टंक प्रसाद आचार्य, तस्वीर– मदन पुरस्कार पुस्तकालय
काठमाडाैं- अखिल भारतीय नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसका मुख्य दुई कमिटी थिए, बनारस कमिटी र कलकत्ता कमिटी। तर, सम्मेलन (महाधिवेशन) कहाँ गर्ने भन्ने विषयमा दुवै कमिटीका आ-आफ्ना मत थिए। ‘अब पार्टी बनाउने कुरा चलेपछि सम्मेलन कहाँ गर्ने भन्ने कुरा उठ्यो। कलकत्तावालाहरुले भने सम्मेलनको खर्च हामी बेहोर्छौं, त्यसो हुनाले त्यो कलकत्तामा नै हुनुपर्छ। म सम्मेलन बनारसमा नै गर्न चाहन्थें तर, बनारसवालाहरुले खर्च बेहोर्न सक्तैनथे र समर्थ पनि थिएनन्। अन्त्यमा सम्मेलन कलकत्तामा नै गर्ने निश्चय गर्यौं’, बीपी कोइरालाले आत्मवृत्तान्तमा लेखेका छन्।
यसैबीच २००३ माघ १२ र १३ गते कलकत्ताको भवानीपुरस्थित खाल्सा हाइस्कुलमा सम्मेलन आयोजना भयो। सम्मेलनको उद्घाउन राममनोहर लोहियाबाट गराउन खोजिएको थियो। तर, अन्तिम समयमा उनी उपस्थित हुन नसक्ने परिस्थिति बन्यो। त्यसैले डिल्लीरमण रेग्मीले सम्मेलनको उद्घाटन गरे।
उक्त सम्मेलनमा पार्टीको नामका बारेमा ठूलो छलफल भयो। नामका सन्दर्भमा विभिन्न प्रस्तावहरु आए। गणेशमान सिंहले ‘नेपाल एक स्वतन्त्र राष्ट्र हो’ भन्दै ‘अखिल भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस’ नाममा ‘अखिल भारतीय’ भन्ने शब्दको ठूलो विरोध गरे। त्यस्तै, आफू प्रजापरिषद्बाट आएको हुनाले उनको मुख्य जोड पार्टीको नाम नेपाल प्रजा परिषद् नै राख्नुपर्छ भन्नेमा थियो। तर, अरुले त्यसलाई स्वीकार गरेनन्।
आफ्नो प्रस्तावमा डी एन प्रधान र गोपाल प्रसाद भट्टराईले मुख्य विरोध जनाएको सिंहको भनाइ छ। उनले ‘मेरो कथाका पानाहरु’ मा लेखेका छन्- ‘मेरो हार्दिक इच्छा थियो– प्रजापरिषद्लाई पुनर्जीवित बनाउने। तर, त्यो त हिंसात्मक पार्टी हो, हामीले अहिंसात्मक आन्दोलन चलाउनुपर्छ, त्यसकारण पहिले नै हिंसात्मक काम गर्ने रुपमा चिनिएको पार्टीको नाम राख्नुहुँदैन भन्ने तर्क आयो। डी एन प्रधान र गोपाल प्रसाद भट्टराईले मुख्य विरोधी भूमिका खेले, अरु धेरैले पनि उनीहरुलाई समर्थन गरेको देखियो।’
सिंहको थप भनाइ छ- ‘विश्वेश्वर प्रसाद कोइराले मलाई एक कुनामा लगी मलाई नामसँग केही मतलव छैन, सिर्फ नेपालमा प्रजातन्त्र आउनुपर्छ। तर, भारतीयहरुको मन र विश्वास जित्न यसको नाम ‘कांग्रेस’ भन्ने शब्दसँग जोड्नु नै पर्छ भनी सम्झाए। त्यसमा म पनि सहमत भएँ।’ (नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलन र नेपाली कांग्रेस – भाग १ / राजेश गौतम)
त्यस्तै, पार्टीको नामको सन्दर्भमा दोस्रो प्रस्ताव आएको थियो– ‘नेपाल नेसनल कन्फ्रेन्स’। यस सन्दर्भमा सिहंले भनेका छन्- ‘दोस्रो प्रस्ताव आएको थियो– काश्मिरको जस्तै नेपाल नेसनल कन्फ्रेन्स। त्यो प्रस्ताव गोपालप्रसाद, कृष्णप्रसाद भट्टराई लगायत प्रवासी नेपालीहरुका तर्फबाट आएको थियो। प्रस्तावको मैले विरोध गरेँ। मैले तर्क दिएँ कि काश्मिर त भारतको हो, त्यसैको जस्तो नाउँ हामीले पनि राख्यो भने नेपाल पनि भारतकै मातहतको राज्यजस्तो देखिन्छ।’
