निक डेल
केपटाउनको डल्फिन बिच होटलको पार्किङमा डा ब्रुनो वर्जसँगको भेटघाटपछि हामी टेबल खाँडी तटतिर लाग्यौं।
टेबल माउन्टेनको नजिकै एक पर्यटक सेल्फी लिइरहेका थिए। केही काइट सर्फर ब्लूबर्गको बीचतिर नजर लगाइरहेका थिए। वर्जले तटबाट करीब ६० मिटर पर रहेको एक ठाउँमा इशारा गरे।
‘जहाजका भग्नावशेष यहीँ छ भन्नेमा मलाई ९५ प्रतिशत यकिन छ। यसको मतलब बँचेका चालक दलको शिविर हामीभन्दा पछि यतैकतै पुरिएको छ।’
२५ मार्च २०१६ अर्थात डच इस्ट इन्डिया कम्पनी भिओसीको उत्तरमा केपटाउन बस्ती बसाउनुभन्दा ५ वर्षअघि न्यू हार्लेम (जहाजको नाम) टेबल खाँडीको छचल्किरहेको पानीमा डुबेको थियो।
भाग्यले कसैको पनि ज्यान गएन। एसियाबाट दक्षिण अफ्रिकाको बाटो हुँदै नेदरल्यान्ड गइरहेको उक्त जहाजमा हालिएका महत्वपूर्ण सामानहरू जहाजबाट निकालिएको थिएन।
यो घटना घटेको केही दिनपछि ५८ सदस्यीय चालक दललाई अर्को जहाजबाट नेदरल्याण्ड लगियो। तर‚ ६२ जना तीनै जहाजबाट ननिकालिएका महत्वपूर्ण सामानहरूको रेखदेख गर्नका लागि त्यहीँ नै बस्नुपर्ने भयो।
करिब एक वर्षपछि एउटा ठूलो जहाज ती सामानहरू लैजानका लागि आयो‚ त्यसपछि ती सबैजना घर फर्कन पाए।
इतिहास बदल्ने घटना
जोहानसवर्ग युनिभर्सिटीका इतिहासकार गेराल्ड ग्रोएनवाल्डका अनुसार यदि उनीहरू ती सामानलाई कुरेर बसेका हुदैनथे भने आज दक्षिण अफ्रिकाको औपनिवेशिक इतिहास केही भिन्न हुन सक्थ्यो।
सन् १५९० कै दशकदेखि पिउने पानी र खाने सामग्री लिन डच र यूरोपेली जहाज टेबल खाँडी र सल्दान्हा खाँडीमा थिए।
यसै सन्दर्भमा न्यू हार्लेमका चालकदलको अनुभवबाट त्यो ठाउँमा कुन यूरोपेली फौजी बस्न सक्छ भन्ने कुराको तय भयो।
डचहरूले केपटाउनलाई चुने। ग्रोएन वाल्डका अनुसार सन् १६५२ पछि अङ्ग्रेजहरूले सेन्ट हेलेनामाथि नजर लगाउन थाले। फ्रान्सिसी सल्हान्हाको खाँडीमा उनीहरू आउने जाने गरिरहे। पछि उनीहरूको पनि एउटा कोलोनी थियो।
वर्जले नेदरल्यान्डमा पुरातत्वविद्का रुपमा करिअर शुरु गरेका थिए। सन् १९८८ मा केपटाउन यूनिभर्सिटीमा लेक्चरर बनेर उनी दक्षिण अफ्रिकातिर लागे।
अफ्रिका पुगेको एक हप्तापछि एक महिलाले उनलाई फोन गरेर भनिन्‚ ‘मलाई लाग्छ कि मैले न्यू हार्लेमको अवशेष पत्ता लगाएकी छु।’
वर्ज‚ केप नजिकै डुबेको भिओसीको जहाजका केही अवशेष फेला पर्छन् कि भन्ने झिनो आश लिएर दक्षिण अफ्रिका आएका थिए। हार्लेमको खोजी उनको सूचीमा सबैभन्दा माथि थियो।
