विचार

प्रहरी जवानलाई यातना: २० वर्षसम्म 'फ्रस्ट्रेटेड दैनिकी'

रवीन्द्रनाथ रेग्मी शुक्रबार, पुस २९, २०७९ २०:४५

१६ वर्षे पेन्सन अवधि ‘करिअर पुलिस’का लागि नभइ जसले प्रहरीलाई निश्चित समयका लागि जागिर गरेर निस्कने साेचेका हुन्छन्, उनीहरूका लागि हो। कतिपय देशहरूमा २ वर्षे मिलिटरी हुन्छन्। ५ वर्षे मिलिटरीको अभ्यास पनि छ।असाध्यै फिजिकल काम हुने र अलिकति उमेर ढल्किएपछि काम गर्न नसक्ने, युद्धमा जान वा अन्य फिजिकल कामका लागि योग्न नहुने हुँदा तल्लो दर्जाका प्रहरीलाई बेलैमा अवकाश दिने गरिन्छ।

असाध्यै एक्टिभ र टिनएजर बुद्धि भएको, जे भन्यो त्यही मान्ने, फिजिकल रिस्क जतिपनि लिन सक्ने मान्छेहरू मात्रै सेवामा राख्नका लागि थोरै अवधिमा रिटायर्ड गर्ने आमप्रचलन हो। उमेर ढल्किन थालेपछि फिजिकल काम गर्न नसक्ने भएकाले पेन्सन दिएर घर पठाउने चलन छ। यसले एकातिर आर्थिक चलायनमा हुन्छ भने अर्कोतफ अनुशासित जनशक्ति समाजमा पुग्छ।

युगोस्लाभिया तथा युरोपका धेरै देश तथा दोस्रो विश्वयुद्धअघि अमेरिकामा समेत अनिवार्य सैनिक तालिम भनेर हुन्थ्यो। यसको उद्देश्य समाजलाई अनुशासित बनाओस् भन्ने पनि हो। हाम्रोमा सानो रुपमा त्यो स्वेच्छिक हिसाबले एनसीसी (राष्ट्रिय सेवा दल) भनेर दिइन्छ। यसका लागि राज्यले लाखौं लगानी गर्नु परेको छ।

बिट्रिशले ‘गोर्खा सोल्जर’हरूलाई ‘अर्ली रिटायरमेन्ट’ दिन्थ्यो। बिट्रिशको सिको भारतले गर्‍यो। त्यसपछि हामीले पनि नक्कल गर्‍यौं। जसको करिअर छैन, उनीहरूले १६ वर्षपछि नयाँ करिअर सुरु गर्ने र त्यसका लागि केही राहत होस् भनेर पेन्सन उपलब्ध गराउन थालियो।

यो फाइदाले जवानीमा भर्ना हुनेहरू आकर्षित भएर आइरहेका थिए। तर, पछि अवस्था यस्तो बन्दै गयो, सिपाहीमा भर्ना भएको व्यक्ति हवल्दार बन्न १२ वर्षसम्म कुर्नुपर्ने अवस्था आयो। यति मात्रै होइन अहिले सिपाहीको लाइफ यति निरीह छ कि जागिर खाउन्जेल यिनीहरूले राम्रोसँग सुत्न पनि पाउँदैनन्। घर बस्न पनि पाँदैनन्। ब्यारेकमा खाट छैन। त्यो अवस्थामा थोरै समय जागिर खाँदा पनि उनीहरू ‘फ्रस्ट्रेटेड’ भएका छन्। जसकारण उनीहरू चाँडै रिटायर्ड हुन चाहन्छन्। जवानलाइ 'फ्रस्ट्रेटेड दैनिकी' २० वर्षसम्म बिताउन लगाउनु भनेको यातना दिए सरह हुन्छ।

बेलैमा रिटार्यर्ड भयो भने अर्को काम सुरु गर्न पाइन्छ भन्ने हुन्थ्यो। बिचमा २० वर्ष सेवा अवधि पूरा गरेपछि मात्रै पेन्सन हुने व्यवस्था ल्याइयो। यो व्यवस्था लागू गर्ने बेला राज्यले आर्थिक पाटो मात्रै हेर्‍यो। यसलाई समग्र अध्ययन गरिएन। जसकारण तल्लो दर्जामा निश्चित समय सेवा गरेर आपत् परेको अवस्थामा केही सुरक्षा होस् भन्ने मान्छेको संख्या ठूलो छ, जो अहिले दुःखी भएका छन्। अब यिनीहरूलाई रिटार्यड गर्दा स्वाभाविक रुपमा खुशी त हुन्छन्। अर्को पक्षबाट हेर्दा समग्र पुलिसिङको क्वालिटीमा पनि हामीले ध्यान दिनुपर्छ।

