काठमाडौं- खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनीले चालु आर्थिक वर्षमा ५ लाख क्विन्टल धान खरिद गर्ने लक्ष्य राखेको थियो। तर मंसिर मसान्तसम्म ४६ हजार क्विन्टल मात्रै खरिद गरेको छ।
कम्पनीका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत मोहनप्रकाश चन्दले पुस १२ गते बसेको प्रतिनिधि सभा अन्तर्गतको उद्योग वाणिज्य र श्रम तथा उपभोक्ता हित समितिको बैठकमा खाद्यले गरेका काम–कारबाहीको विषय प्रस्तुत गर्दै सरकारले तोकेको न्यूनतम समर्थन मूल्यका कारण लक्ष्यअनुसार खरिद गर्न नसकेको बताएका थिए।
‘किसान सरकारले तोकेको समर्थन मूल्य थोरै भयो भन्छन्। समर्थन मूल्यभन्दा बढीमा उद्योगीलाई बिक्री गरेको भन्ने अनुगमनबाट हामीले थाहा पायौँ। सरकारले तोकेकोभन्दा बढी मूल्य तिरेर खरिद गर्न सकिने अवस्था पनि थिएन,’ चन्दले भने।
चन्दको यस्तो भाष्य सुनेपछि सोही समितिका सदस्य तथा संसदहरुले खाद्यले खरिद गर्न नसकेको धान चोर बाटो हुँदै भारततिर गइरहेको बताएका थिए। सरकारले किसानको धान उचित मूल्य दिएर खरिद गर्न नसक्ने तर नेपालको धान भारतले किनेर चामल बनाएपछि चर्को मूल्य तिरेर चामल ल्याउने गरेको भन्दै आलोचना समेत गरेका थिए।
‘नेपाली धान चोर बाटो हुँदै सबै भारततिर जान्छ। र, यो धानको सिजनमा खाद्यले धान खरिद गरिदिने हो भने भारत निर्यात नभई स्वदेशमै रहने र धानको समस्या आउँदैन। यस्तै खाद्यले नेपालमा उत्पादित चिनी, गहुँ लगायतका खाद्यान्न खरिद गरिदिनु पर्छ,’ सांसद कृष्णकुमार श्रेष्ठले भनेका थिए।
यस्तै चन्दले लक्ष्यअनुसार धान खरिद गर्न नसक्ने अवस्था देखिएकाले २ लाख ९१ हजार क्विन्टल चामल खरिदका लागि टेन्डर आह्वान गरिसकेको बताए।
यसैगरी भारतबाट नेपाललाई प्राप्त भएको ९५ हजार मेट्रिक टन चामल आयात कोटामध्ये खाद्यले आफ्नै आर्थिक स्रोतबाट २० हजार मेट्रिक टन र सरकारबाट आर्थिक सहयोग प्राप्त भएमा थप २० हजार मेट्रिक टन चामल खरिद गर्ने आवश्यक पहल भइरहेको चन्दको भनाइ छ।
यस्तै ५० क्विन्टल गहुँ र ३ लाख २६ हजार क्विन्टल चामल खरिद गर्ने लक्ष्य राखेको छ। तर अहिलेसम्म गहुँ र चामलको खरिद हुन सकेको छैन।
गत वर्ष पनि भएन लक्ष्य अनुसार खरिद
गत आर्थिक वर्षमा ३ लाख क्विन्टल धान खरिद गर्ने लक्ष्य राखिएको थयो। तर १ लाख ३४ हजार क्विन्टल खरिद भएको थियो। यस्तै ५० हजार क्विन्टल गहुँ खरिद गर्ने लक्ष्य राखेकोमा २ हजार ५ सय क्विन्टल गहुँ खरिद गरेको थियो। यस्तै चामल १ लाख ४२ हजार क्विन्टल चामल खरिद गर्ने लक्ष्य राखेकोमा १ लाख ३७ हजार ६ सय क्विन्टल चामल खरिद गरेको थियो।