‘उनले मलाई समुद्र तटमा लिएर गइन् र केही दाउराका टुक्रा देखाइन्।’ तर वर्जले तुरुन्तै ती दाउराजस्ता देखिने वस्तु १९औं शताब्दीका अवशेष थिए भन्ने पत्ता लगाए।
जहाजको अवशेषको खोजी
निराशाको पछाडि छाडेर उनी न्यू हार्लेमको खोजीमा लागिरहे। जब उनलाई निद्रा लाग्थ्यो उनी समुद्रको तटतर्फ जाने गर्थे ताकी केही अवशेष मिलुन्।
फुर्सदको समयमा उनी सरकारी अभिलेखालयमा गएर उक्त जहाजका बारेमा विभिन्न जानकारी जुटाउने गर्थे।
यसै खोजको क्रममा उनलाई जहाजका जुनियर मर्चेन्ट लिन्डर्ट जास्चको बारेमा केही दस्तावेज मिले।
जास्च तिनै ६२ जनामध्येका एक थिए जो जहाज डुबेपछि केप टाउनमा फसेका थिए।
ती अवशेषका बारेमा एक वर्षको अवधिमा वर्जलाई धेरै कुराको जानकारी प्राप्त भयो। ६२ सदस्यीय नाभिक दल (चालक दल) केपमा फसेका थिए।
उनीहरूसँग जहाजका भग्नावशेष कहाँ छन् भन्ने बारेमा महत्वपूर्ण सुराक थियो।
सन् १६४७ मा जहाजमा भारी सामानलाई तटसम्म पुर्याउनका लागि धेरै नै अप्ठेरो भएको थियो।
यसैमा केही हप्ता लागेको पनि थियो। एकजनाको त ज्यानै पनि गएको थियो।
उनीहरूले त्यो क्रममा त्यहीँ नजिकै एक शिविर बनाएर बसेका थिए। जसलाई उनीहरू जेन्डेजबर्क भन्ने गर्थे।
जास्चका बारेमा फेला परेको दस्तावेजबाट उनीहरूले सामना गर्नुपरेको चुनौती र सफलताका बारेमा केही अन्दाज लगाउन सकिन्थ्यो।
‘शनिबार‚ १५ जूनमा नाभिक दलले शिविर नजिकै एक गैंडालाई गोली हानेर मारेका थिए‚ जो हात्तीसँग लडिरहेको थियो।’
‘अघिल्लो दिन हाम्रो टोली रोबेन आइल्यान्डबाट २ सय पन्छी र ८ सय अण्डाका साथ फर्किएका थियौं।’
मुस्किल घडिको बावजुद जास्चले डच जहाजका लागि केपको उपयोगीताको बारेमा महशुस गरेका थिए। तर‚ उनले भिओसीका १७ निर्देशकको स्वीकृत पाउनुपर्थ्यो केपमा स्थायी रुपमा बस्ती बसाउनका लागि।
बस्तीको जरुरत
केपमा बस्ती बसाउन डच नाभिकका लागि अहम् कुरो थियो‚ किनकी एसियाबाट आउन/जान ८ महिनाको समय लाग्ने गर्थ्यो। यसक्रममा स्कर्भी र अन्य रोगले धेरैको मृत्यु पनि हुने गर्थ्यो।
भिओसीको जहाज दक्षिणी गोलार्धमा कतिपय ठाउँमा विभिन्न दूर्घटनाको शिकार पनि भएका थिए। विशेषगरी हेलेना‚ मोरीसस र टेबल खाँडीमा।
त्यही पनि कम्पनी अफ्रिकामा बस्ति बसाउनका लागि हिच्किचाइरहेको थियो। हिच्किचाउनुका दुई कारण थिए- खर्च र त्यहाँका स्थानीय।
सन् १६४८ मा होल्याण्ड फर्किएपछि केप अफ गुड होप मा एक किल्ला र बगैंचा बनाए के के फाइदा हुन्छ भन्ने बारेमा जास्च र प्रुट नाम गरेका अर्का अधिकारीले कम्पनीको बोर्ड अफ डाइरेक्टर्सलाई बताएका थिए।
