राजनीति सहित थुप्रै विषयमा गहन टिप्पणी गर्ने सामर्थ्य राख्छन्, विश्लेषक सिके लाल। पछिल्लो समय मधेस मुद्दामा निरन्तर आफ्नो स्पष्ट विचार राख्दै आएका लालका उग्र प्रशंसक र आलोचक दुवै छन्। संविधान संशोधनबिना सहभागी नहुने अडानसहित २ चरणको स्थानीय निर्वाचन बहिस्कार गरेको राष्ट्रिय जनता पार्टीलाई मनाउन सरकारले अघिबढाएको संविधान संशोधन विधेयक फेल भएको छ। यसै सेरोफेरो र मधेसको राजनीतिको भावी दिशाबारे लालसँग नेपाल लाइभका किशोर दाहालले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंशः
मधेसको अहिलेको नेतृत्व निश्प्रभावी देखियो। खासगरी ‘मधेसवादी’ भन्ने दलहरुको नेतृत्व। किन यस्तो भएको?
मधेसमा अहिले दासतासँग अभ्यस्त नेतृत्व छ। उनीहरु पञ्चायतको प्रवृत्तिमा हुर्केका हुन्। उनीहरु लेनदेन गरेर आफ्नो ठाउँ बनाउनुपर्छ र त्यसैमा मिलेर बसौं भन्ने मानसिकताका छन्। तर, मिलेर बसौं भन्दैमा बाघ र मृग मिलेर बस्न सम्भव छ? बाघले आज नखाए भोलि त खान्छ नै। त्यसो हुँदा, कि भाग्नुपऱ्यो। कि, कुनै बुद्धि लगाएर बाघलाई फसाउनुपऱ्यो। अब मुक्तिको चाहना राख्ने, स्वाभिमानको भावना बढी भएको नयाँ नेतृत्व चाहिन्छ।
एकथरीले संशोधनमार्फत राष्ट्रघात गर्न खोजिएकाले संविधानको दोस्रो संशोधन फेल गराइदिएको बताउँदै आएका छन्। के संशोधन विधेयक राष्ट्रघाती थियो?
म त्यसमा टिप्पणी गर्न चाहन्नँ। किनभने, यो खसआर्यको संविधान हो। जसले संशोधन गर्न खोजेका हुन्, आखिर तिनैले गरेनन्। राष्ट्रघाती थियो थिएन छुट्याउने जिम्मा कांगेस, एमाले र माओवादीलाई नै दिऔं। किनकि, यो हाम्रो संविधान नै होइन। हाम्रो संविधान नै नभएपछि संशोधन हुनु र नहुनुमा के फरक पर्छ र?
संशोधन भइदिएको भए तत्कालको गतिरोध अन्त्यका लागि राम्रै हुँदैन थियो र?
मधेसी नेतालाई राम्रै हुन्थ्यो। मधेसी जनतालाई होइन। मधेसी जनतालाई केही फरक पर्नेवाला थिएन। अर्कोतर्फ, संविधान संशोधन भइदिएको भए मुख्य त कांग्रेस र माओवादीको इज्जत जोगिने काम (फेस सेभिङ) हुन्थ्यो। मधेसी नेताहरुले लाज छोप्ने लगौंटीसम्म पाउँथे, त्यति हो।
मधेसी नेताको ‘फेस सेभिङ’ का लागि के हुनुपर्थ्यो?
हारेकाहरुको कुनै फेस सेभिङ हुँदैन। उनीहरु आन्दोलन गरेर हारेका हुन्।
अबको बाटो के हुनुपर्छ त?
यो संविधान खारेज नै हुनुपर्छ। समय कति लाग्छ, त्यो बेग्लै कुरा हो। यसमा संशोधन गरेर मधेशको मूल प्रवाहीकरण हुन सम्भव छैन भन्ने देखिसकियो।
संविधान नै खारेज गरेपछि त भद्रगोल हुँदैन?
