किन बन्द गर्नु हुँदैनथ्यो सेयर बजार?

कोरोना अपडेट

किन बन्द गर्नु हुँदैनथ्यो सेयर बजार? बोर्ड, नेप्से र सिडिएससीको कमजोरी लुकाउन लगानीकर्ताको साथ

प्रकाश तिवारी बिहीबार, वैशाख ४, २०७७ १७:२३

काठमाडौं- सरकारले बैसाख १५ सम्म लकडाउन लम्ब्याएको छ। १५ गते लकडाउन सुरु भएको ३४ दिन पूरा हुनेछ। लकडाउनका बेला धेरै व्यापार व्यवसाय बन्द भएको विदितै छ। तैपनि बैंकिङ सेवा सञ्चालन गर्न सरकारले प्रोत्साहन गरिरहेको छ। डिजिटल कारोबार बढेको पनि छ।

लकडाउनका बेला सेयर बजार भने बन्द छ। लकडाउनकै कारण सेयर बजार बन्द गरिहाल्नुपर्ने अवस्था थिएन। प्रश्न उठ्न सक्छ, सेयर बजार किन बन्द गर्नु हुँदैनथ्यो? यसको उत्तर पनि छ, सेयर बजार चाहिनुको प्रमुख कारण तरलता ‘लिक्वीडिटी’ र पुँजी निर्माणका लागि हाे।

सेयर बजार बन्द हुने बित्तैको यसको ५० प्रतिशत मर्म सकियो। लगानीकर्ताका संघ/संगठनहरु बजार बन्द गर्नुपर्छ भन्दै नेप्से र बोर्डमा जान हतारो गर्नु हुँदैनथ्यो। यस्ता संघ संघठनले बजार बन्द गर्नुपर्छ भन्ने होइन। लगानीकर्ताले जहिले पनि बजार खोल्नुपर्छ भन्ने हो।

लकडाउन हुँदै गर्दा राफसाफ गर्न गाह्रो थियो, पूर्ण रुपमा पैसाको कारोबार गर्न अनलाइन छैन। यी कारण देखाएर बजार बन्द गरिएको भए यसमा कसैको आपत्ति थिएन।

कतिपय ठूला लगानीकर्ताहरुले मनोबल कमजोर हुने र बजार घट्छ भन्दै बन्द गर्नुपर्छ भनेका थिए। बजार बढ्छ या घट्छ भन्ने लागेर बन्द गर्नु आफैंमा गलत हो। कोरोनाको कारणले बजार चल्नै नसक्ने भयो भनेर बन्द गर्नुलाई अस्वभाविक मान्न सकिदैन। विभिन्न कारणले बजार बन्द हुन सक्छ तर घट्छ भन्ने लागेर बन्द गर्नु हुँदैनथ्यो।

लकडाउन हुँदै गर्दा राफसाफ गर्न गाह्रो थियो, पूर्ण रुपमा पैसाको कारोबार गर्न अनलाइन छैन। यी कारण देखाएर बजार बन्द गरिएको भए यसमा कसैको आपत्ति थिएन।

यदि बजार बन्द नगरिएको भए नेप्सेको अनलाइन प्रयोगकर्ता सोचेभन्दा धेरैले बढ्थ्यो। बजार खुल्दै गर्दा सकारात्मक र नकारात्मक दुवै प्रभाव पर्थ्यो। बजार खुलेपछि सम्बन्धित निकायलाई बजार मात्रै अनलाइन गराएर नहुँदो रहेछ बैंक र डिम्याटलाई पनि पूर्ण रुपमा इन्ट्रिगेट गर्नु पर्ने रहेछ भन्ने दबाब सिर्जना हुन्थ्यो।

लगानीकर्ता तथा अन्य निकायबाट सेयर बजारलाई पूर्ण रुपमा डिजिटल बनाउने अवधारणाले आवाज पाउँथ्यो। कारोबार हुन नसक्नुको पछाडि नेप्से र सिडिएससीको प्रणालीमा कमजोरी भएर हो। त्यस्तै नेपाल धितोपत्र बोर्डले अनलाईन कारोबारका लागि पर्याप्त कानुन नबनाएर हो। बजार बन्द गर्नुपर्छ भन्दै गर्दा यी निकायको कमजोरीका विषयमा आवाज उठाइएन। बजार बन्द भएपछि सबै लगानीकर्ता चुप लागेर बसेका छन्।

बजार बन्द गराउन विभिन्न कारण प्रस्तुत गरिएका छन्। पहिलो कारण अनलाइनबाट मात्रै कारोबार गर्दा दुईचार जनाले मात्र बजारलाई चलाउछन् भनियो। सबैले अनलाइन प्रणाली नलिएको हुँदा २०/५० जनाले बजार चलाउछन् भन्नु सरासर गलत हो। यहाँ कसलाई अनलाइन लिनको लागि रोकिएको छ र?

