन्थ्यो।
.jpg)
तर जापानमा यस्तो थिएन। त्यहाँ आज पनि परम्परागत टेटामी ओछ्यान लोकप्रिय रहेको छ। मानिसहरु भुइँमा गद्दा ओछ्याएर ओछ्यान लगाएर सुत्ने गर्दछन्।
ग्रेगका अनुसार काजकिस्तानमा आज पनि जमिनमा ओछ्यान लगाउने परम्परा रहँदै आएको छ। उनीहरु एक प्रकारको गद्दाको प्रयोग गर्दछन्, जसलाई ‘तशक’ भनिन्छ।
यसकारण पनि भुइँमा ओछ्यान लगाइन्छ कि उनीहरुको स्थायी ठेगाना हुँदैन। घुमेर विभिन्न स्थानमा गएर उनीहरुले आफ्नो जीवन चलाउने गर्दछन्। उनीहरु टेन्ट, र अस्थायी ओछ्यान साथै लिएर घुम्ने गर्दछन्। आज पनि काजकिस्तानमा यो परम्परा कायमै रहेको छ।
५) ओछ्यानमै खाना खाने गर्थे रोम र युनानका मानिस
रोम र युनानको समयमा ओछ्यानको काम धेरै रुपमा प्रयोग हुन थाल्यो। उनीहरुले ओछ्यानलाई सुत्नुको अलावा खाना खाने ठाउँको रुपमा प्रयोग गरे। ग्रेगका अनुसार उनीहरु ओछ्यानको एक किनारामा सिरानीको सहारा लिएर बस्ने गर्दथे।
.jpg)
जसले गर्दा छेउमा टेबल राखेर त्यसमा खाने कुरा राखेर सहज रुपमा खाने गरेका थिए।
६) मध्यकालीन युगको ‘ग्रेट बेड’
मध्यकालीन युरोपमा सबैभन्दा गरिब मानिसहरु भुस र घाँसमा सुत्ने गर्दथे। तर धनाढ्यहरु सुनजडित ओछ्यानमा सुत्ने गर्दथे। यस्तो ओछ्यानलाई ‘ग्रेट बेड’ भनिन्थ्यो।
.jpg)
यो ओछ्यान एक स्थानबाट अर्को स्थानमा लैजान सक्ने गरी बनाइएको हुन्थ्यो।
‘देख्नमा यो ओछ्यान ठोस जस्तो लाग्छ। जब मानिसहरु विदेश जान्थे त्यसलाई बोकेरै लैजाने गर्दथे। ग्रेगले भने, ‘तर यो ओछ्यान यति ठूलो थियो कि पूरै फुटबल टिम त्यसमा अट्न सक्ने हुन्थ्यो।’
७) काठ र डोरीले बनेको ओछ्यान
सुरुवाती आधुनिक समयमा ओछ्यानको ढाँचामा आमुल परिवर्तन हुँदै आयो। समयक्रमसँगै आधुनिक समयमा ओछ्यानको आकार काठबाट बन्न थाल्यो। वरिपरि काठ र बीचमा प्राकृतिक रुपमा निर्माण भएका डोरीहरुको प्रयोग हुन थाल्यो।
.jpg)
‘यस्तो खाटमा डोरीहरुले तानेर काठलाई ढाँचामा ल्याइन्छ। जब यो खुकुलो हुँदै जान्थ्यो, पुन: कसिन्थ्यो। भारतमा यसलाई चारपाईको नाममा अहिले पनि चिनिन्छ।
८) सम्पन्नता झल्काउने ओछ्यान
चौधौं-पन्ध्रौं शताब्दीमा यस तरिकाका ओछ्यानहरु लोकप्रिय भए।
.jpg)
‘यस्ता ओछ्यानहरुको माथि एक प्रकारको आवरण हुने गर्दछ,’ ग्रेगले भने, ‘खासगरी इटालीका मानिस यस्तो ओछ्यानमा धेरै उत्सुक रहेका थिए। यी ओछ्यानमा पातलो पर्दा र छोटा तकिया हुने गर्दथे। जसले गर्दा यी ओछ्यान ठूलो थिएटरझैं लाग्दथे।’