१६ वर्षे पेन्सन अवधिसँगै जवानमा भर्ना भएको मान्छेको करिअर पनि हामीले बिर्सन हुँदैन। जवानमा भर्ना भएको व्यक्तिले करिअर नदेख्ने भएपछि दिन काट्ने र कसरी पेन्सन पकाउन सकिन्छ भन्ने हिसाबले मात्रै काम गर्ने प्रवृत्ति पनि हुन्छ। जो मान्छेले करिअर देख्छ, उसैले राम्रो पुलिसिङ सिक्छ। तर, 'करिअर पुलिसिङ' मा राज्यले कुनै चासो देखिएको छैन।

जतिसुकै राम्रो काम गरेको प्रहरी जवानलाई माथि जान दिइँदैन। हाम्रो प्रहरी नियमावलीले, सरकारको अहिलेसम्मको अध्ययन रिपोर्ट सबैले तल्लो दर्जामाथि अन्यायपूर्ण दृष्टिकोण राखेको पाइन्छ।

निजामतीमा खरिदार राम्रो छ। क्षमता छ भने लोकदर्शनहरू मुख्य सचिवसम्म बन्छन्। तर, पुलिसमा जतिसुकै राम्रो मान्छे जवानमा भर्ना भएपनि प्रमुख बन्न सक्ने अवस्था छैन। करिअर पनि बनाउँछु, काम पनि गर्छु भनेर जवानमा भर्ना भएकाहरूको करिअर प्रहरीमा छैन। करिअर पुलिसिङ सरकारले कहिल्यै सोचेन। राज्यलाई पनि दिन कटाउने मान्छे हुँदाखेरि लाए अह्राएको सबै मान्ने, विरोध नगर्ने, धेरै डिमान्ड नगर्ने, जस्तोसुकै दुःख, कष्टमा पनि काम गर्ने मान्छे चाहिएको छ।

तर्साउन, दमन गर्न यस्तो सोच उपयुक्त हो। तर, रेगुलर सर्भिस दिनका लागि त करिअर कन्सेप्ट हुनैपर्छ। नेपाल प्रहरीमै डीएसपी, एसपीको भन्दा राम्रो क्षमता भएका सिपाही, हवल्दार छन्। त्यति हुँदा पनि उनीहरूको करिअर छैन।

यो पनि पढ्नुहोस

प्रहरीलाई किन चाहियो १६ वर्षमै पेन्सन?

कोलोनी गर्दा सबै अंग्रेज भारतमा आएर भारतीयमाथि दमन गर्न सक्ने अवस्था थिएन। त्यसपछि एसपीभन्दा माथि अंग्रेज हुने। जमिन्दार, राजारजैाटाका सन्तानहरूलाई थानेदार, अनि रैतीका बच्चालाई सिपाही बनाउने र जनतालाई दमन गर्ने प्रवृत्ति थियो।

एसपीले आदेश दिएपछि थानेदारले मान्नै पर्‍यो। थानेदारले बाँकी सिपाहीलाई तह लगाउँछ। सिपाहीले जनतालाई दमन गर्छ। अंग्रेजले औपनिवेशीकरणका लागि प्रयोग गरेको पुलिसिङलाई हामीले नेपालमा कपी गर्‍यौं। जबकी बेलायतमै प्रहरीको चिफ बन्न प्रहरी जवान नभएको व्यक्ति बन्न सक्दैन। अनि, हामीले चाहिँ दमन गर्ने फौजको सिको सिक्यौं।

हाम्रोमा अहिले पनि राणाकालीन शैलीकै पुलिसिङ छ। सभ्य, शिक्षित मान्छेका छोराछोरी इन्स्पेक्टरमा भर्ना हुने। अलि निम्न मध्यम वर्गीय, खान–लगाउन पुग्ने, १२ कक्षासम्म पास गरेका व्यक्ति असईमा भर्ना गर्ने र गरिब खान, लाउनै धौधौ भएकाहरूका छोराछोरी जवानमा भर्ना हुने। अनि, तिनिहरूको सहयोगबाट जनतामा शासन गर्ने यो कुरा डेमोक्रेसीपछि राजनीतिक नेतृत्वहरूले रुचाइरहे। जसका कारण करिअर पुलिसिङ ध्वस्त भयो। जवानमा भर्ना भएर करिअर बनाउँछु भन्ने सपना बोकेकाहरू ‘फ्रस्ट्रेटेड’ भएर बिचमै जागिर छाड्नु परेको अवस्था छ।