बलेवा– यतिबेला बागलुङका वनहरूमा साँझको समयमा सिकारीको लर्को देखिन्छ। घाम डुबेर गोधूली साँझ सुरु भएसँगै सिकारीहरू वनको आसपासमा पुग्ने गर्छन्।
घाम अस्ताएपछि बासस्थानको खोजीमा रहेको कालिजलाई पछ्याउँदै उसको बाससम्म पुग्ने सिकारी देखिन थालेका छन्। विशेष गरेर बस्ती नजिकैका वनहरूमा पाइने कालिजको सिकार गर्ने क्रम बढेको हो।
बास बस्ने समयमा चारो खोज्दै बाहिर निस्केका कालिजलाई पछ्याउँदै जाने र बास बसेको ठाउँमा पुगेर रात परेपछि सिकार गर्नेहरू देखिन थालेको बागलुङको मालिकाका टेक बहादुर कामीले बताए।
बस्ती नजिकैका सामुदायिक वन र निजी वनहरूमा रहेका कालिजहरू मार्ने क्रम बढ्दै गएको छ।
'पहिले पहिले हाम्रै आँगनमा कालिज खेल्थे,' कामीले भने, 'आजभोलि छिटफुट बाहेक कालिजको बथान देख्न छोडिएको छ।'
सिकारीहरूले घरेलु हतियार र गुलेलीको प्रयोग गरेर कालिज मार्ने गरेका छन्। सामुदायिक वन तथा स्थानीय सरकारले कालिजको संरक्षणमा ध्यान नदिएका कारण कालिज लोप हुने अवस्थामा पुगेको विज्ञहरु बताउँछन्।
लोपोन्मुख पक्षी भएकाले कालिज संरक्षणको अभियान थाल्नुपर्ने कामीले बताए।
साँझपख मोटरसाइकलमा आउने सिकारी कहाँबाट आउँछन् र सिकार गरेर कता जान्छन् भन्ने विषयमा कसैले चासो राखेका छैनन्।
मालिकाका टेकबहादुरलाई जस्तै जैमिनी नगरपालिका–१ कुश्मीशेराका भीमप्रसाद आचार्यलाई पनि कालिज हराउँदै गएकामा चिन्ता छ।
नजिकै रहेका सामुदायिक वनहरूबाट आफ्नो खेतमा चर्न आउने गरेका कालिज आजभोलि निकै कम देखिन थालेको आचार्यको अनुभव छ।
'हिउँद लागेपछि खाली भएको खेतभरि कालिज देखिन्थ्यो, आजभोलि एकाध मात्रै देख्न पाइन्छ,' आचार्यले भने, 'साँझपख वन छेउछाउमा सिकारी देखिन थाले तर, कालिज हराउँदै गए।'
कालिज मानिसहरुले मासु खानकै लागि प्रयोग गर्ने गरेका छन्। यसको विशेष महत्व नरहेको भए पनि मासुको प्रयोगका लागि मानिसले कालिजको सिकार गर्ने गरेको डिभिजन वन कार्यालय बागलुङका सहायक वन अधिकृत सूर्य देवकोटाले बताए।
कालिजको बासस्थान कैयौँ दिनसम्म एकै ठाउँमा हुने भएकाले सिकारीहरूलाई सहज हुन्छ। 'कालिज सोझो खालको पक्षी हो, रातको समयमा उसको बस्ने ठाउँ एउटै हुन्छ,' देवकोटाले भने, ‘उसको दिसाबाट बस्ने ठाउँ पहिचान गर्न सकिने भएकाले सिकार बढेको हो।'
बिना अनुमति वन्यजन्तु तथा पक्षीहरूको सिकार दण्डनीय अपराध भए पनि वन कार्यालयमा भने कुनै उजूरी परेका छैनन्।
वन कार्यालयले पशुपक्षीको सिकार भइरहेको क्षेत्रमा गस्ती गरेर नियन्त्रण तथा संरक्षण गर्ने गरेको छ।
'हामीकहाँ उजूरी आए हामीले तत्कालै गस्ती बढाउँछौं,' देवकोटाले भने, ‘बिना जानकारी कसैको पछि लाग्न मिलेन।'
चेतनाको अभावमा पक्षीहरूको सिकार बढेको देवकोटाको भनाइ छ। सर्वसाधारणले आफ्नो सम्पत्तिको रुपमा कालिजको संरक्षण गर्नुपर्ने देवकोटाको सुझाव छ।
कालिजको सिकार गरेको भेटेमा तत्काल डिभिजन वन कार्यालय वा नजिकको सब–डिभिजन कार्यालयमा जानकारी दिन पनि उनले आग्रह गरे।
संरक्षित पक्षीको सूचीमा नरहेको भए पनि कालिज लोपोन्मुख पक्षी हो। कालिजको चोरी सिकारी गर्न प्रतिबन्ध लगाइएको भए पनि लुकिछिपी सिकार गर्ने क्रम बढ्दै गएको छ।
राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन २०२९ ले पक्षीहरूको चोरी सिकारीलाई दण्डनीय अपराध भनेको छ।
ऐनअनुसार बिना अनुमति पक्षीहरूको चोरी सिकारी गरेको ठहरिएमा १ वर्ष कैद वा ५० हजार रुपैयाँ जरिवाना वा दुवै सजाय हुनसक्ने व्यवस्था रहेको छ।
राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागका सूचना अधिकारी नारायण रुपाखेतीले भने, 'नेपालमा एक मात्रै सिकार आरक्ष छ। त्यहाँ मात्रै अनुमति लिएर सिकार गर्न पाइन्छ।'
कालिज नेपालमा पाइने एक जङ्गली चरा हो। यो चरा कुखुरा जस्तै हुने भएकाले यसलाई ‘वन कुखुरा’ अथवा ‘वन मुर्गी’ पनि भन्ने गरेको पाइन्छ। कालिज प्रायः पहाडी क्षेत्रको जङ्गलमा पाइन्छ। सिकारीहरूले कालिजको सिकार धेरै गर्न थालेपछि यो चरा लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ।
कालिजका पनि कुखुरा जस्तै ठूलो समूहमा चल्लाहरू हुन्छन्। वैशाख र जेठमा कालिजले चल्ला निकाल्ने वन विज्ञहरु बताउँछन्। मङ्सिर र पुसमा चल्लाहरू एक समूहमा बस्ने र फागुन लागेपछि भाले पोथीको अलग अलग जोडी बनाएर छुट्टिने स्वभाव हुने सहायक वन अधिकृत देवकोटाले बताए।
जङ्गली जडीबुटी चरेको र मासुमा स्वाद हुने मान्यताका आधारमा एक किलोग्राम कालिजको मासु २ हजार रुपैयाँसम्ममा बिक्री हुने गरेको बताइन्छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
