काठमाडौं उपत्यकामा दिन प्रतिदिन सवारी साधनको चाप बढ्दैछ। सवारी साधनको चापका कारण सडक साँघुरा जस्ता देख्निछन्। दैनिक घण्टौंसम्म सवारी जाममा पर्नुपर्ने बाध्यता पनि छ।
यी तमाम समस्याबाट मुक्ति पाउनका लागि काठमाडौं उपत्यकामा बनाउने भनिएको मेट्रो रेललाई विभिन्न राजनीतिक दलहरुले आफ्नो घोषणापत्रमा समेटे र राजनीतिक अजेण्डा पनि बनाए। तर पछिल्लो समय मेट्रो रेलको कुरा ओझेलमा परेको देखिन्छ।
बिहीबार काठमाडौं महानगरपालिकाको २८औं महानगरपालिका स्थापना दिवसको अवसरमा ललितपुर महानगरपालिकाका प्रमुख चिरिबाबु महर्जनले उपत्यकामा मेट्रो रेल चलाउन आफूले सहकार्य गर्ने बताएपछि फेरि मेट्रो रेलको चर्चा सुरु भएको छ। उक्त मेट्रो रेलबारे काम गर्दै आएका काठमाडौं उपत्यका मेट्रो रेल प्रवर्द्धन समूहका वरिष्ठ इन्जिनियर बदनलाल न्याछ्योंसँग नेपाल लाइभका भूपेन्द्र शाह ठकुरीले गरेको कुराकानी:
केही समय ओझेलमा रहेको काठमाडौंमा मेट्रो रेलबारे पुनः चर्चा सुरू भएको छ। तपाईंको विचारमा काठमाडौंमा मेट्रो रेल कत्तिको सम्भव छ?
एकदमै सम्भव छ। प्राविधिक हिसाबले भन्ने हो भने कुनै समस्या छैन। यहाँको शहरी विकासको हिसाबले कुनै न कुनै वैकल्पिक कुराहरु निकाल्नुपर्छ। यहाँको शहरी वातावरण जुन छ, साँघुरा बाटाहरु, बाक्लो बस्ती छन्। यहाँको प्राचीन कला संस्कृति, मन्दिरहरु, विश्व सम्पदा, यहाँका खोलानाला यी सबैलाई हेर्ने हो भने हामीले जमिनमाथि नयाँ सडक बनाउने, नयाँ संरचना बनाउने कुरा सम्भव छैन। त्यसको विकल्प भनेको त भूमिगत नै जाने हो। भूमिगत भनेकै मेट्रो रेल मात्रै हो। यो चाहिँ रिङरोड भित्रको कुरा भयो। रिङ रोड (चक्रपथ) भन्दा बाहिर गयो भने मेट्रो रेल पनि सुरुङ नबनाई बाहिरबाटै सम्भावना हुन्छ।
काठमाडौं उपत्यका भनेको नेपालको अर्थतन्त्रमा ३० प्रतिशत यसको योगदान छ। त्यस्तो ठाउँमा हरेक वर्ष यातायातका साधनहरु बढ्दै गइरहेका छन्। जाम हुने भयो। समय बर्बाद भयो। १० लाख मान्छेहरुले हरेक दिन २ घण्टा जाममा बस्नुपर्यो भने काम गर्ने, आर्थिक उपार्जन गर्ने राष्ट्रलाई योगदान गर्ने अवसर नै गुमायो।
गाडीमा बस्नुपर्यो। यसलाई सूक्ष्म रुपमा नियाल्ने हो भने वर्षमा एक अर्ब रुपैयाँ हामी नचाहिने कुरामा खर्च गरिराखेका हुन्छौं। मेट्रो रेल आयो भने त्यो कुरा त बच्ने भयो। वर्षमा एक अर्ब रुपैयाँ बच्यो भने हामीले मेट्रो रेल जति वटा बनाए पनि पुग्छ। त्यो हिसाबले एकदमै सम्भावना छ।