उनीहरूले केपको रणनीतिक स्थिति‚ उब्जाउ जमिन‚ ताजा पानी र त्यहाँ पाइने काठका बारेमा बताएका थिए।
बोर्डका निर्देशकलाई त्यहाँ कति सस्तोमा बस्ती बसाउन सकिन्छ भनेर उनीहरूले मनाएका थिए। अफ्रिकामा एउटा लोकप्रिय धारणा थियो कि- अफ्रिकाका रैथानेहरु नरभक्षी हुन्। यो धारणालाई पछि नकारात्मक धारणा भएको बताइयो।
जास्चले बोर्डका डाइरेक्टरहरूलाई अफ्रिकीहरू नरभक्षी हुनुको कारण परम्परा नभएको भनी विश्वास दिलाए।
यसैक्रममा नयाँ बस्ति बसाउनका लागि उनले त्यहाँका रैथानेसँग विनम्रताका साथ व्यवहार गर्ने‚ उनीहरूलाई सबै सामानको उचित मूल्य दिने र केही मानिसलाई पेटभरि खाना खुवाउने खाले व्यक्ति नै कमान्डर हुनुपर्ने सल्लाह समेत दिए।
प्रथम कमान्डर
तर उनले भनेजस्तो भएन। भिओसीका एक महत्वाकांक्षी अधिकारी जोन वान रिबिकलाई प्रथम कमान्डर बनाइयो। उनी सन् १६४८ मा न्यू हार्लेम निकाल्ने जहाजमा थिए। रिबिकले इतिहासकै महत्वपूर्ण काम गरे।
ग्रोएन वाल्ड भन्छन्‚ ‘कमान्डर भएको पहिलो दिनदेखि नै हराएका मान्छेप्रति उनको मनमा नकारात्मकता थियो।
रिबिकले डचहरूलाई भित्री इलाकामा गएर खेती गर्नका लागि स्वतन्त्र गरिदिएका थिए।
भिओसीको जागिरबाट मुक्त गरिएका सुरुवाती ‘फ्री सिटिजन्स’ ले केप टाउनको नजिकै खेती गर्न सुरु गरेका थिए। तर‚ उनीहरूको संख्या बढ्यो र बस्ती बढ्न थाल्यो।
सन् १६५८ मा कडा मेहनत गर्नका लागि पश्चिम अफ्रिका र हिन्द महासागरको नजिकको क्षेत्रबाट गुलामहरू ल्याइए।
यूनिभर्सिटी अफ साउथ अफ्रिकाका रिटायर्ड प्रोफेसर जेन केरथर्सका अनुसार सामाजिक आर्थिक कक्टेलले नयाँ समाजिक व्यवस्था र नस्लीय वर्ग भेदको जरो गाड्यो‚ जुन २०औं शताब्दीमा अझ बलियो भयो।
वर्जका अनुसार हार्लेमको खोजीबाट १७ औं शताब्दीको दक्षिण अफ्रिकाको इतिहासको एक महत्वपूर्ण भाग पूरा हुनेछ।
इतिहासको भाग
सन् २०१५ सम्म उनको प्रोजेक्ट सोखभन्दा पनि महत्वपूर्ण भइसकेको थियो। उनले जहाजको अवशेषका बारेमा धेरै नै जानकारी जम्मा गरे।
जास्चको दस्तावेजमा जहाज वान रिबिकको शिविरदेखि ठीक डेढ मिलको दूरीमा थियो भनी जिकीर गरिएको छ।
वर्जभन्दा पहिला न्यू हार्लेमको खोज गर्नेहरूले अङ्ग्रेजी माइलअनुसार दूरीको अनुमान लगाएका थिए।
तर‚ वर्जलाई थाहा थियो कि डच मिल अङ्ग्रेजी मिलभन्दा करीब ५ गुणा धेरै हुन्छ।
एउटा अर्को महत्वपूर्ण सुराग सन् १६५२ को एक दस्तावेजबाट पाइएको थियो। जसमा जहाजको नाभिक दलले शिविरको नजिकै जुन कुवा बनाएका थिए‚ त्यो ६० फीट गहिरो थियो। त्यहाँ सबैभन्दा मुनी चाँदीसँगै पानी पनि पाइएको थियो।
