किन बाढीपहिरोको जोखिममा छन् सडक? के भन्छन् विज्ञ?

पूर्वाधार

शिव बोहरा बुधबार, साउन ७, २०७७ १९:००

काठमाडौं- वर्षायाममा देशको सडक यात्रा सकसपूर्ण बनिरहेको छ। बजेट सक्नकै लागि ठेकेदार नै इन्जिनियर बनेर डोजर कुदाइएका ग्रामीण सडक मात्र होइन, ठूलो योजनामा राजधानी जोडिने सडकको अवस्था पनि उतिकै नाजुक छ।

विकास लागि भएका विनाशले दिइरहेको सकसले पछिल्ला दिनमा समस्या झनै थपेको छ। वर्षायाम सुरु भएसँगै अधिकांश सडक संरचनामा समस्या छन्। जसका कारण आवागमन अवरुद्ध हुने मात्र होइन ठूलो जनधनको क्षति भएको छ।

बाढीपहिरोका कारण मात्र यस वर्षको मनसुन सुरु भएयता १ सय २३ जनाको ज्यान गइसकेको छ भने ५२ जना बेपत्ता भएको र ९८ जना घाइते भएको गृह मन्त्रालयले साउन ७ मा जारी गरेको तथ्यांकमा उल्लेख छ। देशका अधिकांश राजमार्ग अवरुद्ध छन्। यसको एउटा कारण हो आफूखुसी डोजर कुदाएर सडक फोरिएका पहाड। सावधानी नअपनाइएकाले हरेक वर्ष यस्तै सकस बढ्दै गइरहेको छ। सरकारी निकाय पनि पहिरोले क्षति पुर्‍याउँदासम्म सम्झन्छन् र मौसम टरेपछि बिर्सन्छन्।

असार २५ यता बुधबार दिउँसोसम्म देशका १ सय ५ स्थानमा त राजमार्गहरु नै अवरुद्ध भएका छन्। बाढी र पहिरोका कारण अवरुद्ध सडकमध्ये आधाजसो सञ्चालनमा आएका छन् भने बाँकी पहिरो पन्छाएर सञ्चालनका लागि काम भइरहेको सडक विभागले जनाएको छ।

नारायणगढ–मुग्लिन सडकसमेत पहिरोका कारण अवरुद्ध भएको छ। आयोजनाले परियोजनाको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डिपिआर) नै त्रुटिपूर्ण रहेको स्वीकारेको छ। जसका कारण बेलोबेलामा समस्या आइरहेको छ। उक्त सडकको डिपिआरमा बायोइन्जिनियरिङका लागि थोरै मात्र उपाय सुझाइएको थियो। तर, पछि जुट नेटिङ, रक बोल्टिङ, रक नेटिङ लगायतका विभिन्न उपाय थप गरिएको आयोजनाको दाबी छ।

नारायणगढ–मुग्लिन सडक मात्र होइन, देशका अन्य राजमार्गमा समेत यस्तै समस्या देखिएका छन्। जसका कारण वर्षायाम सुरु भएसँगै बाटो पहिरोले पुर्ने, बाढीले बगाउने र बाटो खनिएकै कारण पहिरो जाने गरेको छ। हरेक वर्ष निर्मित सडकहरुमा एकै खालका समस्या देखिँदा निर्माणमै समस्या त देखिएको होइन भन्ने प्रश्न उठेको छ।

यसै सन्दर्भमा नेपाल लाइभले केही इन्जिनियरलाई सोही प्रश्न सोधेको छ। यस्तो छ उनीहरुको भनाइ–

सडक क्षेत्र अतिक्रमण र आइईको समस्या छ : ई. मधुसुदन आचार्य
पहिरोको मुख्य कारण मानिसले गर्ने विकास निर्माण लगायतका काम नै हुन्। सामान्यतया पहिरो विगतमा दशकौंपछि एकपटक जान्थ्यो भने अहिले मानवीय क्रियाकलापले पहिरो धेरै नै जाने गरेको छ। बाटो बनाउँदा हामीले पानीको निकाशका लागि ढल/नाली बनाउनु अनिवार्य हुन्छ। तर हाम्रो देशमा बन्ने कयौं सडकमा ढल बनेको पाइँदैन। यो पहिरो जाने मुख्य कारण जस्तै बनेको छ।

हामीले मुख्य राजमार्गबाट छुट्टिने सहायक मार्गहरु बनाउँदा सावधानी अपनाएका छैनौं। सहायक बाटोहरु बनाउँदा आवश्यक पर्ने ढल बनाइएको हुँदैन। जसले पानीको निकास व्यवस्थित नहुँदा राजमार्गहरुमा पहिरो जाने लगायत समस्या देखिएको छ। त्यसैगरी बाटो बनाउँदा हाम्रो देशमा कटिङ गरेको माटो सडक छेउबाट खसाल्ने गरिएको छ। यसले गर्दा पनि पहिरोको जोखिम बढाएको छ। कटिङ गरिएको माटो कतै सुरक्षित रुपमा व्यवस्थापन गर्नुपर्ने हो, तर भइरहेको पाइँदैन।

मनसुन त हरेक वर्ष नै आउने गरेको छ। सडक विभागले बनाउने राजमार्गहरुमा इन्जिनियरिङ समस्या छैन। विभागले बनाएका सडकमा आवश्यक संरचना र इन्जिनियरिङ पक्ष अब्बल नै छ। तर सडक छेउमा बसोबास गर्नेहरुको असावधानी र उनीहरुले स्वीकृत डिजाइन अनुसारको संरचना बनाउन अवरोध गरेका कारण समेत पहिरो जाने गरेको छ। उदाहरणका लागि मौवाखोलामा पुल बगाएको घटनालाई लिन सकिन्छ। उक्त पुल निर्माण गर्दा अलि लामो पर्खाल बनाउनुपर्नेमा स्थानीयले गरेको अवरोधका कारण छोटो बन्यो र अहिले त्यही समस्या आएर राजमार्ग नै अवरुद्ध बनेको छ।