खान्दानी रुपमा देखाउनका लागि पनि यस्ता ओछ्यान बनाइन्थ्यो। यसलाई सम्हाल्नका लागि भने अलग्गै व्यक्तिको आवश्यकता हुने गर्दथ्यो।
९) राजनीतिक जीवनको केन्द्र ओछ्यान
सुरुवाती आधुनिक कालका जानकार प्रोफेसर आशा ह्यान्डका अनुसार आधुनिक कालको सुरुवातामा सरकारी ओछ्यान प्रसिद्ध रहेको थियो।
.jpg)
१७औं शताब्दीको अन्त्यमा बर्सेल्सलमा फ्रान्सका लुई चौधौं र इंग्ल्याडका राजा चार्ल्स यस ओछ्यानको विस्तार गर्ने दुई प्रमुख सम्राट थिए। बरोकको राजनीतिक संस्कृतिमा राजशाहीको समयमा यो धारणा थियो कि राजा या रानीलाई भगवानले सोझै शासन गर्ने अधिकार र शक्ति मिल्ने गर्छ। उनीहरुको लागि ओछ्यान राजनीतिक जीवनको केन्द्र थियो। यसको वरिपरि धेरै अनुष्ठान हुने गर्थ्यो। त्यसमा सम्राटलाई मन परेका दरबारियाहरु सहभागी हुने गर्दथे।
१०) ओछ्यानमा चक्कु
इसाईहरुको मान्यता थियो कि रातमा सुतेपछि खराब शक्ति बलियो हुने गर्दछ। बाइबलमा यस किसिमका अनेक उदाहरण रहेको छन्। जसमा बताइएको छ, खराब शक्तिले सुतेका मानिसलाई मारिदिएको छ। यसबाट बच्नका लागि मानिसले धार्मिक उपायहरु अवलम्बन गर्न थाले।
जसअनुसार बच्चाहरुको ओछ्यानमा चक्कु राख्न थालियो। यसको अलावा भेडाको दाँतसमेत लगाएर सुत्ने गर्न थाले।
आज पनि अमेरिकामा खराब शक्ति र सपनासँग बच्नका लागि ड्रिम क्याचरको प्रयोग हुने गरेको छ।
११) ६ गद्दा समावेश भएको मूल्यवान ओछ्यान
आधुनिककालको सुरुवातमा कुनै पनि परिवार ओछ्यानका लागि पैसा र समय दुवै खर्च गर्न तयार थिए। यस्ता खाटहरुलाई परिवारको विरासतको रुपमा लिइन्थ्यो।
.jpg)
१२) बिरामसँग लड्नका लागि फलामको ओछ्यान
१९औं शताब्दीसम्म काठले बनेका ओछ्यान प्रयोगमा थिए। तर १८६० को दशकमा मानिसहरुले किटाणुका बारेमा जानकारी पाए। काठको ओछ्यानमा धमिरा लाग्न थाल्यो। यही सम्भावना कम गर्ने खोजी गर्दै जाँदा फलामको ओछ्यानमा परिवर्तन भयो।
.jpg)
फलामको ओछ्यान स्वास्थ्यका लागि पनि आरामदायी र राम्रो मानिन्थ्यो। यसलाई सफा गर्नसमेत सहज र सजिलो थियो।
१३) बच्चाको ओछ्यान
ऐतिहासिककालमा एक परिवार एउटै ओछ्यानमा सुत्ने गर्दथे। तर ब्रिटेनमा मानिसहरुले अलगअलग स्थानमा सुत्नुपर्नेबारे सोच्न थाले।
भिक्टोरियनका स्वास्थ्य विशेषज्ञले बच्चाहरु आमाबाबुसँगै सुत्न नहुने तर्क अघि सारे। उनले बाबुआमासँगै सुत्दा बच्चाको ऊर्जामा असर पर्ने भएकाले अलग्गै सुत्नुपर्ने तर्क गरे। यही कारण बच्चाका लागि अलग्गै ओछ्यानको आविष्कार भयो।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।