पञ्चायतवालाले पनि त्यही भन्थे। २०४६ सालको संविधानवालाहरुले पनि त्यही भन्थे। अन्तरिम संविधानका बेला पनि संविधान खारेज गरे भद्रगोल हुन्छ भने। भद्रगोल हुने आक्षेप त लाग्दै आएको हो नि। नयाँ कुरा के भयो र?
संविधानसभाबाटै संविधान बनाउने कुरा त प्रगतिशील होइन र?
पुरानो संविधान दाउरा चुलोमा पकाएको खिर हुन्थ्यो। अहिलेको ग्यास चुलोमा पकाएको खिर होला। त्यसैले दाउराबाट पकाएकोभन्दा यसको महत्व बढी छ भन्ने मात्रै हो। संविधानलाई वैधानिकता दिने धेरै माध्यममध्ये एउटा संविधानसभा हो। तर, त्यसो भन्दैमा यो स्वर्गबाट विष्णु भगवानले जारी गरेको त होइन। हिजो राजालाई विष्णु भगवानको स्वरुप भनिन्थ्यो। विष्णु भगवानले जारी गरेकोभन्दा रावण, कुम्भकर्णले जारी गरेको चाहिँ बढी वैधानिक भन्ने हुन्छ र?
यो संविधान खारेज गरियो भने नयाँ संविधान बनाउने बाटो के हुन्छ त?
लेनदेनका कुरा हुन्छन्। संविधानसभाबाट नै संविधान बनाउने, संसदको निर्वाचन गरेर त्यहाँबाट बनाउने वा विज्ञहरुको समूह बनाएर बनाउने। एकजनाले दिने र सेनाले जारी गर्नेबाहेक अन्य जति पनि विकल्प हुन सक्छन, सबै खुला छ। हामीले ९० प्रतिशतको संविधान देख्यौं नि, प्रतिशतले त केही नहुने रहेछ।
९० प्रतिशत केही होइन?
प्रतिशत केही होइन, मुद्दाको सम्बोधन हुनुपर्छ। प्रतिशत त के हो र? इराकमा चुनाव हुन्थ्यो, सद्दाम हुसेनलाई शतप्रतिशत मत प्राप्त हुन्थ्यो। उत्तर कोरियामा त्यस्तै छ, शतप्रतिशत मत प्राप्त हुन्छ। तर, त्यो शतप्रतिशतकै महत्व छैन। मुद्दाको सम्बोधन मुख्य कुरा हो।
शान्तिपूर्ण संघर्ष गरिरहेका मधेसवादी दल कमजोर हुनुले विखण्डनको नारा दिने सीके राउतका लागि बाटो फराकिलो भएको हो?
होइन। तर, शान्तिपूर्ण रुपमा हुने संघर्षबाट समाधान ननिस्कने रहेछ भनेर युवाहरुमा उनीप्रति एक किसिमको आकर्षण चाहिँ बढ्छ। जसरी एमाले असफल भएपछि माओवादीप्रति आकर्षण बढेको थियो। अहिले माओवादीमा गएका धेरैजसो एमालेबाट गएका थिए। तर, शान्तिपूर्ण रुपमा समाधान ननिस्कने भएपछि स्वाभाविक रुपमा अरु बाटाहरुको खोजी हुन थाल्छ।
सिके राउत मात्रै होइन। उनीभन्दा पुराना जयकृष्ण गोइत, ज्वाला सिंह छन्। कोही नयाँ पनि आउन सक्छन्। यसै छैन, उसै छैन भन्ने भएपछि मान्छेहरु जे पनि गर्न तयार हुन्छन्।
सिके राउतको गन्तव्य कहाँसम्म हो?