केही ठाउँमा डिजाइनको समस्याले पनि र केही ठाउँमा आवश्यक बजेट नहुँदा बनाउनु पर्ने संरचना नबनेकाले समेत पहिरो जाने सडक भासिने गरेको छ। ग्रामीण क्षेत्रको कुरा गर्ने हो भने सबैजसो सडक प्रारम्भिक वातावरणीय अध्ययनसमेत नगरी खारिएका छन्। सबैलाई बाटोको आवश्यकता पर्छ र चाहिन्छ पनि। तर खनिएका बाटोका कारण गाउँलाई नै पहिरोको जोखिममा पार्नु पनि भएन। त्यसैले सडक निर्माण गर्दा अपनाउनु पर्ने न्यूनतम मापदण्डसमेत नपुगेको अवस्थामा पहिरोको जोखिम धेरै हुन्छ।

मापदण्ड पूरा भएका सडक छैनन् : ई गोविन्द खनाल
मुख्यगरी वर्षायाम सुरु भएसँगै पानी धेरै पर्ने हुनाले हाम्रो देशको सडक संरचनामा ठूलो क्षति पुग्ने गरेको छ। हिउँदमा देखिएको स्टेबल स्लोप पानी परेसँगै विस्तारै बग्न थाल्छ। बग्न नदिनका लागि लगाइन स्लोप स्टेबिलिटी महँगो पर्छ। हामीले माटो कटान गरेर नै स्लोप बनाउने गरेका छौं। यो पानी परेपछि बग्न थाल्छ।

हाम्रो भौगोलिक अवस्थाले स्लोप स्टेबिलिटी खोज्छ तर त्यही अनुसारको काम हाम्रोमा हुन सकेको पाइँदैन। सडकको अलाइनमेन्ट फिक्स गर्दा नै हाम्रो भौगोलिक अवस्थाले समस्या ल्याउने गरेको छ। कतै कडा खालको चट्टान फेला पर्छ भने कतै कमजोर माटो हुन्छ। यस्तोमा अलाइनमेन्ट फेर्न सकिने अवस्था हुँदैन। फेर्दा महँगो पर्न जान्छ। बाटो त हामीलाई चाहिएकै छ। त्यसैले स्लोप कटिङ गरेर बाटो बनाइन्छ। आवश्यकताअनुसार स्लोप स्टेबिलिटी संरचना बनाउन नसक्दा माटो बगाउने, पहिरो जाने सम्भावना धेरै हुन्छ।

ग्रामीण क्षेत्रको कुरा गर्ने हो भने अवस्था झन भयावह छ। सबैलाई सडक चाहिएकै हुन्छ। बजेट कम हुने हुनाले सामान्य कटिङ गरेर सडक बनाइने गरेको छ। भौगोलिक अवस्था अनुसारको संरचना निर्माणका लागि बजेट हुँदैन। स्थिर संरचना निर्माणका लागि बजेट धेरै चाहिन्छ।

अझै अर्को कुरा गर्ने हो भने सडक निर्माण पूर्व डिपिआर बन्नु पर्ने हो। तर ग्रामीण सडकहरु त्यसरी डिपिआर बनाएर निर्माण गरिएको पाइँदैन। जसका कारण वर्षायाम सुरु भएपछि पहिरो जाने, सडक बग्ने समस्या हुने गरेको छ।

इन्जिनियरिङ जियोलोजी र हाइड्रोलोजिस्टलाई पूर्णतः बेवास्ता गरिएको छ : ई रन्जनकुमार दाहाल
धेरै पानी पर्न थालेपछि हाम्रो देशको सडक संरचनामा समस्या देखिने गरेको छ। यसको मुख्य कारण निर्माणमा नै समस्या छ। हाम्रो देशको भौगोलिक अवस्था अनुसारको निर्माण डिजाइन हुन सकेको छैन। सडक निर्माण गर्दा अपनाउनु पर्ने सबैभन्दा महत्वपूर्ण पाटो पानीको निकास हो जसलाई बेवास्ता गरिएको छ। बगेर आउने पानीको व्यवस्थापन गर्न नसक्दा धेरै सडक भत्कने र बग्ने गरेको छ।

अर्को महत्वपूर्ण पक्ष इन्जिनियरिङ जियोलोजी र हाइड्रोलोजिस्टलाई पूर्णतः बेवास्ता गरिएको छ। नेतृत्वमा हुनेहरुले इन्जिनियरिङ जियोलोजीलाई गन्द गन्दैनन्। कानुनले सडक निर्माणमा सिभिलतर्फको इन्जिनियरिङ जियोलोजी र हाइड्रोलोजिस्टलाई अत्यावश्यक रुपमै मानेको छ। तर कार्यान्वयनका क्रममा त्यसो हुन नसक्दा सडक संरचना बर्षायाममा धेरै क्षति हुने गरेको छ।

मुख्य राजमार्गदेखि ग्रामीण सडकमा नै यो समस्या देखिएको छ। अझ ग्रामीण सडकमा त यो समस्या झन् धेरै देखिन्छ। हामीले सडक बन्ने कुरालाई त विरोध गर्नु हुँदैन र गर्दैनौं पनि। तर सडक व्यवस्थित रुपमा बन्नु पर्छ भन्ने कुरा चाहिँ गर्नुपर्छ। जथाभावी रुपमा खनिने सडकले ठूलो क्षति निम्त्याएको हामीले भोगिरहेका छौं।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।