स्वास्थ्यका दृष्टिकोणले होस् या इन्धनको दृष्टिकोणमा पनि फाइदा नै हुन्छ। वर्षेनी सवारी साधन मगाइरहेका छौं। इन्धन त्यत्तिकै मगाइरहेका छौं। मेट्रो रेल सञ्चालन हुने हो भने २५/३० प्रतिशत घट्छ। वायु प्रदूषण पनि त्यत्तिकै छ। गाडी र फ्युलबाट हामीले ३० प्रतिशत बचायौं भने त मेट्रो रेल जति बनाए पनि पुग्छ। यसरी आवश्यक नभएको खर्च मात्रै घटायौं भने पनि मेट्रो रेलको सम्भावना आर्थिक हिसाबले पनि धेरै छ।
मेट्रो रेल आयो भने शहरी विकास व्यवस्थित भएर जान्छ। आर्थिक उन्नति हुन्छ। सबैले काम पाउँछन्। यहाँ १८ वटा नगरपालिका छन्। एउटा नगरपालिकाबाट अर्कोमा जानुपर्यो भने कम्तीमा पनि दुई/तीन घण्टाको समय लाग्छ। मेट्रो रेल आयो भने चोभारदेखि धुलिखेल २५ देखि ३० मिनेटमा पुगिन्छ।
त्यस्तैगरी एउटा ठाउँबाट अर्को ठाउँ जस्तै, तारकेश्वर, चन्द्रागिरि जतासुकै गए पनि बढीमा २५/३० मिनेटमा पुर्याइदिन्छ। यसले हाम्रो समयलाई समेत बचत गराउँछ।
दुर्घटना कम हुन्छ। वायु प्रदूषण कम हुन्छ। मान्छेहरुलाई काम गर्नलाई अवसर प्राप्त हुन्छ। अहिले साँझ ५/६ बज्यो कि घर जानलाई यातायात भेटाउन मारामार परेको देखिन्छ। यदि मेट्रोरेल आएको अवस्थामा दिनको १८ घण्टासम्म तपाईं जहाँसुकै जाँदै हुनुहुन्छ, सुरक्षित यात्रा गर्न पाइन्छ। सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा के छ भन्दा काठमाडौं उपत्यकामा जतासुकै बसे पनि मान्छेहरुको एक अर्कोसँग सम्पर्क गर्न सजिलो हुने भयो।
अनि मेट्रो रेलबारे पूर्वतयारी, अध्ययन कत्तिको भएको छ?
हामीले पूर्वतयारीको कुरा त २० वर्ष अगाडिदेखि नै गरिराखेका छौं। विगत ३ वर्षमा विश्वका र हाम्रा नेपाली विज्ञहरु करिब ४० जनाभन्दा बढी सँगै बसेर छलफल, अध्ययन गरी अवधारणा पत्र समेत बनाइसकेका छौं।
यो अवधारणा पत्रबारे हामीले काठमाडौं उपत्यकाका नगरपालिकाहरुसँग समेत छलफल गरिसकेका छौं। योजना आयोगसँग छलफल गरिसकेका छौं। एक/दुई महिनाभित्र यो अवधारणापत्र हामी सरकारलाई हस्तान्तरण गर्छौं।
यसमा व्यवस्थित रुपमा मेट्रो रेल कसरी चलाउने भन्नेबारे राम्रोसँग लेखिएको छ। यसले वृहत योजनाहरु कसरी बनाउने भन्नेबारे मार्ग देखाउँछ।
सम्भाव्यता अध्ययनभन्दा पहिले नै कार्यान्वयनमा बाधा, अड्चन नआओस् भनेर अध्ययन गरी अवधारणापत्र बनाएका हौं। यसले ठूला आयोजनाहरु सञ्चालन गर्न नेपालको लागि मार्ग निर्देशनको रुपमा काम गर्न सक्छ। जब यो कार्यान्वयनमा जान्छ तब आर्थिक, सामाजिक, प्रशासनिक रुपमा देखिने वाधा अड्चनलाई कसरी फुकाउने भन्नेबारे अध्ययन गरेकाले मलाई लाग्छ, यो योजना सुरु गरेपछि बाधा अड्चन आउँदैन।
काठमाडौं महानगरपालिका एक्लैको लागतले मेट्रो रेल सञ्चालन गर्न सकिएला त?