दोस्रो कारण यस्तो समयमा टाठाबाठाले सेयर किनेर बाहिरिन्छन् भनियो। उपयुक्त समयमा बेच्ने र उपयुक्त समयमा खरिद गर्ने व्यक्ति स्मार्ट लगानीकर्ताले हो। यस अवस्थामा धेरै लगानीकर्ता डुब्छन् भन्नु अर्को गलत कारण प्रस्तुत गरिएको छ। हिजोका दिनमा थोरै लगानीकर्ता हुँदा पनि निर्मल प्रधानजस्ता व्यक्तिहरुको हातमा बजार थियो। त्यसपछि कयौं लगानीकर्ताहरु आए। जोसुकैले जस्तोसुकै अवस्थामा पनि खेल्न सक्छन्।

बजार चलिरहेको भए कुन कारणले हामी पूर्ण स्वचालित भएका थिएनौं ती सबै कुरा छर्लङ्ग हुन्थे। कुनकुन कानुन नपुगेर काम गर्न सकिएको रहेनछ भन्ने थाहा हुन्थ्यो।

अहिले पनि केही लगानीकर्ता छन्, जसले बजारलाई केही हदसम्म चलाउन खोज्छन्। हिजो बजारमा आफ्नो दबदबा राख्नेहरु आज डुब्लान्। आज बजार चलाउन खोज्नेहरु भोलिका दिनमा डुब्लान्। यही नै शेयर बजारको सुन्दरता हो। यहाँ जोखिम लिएर लगानी गर्ने हो। बजारमा आउने जाने क्रम चलिरहन्छ त्यसैले केही लगानीकर्ताले बजारलाई नै चलायमान बनाउछन्। यस्ता कारणले बजार प्रभावित हुन्छ भन्नु सैद्धान्तिक रुपमा गलत छ।

विश्वव्यापी रुपमा बजारमा नयाँनयाँ अवधारणा आएका छन्। कसैले सर्किट ब्रेकरको समयमा परिवर्तन गरेका छन्। सबैले बजार कसरी चलाउन सकिन्छ त्यहीअनुसार नियम कानुन परिवर्तन गरिरहेका छन्। कारोबार समय आवश्यकता अनुसार थपघट गरिरहेका छन्।

यस अवधिमा पैसा नहुनेले शेयर बेचेर हिँड्लान्। पैसा हुनेले सस्तोमा शेयर उठाउने अवसर पाउलान्। बजार चलिरहेको भए कुन कारणले हामी पूर्ण स्वचालित भएका थिएनौं। ती सबै कुरा छर्लङ्ग हुन्थे। कुनकुन कानुन नपुगेर काम गर्न सकिएको रहेनछ भन्ने थाहा हुन्थ्यो।

अहिले नेपालको बजार किन बन्द भयो भनेर सोधियो भने केही लगानीकर्ता र ब्रोकर मिलेर बन्द गराइदिए भनिन्छ। अबका दिनमा नेप्सेले मेरो कमजोरीका कारणले बजार बन्द भयो भनेर स्वीकार नै गर्दैन।

लगानीकर्ताहरु 'बजार बन्द गरिदेऊ' भन्दै नेपाल धितोपत्र बोर्ड गए। यससँगै धितोपत्र बोर्डलाई पनि यो-यो कारणले बजार बन्द भयो। अब सुधारका काम गर्नु पर्छ भनेर सक्रिय रुपमा भुमिका खेल्ने वातावरण नै बनेन। यदि बजार खुला भएको भए केही मात्रै कारोबार हुने थियो होला। तर बोर्ड र नेप्सेले आफ्ना कमजोरी हेरेर सुधार गर्ने अवसर पाएनन्।

यदि सबै कुराको सुनुवाइ भएमा सूचक एक हजारकै अंकमा झर्दा पनि भोलिका दिनमा सम्पूर्ण कम्पनीको मूल्यमाथि जान सक्थ्यो। तर अहिले एक डेढ सय अंकले सूचक घट्छ भन्ने डरले बन्द गराइएको छ।

सेयर बजारमा ठूलो लगानी भित्र्याउने, एनआरएन ल्याउने भनेर ठूला कुरा गर्ने तर बजार एक डेढ सय अंकले घट्छ भन्ने लाग्ने बित्तिकै बन्द गर्ने बजारमा कसले लगानी गर्छ? म आफै पनि बजारमा शतप्रतिशत लगानी गर्न सक्दिनँ। किनभने कुनै पनि बेलामा बजार बन्द गर्न सकिँदो रहेछ नि त!

