काठमाडौं- राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणका अनुसार नेपालमा गएको बुधबार एकैदिनमा चट्याङका कारण सात जनाको ज्यान गयो। चट्याङ लागेर सप्तरीमा चार, मोरङ, उदयपुर र कपिलवस्तुमा एक-एक जनाको ज्यान गयो।
तथ्याङ्कअनुसार नेपालमा गएको वैशाखदेखि असारको दोस्रो हप्तासम्म चट्याङबाट मात्र ४० जनाको ज्यान गइसकेको छ। सो अवधिमा १ सय ३२ घाइते भए भने घाइतेमध्ये अधिकांश गम्भीर छन्।
बाढी पहिरो, आगलागीजस्ता अरु प्राकृतिक विपत्तिको जस्तो चट्याङले मानिसको ज्यान लिएको समाचार खासै बाहिर आउँदैन। तर पनि मानवीय क्षतिका हिसाबले भने पहिलो नम्बरमै चट्याङ देखिन्छ। बाढी, पहिरो, आगलागीजस्ता अन्य प्राकृतिक विपत्तिका क्षति रोक्नेजस्ता कार्यहरुजस्तो प्राथमिकतामा पनि चट्याङ पर्दैन।
त्यसरी रोक्न सक्ने खासै भरपर्दो विधि सरकारले लागू गर्ने गरेको पाइँदैन। मुलुकको प्राथमिकतामा नपर्दा चट्याङबाट हरेक वर्ष धेरै नागरिकले अकालमै ज्यान गुमाइरहेका छन्। गतवर्ष पनि रुपन्देही, कपिलवस्तु, झापा र मोरङमा एकैदिन चट्याङका कारण १० जनाले ज्यान गुमाएका थिए। दुई दिनको अन्तरालमा झण्डै पाँच सय भेडाबाख्रा चट्याङले मारेको थियो। २०७६ मा चट्याङका कारण मात्र देशभरमा ८९ जनाको मृत्यु भएको तथ्याङ्क छ। त्यस्तै गतवर्ष चट्याङबाट ३ सय ६० जना घाइते भएका थिए।
बाढी पहिरोभन्दा चट्याङबाट धेरै मानवीय क्षति
पछिल्लो १० वर्षको अभिलेखमा बाढी पहिरोले भन्दा बढी चट्याङले मानवीय असर गरिरहेको तथ्यांक छ। घाइतेको अवस्था विश्लेषण गर्दा चट्याङबाट तेब्बर बढी मानिस प्रभावित भएका छन्।
प्राकृतिक प्रकोप भए पनि विकसित मुलुकको अभ्यास हेर्दा चट्याङको प्रकोपबाट हुने मानवीय र भौतिक क्षति केही हदसम्म रोक्ने गरिएको पनि देखिन्छ। तर मुलुकमा त्यसरी चट्याङको अवस्थाको अनुमान र क्षति रोक्ने कार्य प्राथमिकतामा नपर्दा जोखिम बढिरहेको चट्याङ्विद् डा श्रीराम शर्मा बताउँछन्। विगत १३ वर्षदेखि यस क्षेत्रमा काम गर्दै आएका डा शर्मा नेपालले चट्याङबाट हुने विपद् रोक्न प्रभावकारी उपाय अवलम्बन गर्न नसकेको बताए।
उनका अनुसार २०६६ देखि २०७६ सम्मको अभिलेखमा चट्याङबाट ९ सय २९ जनाको मृत्यु भएको छ। सोही अवधिमा पहिरोका कारण ९ सय १ जनाले ज्यान गुमाए। बाढीबाट ७ सय ५५ जनाको मृत्यु भएको छ। आगलागीबाट ६ सय १३ को मृत्यु भएको थियो।
सोही समयावधिमा चट्याङबाट दुई हजार ४ सय ५४ जना घाइते हुँदा बाढी र पहिरोका कारण ९ सय हाराहारीमा घाइते भएका छन्। विवरणमा मानवीय क्षति हेर्दा बाढी पहिरोभन्दा पनि चट्याङको बढी देखिन्छ।
औषतमा वार्षिक १ सय ८ ले चट्याङ्बाट ज्यान गुमाउँछन्। तर चट्याङबाट बच्ने उपाय अवलम्बन गर्न मानिसमा आवश्यक चेतना पुग्न नसकेको र सरोकारवाला निकायको समेत ध्यान पुग्न सकेको छैन।
विश्वकै शक्तिशाली मानिएको मुलुक अमेरिकाको अभिलेखमा ८०/९० वर्षअघि चट्याङले वार्षिक ३ सय ८० जनाको ज्यान जान्थ्यो। अहिले ३० भन्दा बढी मृत्यु हुँदैन। 'त्यो उदाहरण हेरेर पनि हामी भन्न सक्छौं, गर्न सके क्षति रोक्न सकिने रहेछ', डा शर्माले प्रश्न गरे, ‘अन्य युरोपियन मुलकुमा पनि फलानो क्षेत्रमा चट्याङको सम्भावना छ भनेर अनुमान गर्ने अवस्था छ, अनुमान ९० प्रतिशत मिल्छ, हाम्रोमा प्रयोग गर्न किन नसक्ने?'
राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणले छुट्टै विपद् व्यवस्थापनको काम सम्हालेको छ। प्राधिकरणका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत अनिल पोखरेल सबैभन्दा ठूलो कुरा चेतनामुलक कार्यक्रम भएकाले चट्याङ्बाट सावधानी अपनाउने विषयलाई प्राथमिकताका साथ अघि बढाएको बताउँछन्।
क्षतिका हिसाबले चट्याङ पहिलो नम्बरमा रहेकाले यसपटकदेखि भवन संहितामा समेत चट्याङ्लाई सम्बोधन गरिएको र बढी चट्याङ पर्ने क्षेत्रलाई केन्द्रित गरेर कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने तयारी गरिएको पोखरेलले बताए।
जल तथा मौसम विज्ञान विभागले अहिले मुलुकका विभिन्न नौ स्थानमा चट्याङ मापक केन्द्र स्थापना गरेको छ। चट्याङ्विद् डा शर्मा त्यो सुषुप्त अवस्थामा रहेको बताउँछन्। त्यसलाई सदुपयोग गर्न सकिए पनि धेरै जानकारीहरु बाहिर आउने उनले बताए।
विभागले जल तथा बाढीको तीन दिनसम्मको मापन गरेर विवरण दैनिक सार्वजनिक गर्दै आएको छ तर चट्याङलाई प्राथमिकता दिएको पाइँदैन। मौसमविद् गङ्गा नगरकोटी यहाँ यसरी चट्याङ पर्दैछ भनेर अघिल्लो दिन नै अनुमान गर्ने अवस्था नरहेको तर त्यस केन्द्रले एक घण्टापछि कुन क्षेत्रमा पर्दैछ र कहाँकहाँ चट्याङ पर्यो भन्ने मापन गर्ने बताए। उनका अनुसार ‘प्रि–मनसुन’ पछि अहिलेसम्म मुलुकको प्रदेश नं १, २ र ५ को तराई क्षेत्रमा चट्याङ परेको छ।
'चट्याङले मानवीय क्षतिमात्रै गरेको छैन, भौतिक सम्पत्तिमा समेत क्षति पुर्याएको छ तर पनि त्यसको लेखाजोखा भने छैन। बाढीले देखिनेगरी भौतिक सम्पत्तिमा क्षति गर्छ तर चट्याङ् गुपचुपमा क्षति पुर्याएर जान्छ, अनि कसैलाई चासो हुन्न', चट्याङ्विद् डा शर्माले भने।
नेपालको भूगोलअनुसार हिमाली र पहाडीक्षेत्रमा पहिरोको जोखिम तथा सहरी क्षेत्र डुबानको जोखिममा छ। तराई क्षेत्र डुबान, कटान र बाढीको जोखिममा पर्छ। विपद्का दृष्टिले बाढी र पहिरो जत्तिकै जोखिम भए पनि आगलागी र चट्याङका विषयमा ध्यान कम पुग्छ। चट्याङ आगलागीको समेत प्रमुख कारण हो। कतै चट्याङ परेको हुन्छ र त्यसको भोल्टेज बढेर तार कमजोर भएको घरमा विद्युत सर्ट भई आगलागी हुन्छ भन्ने कुराको जानकारी धेरैलाई छैन।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।