हामीले आम्दानी र खर्चलाई मिलाउने त हो नि, होइन र? खर्च मात्र भयो, आम्दानी हुँदैन भने त त्यसको सम्भावना हुँदैन। खर्च कम भयो आम्दानी बढी भयो भने त हुन्छ नि। हामीहरुको काम त त्यही हो। मेट्रो रेल आएपछि नेपाल समृद्धिको बाटोमा जान्छ। गरिबीको रेखा माथि गएर उन्नति गर्छौं भन्छौं। त्यसको लागि यो एकदमै सहायक हुन्छ।
नेपालको अर्थतन्त्रलाई यसले कायापलट गर्न सक्छ। तर सबै क्षेत्रबाट मिहिनेत गर्नुपर्छ। एउटै संस्थाले गरेर पुग्दैन। नगरपालिकाहरु सबै जुट्नुपर्यो। यो सबैलाई समेटेर लैजाने अवसर पनि हो।
लगानीको मोडालिटी चाहिँ कस्तो हुनुपर्ला?
लगानीको विषयमा कतिपय कुरा सरकार आफैंले गर्नुपर्छ। किनभने सरकार आफैंमा एउटा साझेदार हो। स्वामित्व लिनुपर्छ। मेट्रो रेल आएपछि सरकारको कर उठ्छ। रोजगारी वृद्धि हुन्छ। सरकारलाई अन्य थुप्रै कुराबाट पनि फाइदा नै हुन्छ।
कति लगानी सरकारले गर्ने, कति लगानी निजी क्षेत्रले गर्ने भन्नेबारे हाम्रो अवधारणापत्रमा उल्लेख समेत गरेका छौं। त्यस हिसाबले सबैलाई सहभागी गराएर निजी र सरकारी साझेदारीमा मिलेर गर्नुपर्छ।
मेट्रो रेलको विकल्पमा ठूला बसहरु चलाउँदा के हुन्छ? त्यो सम्भव हुन्छ कि हुँदैन?
त्यो पनि राम्रो कुरा हो। किनभने मेट्रो स्टेसनसम्म आउनका लागि त मान्छेहरुलाई कुनै न कुनै साधन त चाहियो नि। मेट्रो स्टेसन त एक किलोमिटर, दुई किलोमिटर टाढा नै हुन्छ। त्यहाँसम्म जानका लागि पनि त साधन चाहियो। यहाँ जति सवारी साधन छन् ती सबैले उचित अवसर पाउँछन्। बसको पनि त्यत्तिकै आवश्यक छ। टेम्पोको पनि उत्तिकै आवश्यक छ। यी सबैलाई समेटेर एकीकृत यातायातको विकासको आधार मेट्रो रेलले नै जोड्ने गर्छ। अरु यातायातले मेट्रोलाई जोड्छ। यसले एक आपसमा सहयोग गरेर एकीकृत यातायातको व्यवस्थाबाट अघि बढ्न मदत पुर्याउँछ।
मेट्रो रेल बनिसकेपछि काठमाडौं उपत्यकामा दैनिकजसो कति व्यक्ति लाभान्वित हुन्छन् होला?
हामी के भन्छौं भने, यातायातको दृष्टिकोणले ३० प्रतिशत सेवा मेट्रो रेलले दिन्छ। ७० प्रतिशत चाहिँ अन्य यातायातका साधनले दिन्छ। काठमाडौं उपत्यकामा अहिले पनि ४० प्रतिशत व्यक्ति पैदल हिँड्छन्। पैदल यात्रीहरु बढेर ५०/५५ प्रतिशत पुग्न सक्छन्। मान्छेहरु एक/दुई किलोमिटर हिँड्ने प्रयास गर्छन्। त्यो हिसाबले मेट्रो रेलको नयाँ अवधारणा आएको हो।
मेट्रो रेलबारे पटक-पटक अध्ययन पनि भइरहेको देखिन्छ। जापान सरकारको सहयोगमा (जाइका), रेल विभाग, इन्जिनिरिङ विभागबाट पनि अध्ययन गरेको देखिन्छ। तर प्रतिवेदन सार्वजनिक भइरहेको छैन। तपाईंको अध्ययनले लगानी चाहिँ ठ्याक्कै कति लाग्छ त?