इमान्दारीका साथ भन्दा उनको उद्देश्य राजनीतिक रुपमा जतिसुकै सही भए पनि, पवित्र भए पनि, उनको तरिका शान्तिपूर्ण भए पनि त्यसको सफलताको सम्भावना म साह्रै कम देख्छु। नेपाल जस्तो देशमा जेजति गरे पनि निर्णायक कुरा भूराजनीतिक अवयव नै हुन्छ। नेपालको भूराजनीतिक परिस्थिति कि त एकदम चमत्कारिक रुपान्तरण हुनपर्यो। नभए, सम्भव देखिँदैन। उनी सफल हुने सम्भावना मचाहिँ देख्दिनँ।
उनीप्रति बढ्दो आकर्षणले केही अर्थ त राख्ला नि?
यसले झन् धेरै वर्ष खेर जान्छ। किनकि, मधेसका धेरै युवा त्यसमा अलमलिने भए। मधेसको धेरै स्रोत र साधन त्यसमा खेर जाने भयो। त्यसो हुँदा मधेसको मुद्दा झन् पछि पर्ने भयो।
सिके राउत जति अगाडि आउँछन्, मधेसको मुद्दा उति नै पछि पर्छ?
हो। मधेसको मुद्दा कमजोर हुन्छ। हिन्दीमा एउटा शब्दावली छ, ‘अन्धी–गल्ली’। उनी हिँडेको बाटो त्यस्तै हो। त्यो जहाँ गएर टुङ्गिन्छ, त्यहाँबाट फर्किनु बाहेक अरु उपाय छैन। अहिले केही आकर्षण देखिए पनि एउटा बिन्दू यस्तो आउँछ, त्यहाँबाट उनी अहिलेकै ठाउँमा फर्केर आउनुपर्छ।
वेदानन्द झाले लगभग त्यसैगरी सुरु गरेका थिए, फर्केर आए र पञ्चायतमा गए। गजेन्द्र नारायण सिंहको सरूवाति नारा लगभग त्यस्तै थियो। आखिरमा, उनलाई लवेदा सुरुवाल लगाएर सपथ ग्रहणमा जानुपऱ्यो। रामराजाप्रसाद सिंह हिंसात्मक बाटोबाट अघि बढ्न खोजेका थिए। उनले त अझ मधेस र जनजातिलाई सँगै लैजाने कोसिस गरेका थिए। तर सफल भएनन्।
किन होला?
एउटा कुरा के बिर्सनु हुँदैन भने, नेपालजस्तो संसारको दुई ठूला देशले घेरिएको मुलुकमा आन्तरिक कारण जतिसुकै बलियो भए पनि, तपाईं १ राख्नुस् वा ९ राख्नुस्, त्यसमा पछि थपिने शून्य महत्वपूर्ण हुन्छ। त्यो भनेको भूराजनीति हो। सुरुमा १ छ भने दश हुन्छ, ९ छ भने ९० हुन्छ, १० छ भने १०० हुन्छ। गुणात्मक बृद्धि गरिदिने भूराजनीतिक शक्ति हो। नेपालको भूराजनीतिक सन्तुलनमा अहिले मधेसको पृथकतावादी आन्दोलन सफल हुने सम्भावना छैन।
यो पनि पढ्नुहोस्:
मधेसको मसिहा ठान्ने राजपाले चुनावमा सदाशयता पाउला?
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।
![सय दिने प्रगति विवरण सार्वजनिक गर्दै प्रधानमन्त्री केपी ओली [प्रत्यक्ष प्रसारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/kllllllllll-1729675876.jpg)
![Nepal Live Samachar नेपाल लाइभ समाचार, भदौ १९ [भिडियाे]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/samachar++-1725458095.jpg)
![प्रधानमन्त्रीसँग प्रश्नोत्तर [प्रत्यक्ष प्रशारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/PMM-(1)-1718866650.jpg)
![भारत भ्रमणबारे प्रतिनिधि सभा बैठकमा जवाफ दिँदै प्रधानमन्त्री प्रचण्ड [प्रत्यक्ष प्रशारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/prachanda-sansad-1710309847.jpg)
![Nepal Live Samachar नेपाल लाइभ समाचार, जेठ ३० [भिडियाे]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/samachar++-copy.jpg-30-1718203418.jpg)