यी जानकारीले लोकेसनको बारकोडको काम गरे। वर्जको एक विद्यार्थी केलेट्सो मुलेलेले सन् १९७० को दशकको एक भूवैज्ञानिक सर्वेक्षणबाट नै यसको तुलना गर्न थाले जसबाट शिविर र अवशेषको वास्तविक स्थितिको बारेमा पत्ता लगाउन मद्दत मिल्यो।
सन् २०१६ मा वर्जले भूभौतिकीविद् बिली स्टीनक्याम्पको साथ म्याग्नेटोमिटर (फलामको पहिचान गर्ने डिटेक्टर)द्वारा उक्त क्षेत्रको सर्वेक्षण गरे।
समुद्र तटमा १९औं शताब्दीको जहाजको अवशेष मिल्यो। जहाँ बाणका डन्डा‚ पाइपका टुक्रा र एक मरिन इन्जिन ब्लक मिल्यो। गहिराइसम्म खन्दै जाँदा उनीहरूको भाग्य पनि बदलिन थाल्यो।
उनीहरूलाई एक विशाल अर्ध-वृत्ताकार वस्तु मिल्यो जसलाई वर्ज डुङ्गा बाँध्ने एक किसिमको डोरी मान्छन्। उनलाई धेरै पुरानो लंगुर‚ तामाको एउटा हार पनि मिल्यो‚ जो कोही हराएकै व्यक्तिमध्येकै एकको हुनसक्छ।
१९ तोप र ४ लङ्गर
उनी अब अन्तिम प्रमाणका लागि फलामको १९ तोप र ४ लंगरको खोज गरिरहेका छन्‚ जसलाई डच नाभिकले छाडेर गएका थिए।
यसका लागि केही समय लाग्न सक्छ।
त्यो मेटलर्जिकल रिपोर्टको तयारी गरिरहेका छन् र उनको चाहना अझ अरु प्रमाण मिल्न सकेमा एउटा स्मारक बन्ने थियो भन्ने हो।
वर्ज भन्छन्‚ ‘तोप र लंगर मिल्यो भने त्यसलाई सम्हाल्नका लागि यहाँ एउटा संग्रहालयको जरुरत हुन्छ। दुनियाँमा कतै यस्तो जहाजका अवशेष छैनन्‚ जसले सारा देशमाथि नै यत्रो प्रभाव छोड्न सकेको होस्।’
बिबिसीबाट भावानुवाद गरिएको
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
![सय दिने प्रगति विवरण सार्वजनिक गर्दै प्रधानमन्त्री केपी ओली [प्रत्यक्ष प्रसारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/kllllllllll-1729675876.jpg)
![Nepal Live Samachar नेपाल लाइभ समाचार, भदौ १९ [भिडियाे]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/samachar++-1725458095.jpg)
![प्रधानमन्त्रीसँग प्रश्नोत्तर [प्रत्यक्ष प्रशारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/PMM-(1)-1718866650.jpg)
![भारत भ्रमणबारे प्रतिनिधि सभा बैठकमा जवाफ दिँदै प्रधानमन्त्री प्रचण्ड [प्रत्यक्ष प्रशारण]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/prachanda-sansad-1710309847.jpg)
![Nepal Live Samachar नेपाल लाइभ समाचार, जेठ ३० [भिडियाे]](https://nepallive.net/uploads/posts/500X300/samachar++-copy.jpg-30-1718203418.jpg)