यसरी नै चल्दै गयो भने बजार विकसित हुन सक्दैन। यस्तो क्षेत्रमा मेरो करिअर छ भनेर कसरी सोच्ने? अनि कुन चाहिँ लगानीकर्ताले शेयर बजारमा आफ्नो करिअर बनाउन खोज्छ। जुनसुकै बेलामा बन्द हुन सक्ने बजारमा फुलटाइम लगानीकर्ता हुन सकिँदैन। यस क्षेत्रमा करिअर बनाउन सकिन्छ भन्ने अवधारणाको विकास नभएसम्म यसरी नै बजार चलिरहन्छ तर सुधार हुँदैन।

बजार खोलेर केही फाइदा छैन तर के हो भने बजारमा जुन किसिमको सन्देश गयो र जुन किसिमका कमजोरी देखिएको थियो त्यो समाधान हुन सकेन। अहिले बजार चल्दा बोर्ड, नेप्से र सिडिएससीलाई धेरै प्रश्न आउथे। त्यसले उनीहरुलाई समाधान गर्न घचघच्याउँथ्यो।

कतिपयले नेपालको बजारलाई विदेशी बजारसँग तुलना गर्न मिल्दैन भन्छन्। के त्यसो भए संसारकै सबैभन्दा खत्तम शेयर बजार हाम्रै हो त? यदि २ सय वटा स्टक मार्केटमध्ये १ सय वटा बन्दको अवस्थामा भैदिएको भए हामीलाई प्रश्न गर्न सक्ने ठाउँ हुन्थेन। दुई चार वटा स्टक मार्केट बन्द छन् भनेर हाम्रो पनि बन्द गर्नुपर्छ भन्नु कति उचित?

यदि बजार घट्छ भनेर बन्द गरिएको हो भने सरासर गलत हो।

अर्को प्रश्न पनि छ, सबैभन्दा काम नलाग्ने स्टक मार्केट हाम्रै हो त? कि त हाम्रो शेयर बजारमा कुनै पनि पूर्वाधार छैन भनेर स्वीकार गर्नु पर्‍यो। विश्वकै सबैभन्दा खत्तम शेयर बजार हाम्रै हो। अब अन्य देशले पनि बन्द गर्छन् भन्नु पर्‍यो। डिजिटल पनि नभएका कतिपय देशको शेयर बजार बन्द छैनन्।

भारतमा हाम्रो भन्दा पनि क्रिटिकल अवस्था छ। तर त्यहाँ कारोबार भइरहेको छ। हाम्रोमा आज पनि बजार खुल्ने हो भने जसले पनि कारोबार गर्न सक्छ। अहिलेको सबैभन्दा ठूलो समस्या राफसाफमा डिजिटलाइज नभएर हो। यदि कारोबार सुचारु भएको भए सिडिएससीलाई डिजिटलाइज बनाउने दवाव सिर्जना हुन्थ्यो।

हाम्रोमा कोरोनाको ठूलो असर परेको छैन। तर हाम्रो अर्थतन्त्र अन्य देशमा भर पर्ने भएकाले डराएर बन्द गरिएको हो। यसरी नै डराइरहने हो भने कहिलेसम्म बन्द गरिरहने? यदि बजार घट्छ भनेर बन्द गरिएको हो भने सरासर गलत हो।

लगानीकर्तालाई धेरै घाटा हुन्छ भन्ने तर्क ठीक होइन। तर सिडिएसीले राफसाफ गर्न नसकेर हो भने तर्कसंगत छ। यदि त्यसो हो भने सिडिएससीले कहिलेसम्ममा अनलाइनबाटै राफसाफ गर्न सक्छ। यसको उत्तर चाहियो। के कारणले सकिएको छैन? सफ्टवेयर नभएर हो या अरु के के कारण छन्। यो बेला सरकारसँग सफ्टवेयर चाहियो र यी यी कानुन बनाउनु पर्‍यो। त्यस पछि मात्रै सक्छौं भन्दा पूरा हुन सक्थ्यो।

नेप्से, बोर्ड र सिडिएससी बजार बन्द भयो। अब हामीलाई आनन्द भयो भनेर बसिरहेका छन्। उनीहरुमा के गर्‍यो भने बजार खुल्न सक्छ भन्ने सोचको विकास हुनै सकेन। फोकटमा हामीले २२ दिन बजार बन्द गर्‍यौं। अझै पनि बजार खुला गर्ने हो भने केही बिग्रँदैन। योपाली कोरोनाको कराण देखाएर बजार बन्द भयो। अहिले पनि चुप लागेर बस्ने हो भने भोलिका दिनमा अर्को कुनै पनि कारणले बजार बन्द हुने अवस्था आउन के बेर?

अत: बजार बन्द भएसँगै बजारको सुन्दर र आवश्यक कामहरु सबैमा पूर्णविराम लागेको छ। कोरोनाको डर सबैलाई छ। मार्केट खोलेर लकडाउनको उल्लङ्घन गरौं, आफ्नो ज्यानको बाजी राखेर कारोबार गर्न जाउ भन्ने होइन। घरबाट नै बसीबसी जे समस्या हुँदा नि काम हुन सक्ने मार्केट बन्नु महत्वपूर्ण हो।

एक दुई सय अंकले बजार घट्छ भन्ने डरले गर्दा नेप्सेले बजार बन्द गर्नु हुँदैन थियो। बजार सधैं जोखिम लिनेहरुका लागि हो भन्दै खुला गर्नु पर्ने थियो। आज एक दुई सय अंकले घट्छ भन्ने डरले भोलि एक हजार नगुमोस्।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।