खाद्य कम्पनीले लक्ष्य अनुसार धान खरिद गर्न नसक्नु सरकारको कमजोरी रहेको उपभोक्ता हित संरक्षण मञ्च नेपालका उपमहासचिव विष्णु तिमिल्सिना बताउँछन्। सरकारले समयमा न्यूनतम समर्थन मूल्य तोक्न नसक्नु धान खरिद गर्न नसक्नुको पहिलो कारण रहेको उनको भनाइ छ।
‘सरकारले समयमा न्यूनतम समर्थन मूल्य तोकिदिँदैन। यो वर्ष समयमा तोके पनि खरिद गर्न ढिलाइ भएको हो। सरकारले समर्थन मूल्य तोकेको बेलामा भारतीय व्यापारीहरुले नेपाली किसानलाई अग्रिम भुक्तानी गरिसकेका हुन्छन्। अनि खाद्यले कसरी धान खरिद गर्न सक्छ,’ उनले भने।
यस्तै भारतीय धानभन्दा नेपाली धान उच्च गुणस्तरको भएकाले भारतले पहिलादेखि नै किसानसँग खरिद गरी अवैध रुपमा लैजाने र आफ्नो गुणस्तरहीन चामल नेपाल पठाउने गरेको उनको भनाइ छ।
‘नेपाली धानमा धेरै विषादी प्रयोग गरिएको हुँदैन। नेपालको जुम्लाको मार्सी जत्तिकै गुणस्तरयुक्त मानिन्छ। भारतले नेपाली धानलाई उत्तिनै गुणस्तरीय मान्छ। किनकि, भारतमा धेरै उत्पादन बढाउन विषादी प्रयोग गरिएको हुन्छ। त्यसैले नेपाललाई बिक्री गर्छ,’ उनले भने।
यस्तै खाद्य कम्पनीमा कार्यरत कर्मचारीको लापरबाहीका कारण पनि धान खरिद गर्न नसकेको उनी बताउँछन्। कम्पनीका कर्मचारीले कम्पनीको नीतिअनुसार काम नगर्दा पनि धान खरिदमा समस्या भएको उनको भनाइ छ।
धान उत्पादन ४.३३ प्रतिशतले वृद्धि
चालु आर्थिक वर्षमा ५७ लाख २४ हजार २३४ मेट्रिक टन कुल धान उत्पादन भएको कृषि तथा पशुपंक्षी विकास मन्त्रालयले जनाएको छ। जसमध्ये ५२ लाख ३ हजार ४२६ मेट्रिक टन वर्षे धान हो भने ५ लाख २० हजार ८०८ मेट्रिक टन चैते धान उत्पादन भएको हो।
गत वर्ष ५४ लाख ८६ हजार ४७२ मेट्रिक टन कुल धान उत्पादन भएको थियो। जसअनुसार धानको कुल उत्पादन गत आर्थिक वर्षको तुलनामा ४.३३ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ।
चालु आर्थिक वर्षमा १४ लाख ३८ हजार ९८९ हेक्टर जमिनमा चैते र वर्षे धान रोपाइँ भएको थियो। यो गत वर्षको रोपाइँ क्षेत्रको तुलनामा ५ हजार ८ सय हेक्टरले कमी हो। गत वर्षमा १४ लाख ४७ हजार ७८९ हेक्टर जमिनमा धान रोपाइँ भएको थियो भने गत वर्ष पनि २० हजार हेक्टर धान उत्पादन क्षेत्र घटेको मन्त्रालयको आँकडा थियो।
यस्तै विगत ४ वर्षको औसत उत्पादनको तुलनामा चालु वर्षमा ५.०८ प्रतिशतले धान उत्पादन बढेको छ। गत आर्थिक वर्ष (२०७९÷८०) मा ५४ लाख ८६ हजार ४७२ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको छ। आर्थिक वर्ष २०७८÷७९ मा ५१ लाख ३० हजार ६२५ मेट्रिक टन मात्रै धान उत्पादन भएको थियो।
यस्तै आव २०७७/०७८ मा ५६ लाख २१ हजार ७१० मेट्रिक टन धान फलेको थियो। आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ मा ५५ लाख ५० हजार ८७८ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो। जसअनुसार वार्षिक औसत उत्पादन ५५ लाख मेट्रिक टन धान उत्पादन हुन्छ।