नेपाल नेसनल कांग्रेस पनि प्रस्ताव आयो। यस सन्दर्भमा पनि गणेशमान सिंह भन्छन्- ‘तेस्रो नाउँ प्रस्तावित भयो– नेपाल नेसनल कांग्रेसको रुपमा। दुईथरी समर्थक र विरोधीहरुको उत्साह, जोश र शक्ति पहिले नै खर्च भइसकेको थियो। थाकेका दुवै थरीले तेस्रो नाउँमा कुनै आपत्ति जनाएनौँ। फलस्वरुप नयाँ पार्टीको नाम– नेपाल राष्ट्रिय कांग्रेस कायम भयो।’
सम्मेलनमार्फत नयाँ नेतृत्व चयन गरियो। डिल्लीरमण रेग्मीको अध्यक्ष हुने चाहना थियो। तर, उनलाई कसैले प्रस्ताव गरेनन्। ‘नाम सिफारिस मेरो भयो स्वभावतः, किनभने, म नै सबै दौडधुप गरिरहेको थिएँ। गणेशमानजीले दिनुभयो टंकप्रसादजीको नाउँ। मलाई पनि लाग्यो, एउटा सद्भावनाको संकेत पनि हुन्छ, जेलमा पनि छन्, बरु म कार्यवाहक अध्यक्ष भइदिउँला। टंकप्रसाद नै अध्यक्ष बनून् भनें मैले पनि र त्यही बमोजिम भयो’, बीपीले आत्मवृत्तान्तमा लेखेका छन्।
यसरी सर्वसम्मतीले टंकप्रसाद आचार्यलाई नै नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको पहिलो सभापति घोषित गरेर सम्मान गरियो। विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला त्यसको कार्यवाहक सभापति बनाइए। यसरी टंकप्रसाद आचार्य नेपाल प्रजा परिषद्को सभापति हुँदाहुँदै नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको पनि सभापति भए। (नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलन र नेपाली कांग्रेस – भाग १ / राजेश गौतम)
सो सम्मेलनले चयन गरेको नेतृत्व यसप्रकार थियो-
सभापति- टंकप्रसाद आचार्य (१९९७ सालदेखि भद्रगोल जेलमा जन्मकैद भोगिरहेका)
कार्यकारी सभापति- विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला
महामन्त्री- बालचन्द्र शर्मा
प्रचाराध्यक्ष- डिल्लीरमण रेग्मी
संगठन मन्त्री- कृष्णप्रसाद भट्टराई
कोषाध्यक्ष- देवशंकर लाल श्रेष्ठ
अरु सदस्यहरु- गोपालप्रसाद भट्टराई, रुद्रप्रसाद गिरी, गणेशमान सिंह श्रेष्ठ, डीबी परियार, डीएन प्रधान, सीबी सिंह (नेपालको जनक्रान्ति २००७- भुवनलाल प्रधान)
नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको स्थापनाले जनतालाई राणाशाही विरुद्ध संघर्षमा उत्रिन उत्साहित गर्यो। पुष्पलाल, जो त्यतिबेला त्यही पार्टीमा संलग्न थिए, लेख्छन्- 'नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको स्थापनाले देशका विभिन्न स्थान र प्रवासमा बसी राणाशाही तथा अंग्रेजी साम्राज्यवादको विरुद्ध अलग-अलग रुपमा विभिन्न स्वार्थ, सिद्धान्त र समझदारी भएका क्रान्तिकारी शक्तिहरुलाई एक सूत्रमा बाँधी तत्कालीन राष्ट्रको साझा दुस्मन राणाशाहीलाई ठूलो हाँक दियो। नेपालको राजनीतिक इतिहासमा यो पहिलो राष्ट्रव्यापी राजनीतिक संगठन थियो। तमाम क्रान्तिकारीहरु यसमा सम्मिलित भए तापनि सबैको उद्देश्य समान थिएन।' (नेपालमा कम्युनिस्ट आन्दोलनको संक्षिप्त इतिहास)
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1738557849.jpg)
-1749826086.png)
