पानीको मूल्य बढाउन चलखेल भएको पुष्टि गर्ने ३ अनुत्तरित प्रश्न

अर्थ समाचार

हेमन्त जोशी बुधबार, साउन २८, २०७७ १४:३१

काठमाडौं- वाणिज्य, आपूर्ति तथा उपभोक्ता संरक्षण विभागले प्रशोधित पिउने पानीमा प्रचलित बजार मूल्यभन्दा बढी अधिकतम बिक्री मूल्य (एमआरपी) तोकेपछि सबैतिरबाट त्यसको विरोध भइरहेको छ।

बजारमा ३०–४० रुपैयाँ पर्ने जारको पानीलाई विभागले ५० रुपैयाँ तोकिदिएपछि पानी व्यापारीलाई मूल्य बढाउन सजिलो भएको छ भने उपभोक्ताले महँगोमा पानी किन्नुपर्ने अवस्था सिर्जना भएको छ। भदौ १० गतेदेखि काठमाडौं उपत्यका र काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लामा लागू हुने गरी विभागले प्रशोधित पिउने पानीको मूल्य बढाएको हो।

पानीको मूल्य, गुणस्तर र बजार तहसम्बन्धी अध्ययन गर्न विभागका निर्देशक सागर मिश्रको संयोजकत्वमा अध्ययन कार्यदल गठन गरिएको थियो। उक्त कार्यदलमा खाद्य प्रविधि तथा गुणस्तर विभागका प्रतिनिधि, उपभोक्ता अधिकारकर्मी र नेपाल बोटलर्स वाटर एसोसिएसनका प्रतिनिधिहरुसमेत थिए। तर विभागले पिउने पानीको मूल्य तोक्दा उक्त अध्ययन कार्यदलले तयार पारेको अध्ययन प्रतिवेदनको ठिक विपरीत दोब्बर मूल्य तोकिएको हो। यसमा पनि 'विशेष प्रकृतिको पानी'का हकमा भने विभागले तोकेको मूल्य भन्दा पनि बढी अशुल्ने बाटो खोलिदिएको छ। तर विशेष प्रकृतिको पानी कस्तो हुने भन्ने परिभाषा गरिएको छैन।

औसत २४ रुपैयाँमै पाइन्छ जारको पानी : अध्ययन, कसरी तोकियो ५०?
वाणिज्य, आपूर्ति तथा उपभोक्ता संरक्षण विभागले गठन गरेको ‘प्रशोधित पानीको जार तथा बोतलको पानीको मूल्य निर्धारण, बजारको तह र पानी उद्योगको स्थलगत निरीक्षणका गर्न बनेको कार्यदलको प्रतिवेदनअनुसार अहिले बजारमा पिउने पानीको जारलाई औसत २४ रुपैयाँ मात्र पर्छ।

विभागले अध्ययन गरेका २१ वटा पानी उद्योगको मूल्यसूची अनुसार जम्मा २ वटा कम्पनीको मूल्य मात्र ३५ रुपैयाँभन्दा बढी छ। अध्ययन गरिएका पानी उद्योगमध्ये काठमाडौं महानगरपालिका-२६ मा रहेको परिवेश महत वाटर उद्योग प्रालिले प्रतिजार १२५ रुपैयाँ र चन्द्रागिरीमा रहेको चन्द्रागिरी बेभरेज प्रालिले प्रतिजार ७० रुपैयाँसम्म असुलेको देखिन्छ। अधिकांश पानी उद्योगले १५ रुपैयाँदेखि ३० रुपैयाँ प्रतिजार पानी बिक्री वितरण गरिरहेका छन्।

टोखा महानगरपालिका ८ मा रहेको ग्रिनल्यान्ड मिनरल वाटर एन्ड वेभरेज प्रालिले प्रतिजार १० रुपैयाँमै बिक्री वितरण गरिरहेको विभागले नै गरेको अध्ययनबाट देखिन्छ। त्यस्तै, गोकर्णेश्वरको बराल खानेपानी सेवाले प्रतिजार ११ रुपैयाँ, बि एन्ड एस खानेपानी उद्योगले १५ रुपैयाँ, कागेश्वरी मनहरामा रहेको शितल जल उद्योगले १५ रुपैयाँ, र बुढानीलकण्ठको सन्देश मिनरल वाटरले २० रुपैयाँमा बिक्री वितरण गरिरहेको देखिन्छ।

‘विशेष प्रकृतिको पानी’को परिभाषा खोइ?
वाणिज्य विभागले गत सोमबार पत्रकार सम्मेलन गर्दै पानीको एमआरपी सार्वजनिक गरेको थियो। विभागले तयार पारेको प्रेस विज्ञप्तिमा ‘निर्यात गर्नका लागि उत्पादन गरेको र विशेष प्रकृतिको शिलबन्द पानीको हकमा यो (समायोजन) मूल्य लागू हुने छैन’ भनी उल्लेख गरिएको छ। तर विशेष प्रकृतिको (प्रिमियम) पानीको मापदण्डबारे भने विभाग आफैँ स्पष्ट भएको देखिँदैन।

सोमबारको पत्रकार सम्मेलनमा पानी उद्योगीहरूले नै साधारण र विशेष प्रकृतिको पानी भनेर भ्रम मात्रै रहेको बताएका थिए। ‘उस्तै बोतल र पानीको गुणस्तर पनि उही भएकोमा पनि एउटालाई साधारण र अर्कोलाई प्रिमियम भन्ने गरिन्छ। साधारण खालको पानी र प्रिमियम पानी भनेर भ्रम छ,’ ती व्यापारीले भनेका थिए।

अध्ययन कार्यदलका संयोजक सागर मिश्रले पनि कुन पानीलाई प्रिमियम भन्ने र कुन पानीलाई साधारण पानी भन्ने यकिन थाहा नभएको बताए। तर बोतलको गुणस्तर र पानीमा रहेका मिनरलको मात्रालगायत तत्वहरुले फरक छुट्याउने उनको भनाइ थियो।

बजार मूल्यभन्दा बढी मूल्य किन तोकियो?
खुला बजार अर्थतन्त्रको नीति अनुसार बजारमा कुनैपनि वस्तुको मूल्य त्यसको माग र आपूर्तिको अवस्थामा भरपर्छ। बजारको सिद्धान्त नै माग बढी तर आपूर्ति कम हुँदा मूल्य बढ्ने र मागभन्दा बढी आपूर्ति हुँदा मूल्य घट्ने हुन्छ। बजारको यही सिद्धान्तअनुसार पानी कम्पनीहरूले प्रतिस्पर्धी मूल्य तोकेका छन्।

अधिकांश पानी कम्पनीले प्रतिजार ३० देखि ४० रुपैयाँभन्दा बढी छैन। तर विभागले भने ५० रुपैयाँ तोकिदियो। बजार मूल्यभन्दा बढी एमआरपी तोक्दा पनि प्रतिस्पर्धी बजारमा पानीको मूल्य नबढ्ने विभागको तर्क छ। तर सरकारले नै एमआरपी तोकिदिएपछि व्यापारीले किन कम मूल्यमा बेच्छन्? भन्ने प्रश्नबारे भने विभागले जवाफ दिन चाहँदैन।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।