४० लाख मेट्रिक टन चामलको भात खान्छन् नेपाली
यस्तै संयुक्त राष्ट्रसंघीय खाद्य तथा कृषि संगठन नेपाल (युएनएफओ) को सन् २०२० को सर्वेक्षण अनुसार वार्षिक रुपमा एक नेपालीले १३८.५ केजी चामल खान्छन्। जसअनुसार कुल नेपालीलाई वार्षिक साढे ४० लाख ४० हजार मेट्रिक टन चामल आवश्यक पर्छ। यसअघि प्रतिव्यक्ति चामल खपत दर वार्षिक १३२ केजी थियो।
राष्ट्रिय धान अनुसन्धान केन्द्रका पूर्व कोअर्डिनेटर रामवरण यादव संयुक्त एफओको सन् २०२० को सर्वेक्षण अनुसार नेपालीलाई वाषिक साढे ४० लाख मेट्रिक टन चामल आवश्यक पर्ने देखिएको बताउँछन्। जस अनुसार वार्षिक ६८ लाख टन धान नेपालीलाई खानको लागि मात्रै आवश्यक पर्ने उनको भनाइ छ।
जसअनुसार यो वर्षको उत्पादन भएको धान अनुसार ११ लाख टन धान आयात गर्ने हो भने नेपालीलाई वर्षभरि खान पुग्छ। थप उद्योगका लागि ४ लाख मेट्रिक टन धान गरी कुल १५ लाख मेट्रिक टन धान आयात गर्नु पर्ने यादव बताउँछन्।
तर, चालु आर्थिक वर्ष मंसिर मसान्तसम्ममा ४ अर्ब ९ करोड ७ लाख ५७ हजार रुपैयाँको १ लाख १० हजार ५५५.३८ मेट्रिक टन धान, ४ अर्ब १९ करोड ३१ लाख ९३ हजार रुपैयाँको ४२ हजार १३१.७९ मेट्रिक टन चामल आयात भएको छ। यस्तै ९ लाख ११ हजार रुपैयाँको २१ मेट्रिक टन चामल आयात भएको छ। ४ लाख १५ हजार रुपैयाँको २.९७ मेट्रिक टन भुजा र २ करोड ३९ लाख ७३ हजार रुपैयाँको ५६८.९५ मेट्रिक टन चिउरा आयात भइसकेको छ।
यस्तै एक सय किलो धान बाट ६२ किलो चामल उत्पान हुन्छ। एक मेट्रिक टन धान बाट ६२० किलो चामल हुन्छ। जस अनुसार गत वर्ष (२०७९÷८०) नेपाली धान ५५ लाख मेट्रिक टन उत्पादन थियो। सो धान चामल मात्रै बनाउन प्रयोग गर्ने हो भने ३४ लाख १० हजार मेट्रिक टन चामल हुन्छ। जस अनुसार गत वर्षको लागि ६ लाख ३० हजार मेट्रिक टन चामल र औद्योगिक प्रयोजनका लागि ४ लाख धान भए पुग्नुपर्ने हो।
तर, गत वर्ष १० लाख ८० हजार २९६.६१ मेट्रिक टन धान चामल र कनिका गरी आयात गरेको छ। २० अर्ब ७५ करोड ८ लाख ६ हजार रुपैयाँको ५ लाख ५७ हजार ७५२.५८ मेट्रिक टन धान आयात भएको छ। गत वर्ष १५ अर्ब ६२ करोड ६७ लाख १९ हजार रुपैयाँको २ लाख २५ हजार ४.०९ मेट्रिक टन चामल आयात भएको छ।
यस्तै २८ करोड ५६ लाख ९६ हजार रुपैयाँको ८ हजार ९३३.२२ मेट्रिक टन कनिका, १८ लाख ३१ हजार रुपैयाँको ३३.१९ मेट्रिक टन धानको भुजा र १ करोड १० लाख ९० हजार रुपैयाँको २६४.९४ मेट्रिक टन चिउरा आयात भएको छ।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
_t8BeRbUgcf-1762069438.jpg)