हाम्रो अध्ययनमा कति लगानी लाग्छ भन्ने कुरा स्पष्ट छ। हामीसँग सबै अध्ययनको विवरण छ। समग्र अध्ययनबाट नै यो हामीले यो अवधारणापत्र ल्याएका हौं। मेट्रो रेल भनेको खाली मेट्रो रेल मात्रै होइन। पहिलो पटकको अध्ययनले हामी त्यति गहिरोसम्म जान सकेनौं।
मेट्रो रेल भनेको काठमाडौं उपत्यकालाई भविष्यमा कस्तो बनाउने भन्ने अवधारणा नआएसम्म कस्तो शहर बनाउने?, मेट्रो रेलले कुनकुन ठाउँमा सेवा पुर्याउँछ? भन्ने विचार नगरी बनाउन आवश्यक छैन। त्यस कारण काठमाडौं उपत्यका आउँदो ३० वर्षमा कस्तो किसिमको शहर बन्छ भनेर हामीले अवधारणापत्र बनाएका छौं। मेट्रो रेलले कसरी सेवा पुर्याउने?, अन्य यातायातका साधनले कसरी सेवा पुर्याउने?, एकीकृत शहरी विकास, एकीकृत यातायात, एकीकृत वातावरण, एकीकृत कला, संरक्षणको कार्यक्रम र पर्यटनलाई कसरी सम्बोधन गर्ने? भन्ने कुरा समेटेर हामी वृहत योजनासहित मेट्रो रेलमा जान्छौं।
मेट्रो रेल आयोजनाको पहिलो चरण पूरा गर्न कति लगानी आवश्यक रहेको अनुमान छ?
हामीले प्रस्ताव गरेको काठमाडौँ लाइनले बनेपा-भृकुटीमण्डप-थानकोट जोड्छ। यो ३६.५ किलोमिटर लामो हुनेछ, जसमध्ये १५ किलोमिटर भूमिगत हुनेछ। सबैभन्दा पहिला काठमाडौँ लाइन बनाउनु पर्छ। यसको अनुमानित निर्माण लागत ३ देखि ५ अर्ब अमेरिकी डलर हो। युद्धस्तरमा काम गरे पनि यो बनाउनलाई मात्रै ५ वर्ष लाग्छ।
दोस्रो, पाटन लाइन जसलाई हामी ‘क्रस रेल अफ काठमाडौँ’ पनि भन्छौं, त्यसले गोदावरी-भृकुटीमण्डप-बुढानीलकण्ठ जोड्छ। यो २६ किलोमिटर लामो हुनेछ जसमध्ये १४.५ किमी भूमिगत हुनेछ। यसको निर्माण लागत २-४ अर्ब डलर अनुमान गरिएको छ।
तेस्रो लाइन, रिङरोड जोड्ने हुन सक्छ। तर यसको लागत निकालिएको छैन।
हामीले बिर्सन नहुने कुरा के हो भने यो स्थानीय सरकारले बनाएर मात्रै सम्भव हुँदैन, संघीय सरकारको प्रतिबद्धता चाहिन्छ। संसदबाट काठमाडौँ मेट्रो विकास ऐन पारित गरेपछि काठमाडौँ मेट्रो विकास प्राधिकरण गठन गरेर काम अगाडि बढाउनुपर्छ र स्रोत-साधन जुटाउनुपर्छ। अहिले काम सुरु गर्यौं भने पनि पहिलो लाइन सञ्चालनमा आउन ८-१० वर्ष लाग्ने भएकाले त्यति बेलासम्म काठमाडौँ उपत्यकाको सार्वजनिक यातायात कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने योजना आजै बनाएर अगाडि बढ्नुपर्छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।
