मानिसका तीनवटा आँखा हुन्छ्न् भनिन्छ। दुईवटाले दृश्य देख्ने काम गर्छन् भने बाँकी एउटा आँखा नदेखिने गरी निधारको बीच भागमा हुन्छ। जसलाई अङ्ग्रेजीमा ‘थर्ड आइ’ भनिन्छ भने नेपालीमा ‘अग्नचक्र’। त्यही अग्नचक्र रहेको भागमा तेलको धारा निरन्तर खसाल्नुलाई नै ‘शिरोधारा’ भनिन्छ। अर्थात् शिरमा खसालिने तेलको धारालाई नै शिरोधारा भनिन्छ। शिरोधारा प्राकृतिक चिकित्सा पद्धतिको एउटा उपचार विधि हो। शिरोधारा गर्दा तेलको तापक्रम ३८ देखि ४० डिग्री सेन्टिग्रेड हुनेगर्छ।
शिरोधारा के हो?
शिरोधारा संस्कृत शब्द ‘शिरो’ (टाउको) र ‘धारा’ (बगिरहने) मिलेर बनेको हो। यसलाई प्राकृतिक उपचार विधिमा ‘भृकुटी बाथ’को नामले पनि चिनिन्छ। यो उपचार विधि ‘पञ्चकर्म’ अन्तर्गत ‘वाह्य स्नेहा’को प्रकार हो, जसमा उपयुक्त तेलको प्रयोग गरी निधार, टाउको र कपालसम्म धारा प्रवाह गरिन्छ।
यसले शरीरमा ‘इन्डोर्फिन हर्मोन’, ‘सेरोटोनिन हर्मोन’लाई जागृत गराई अनिद्रा, तनावजस्ता समस्याबाट मुक्ति दिन्छ भने मस्तिष्कको एकाग्रता बढाउने काम गर्छ। प्राकृतिक चिकित्सामा शिरोधारालाई शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक मानिन्छ। शिरोधारा निद्रा नलाग्ने (इन्सोम्निया), मानसिक तनाव, नशाको समस्या, माइग्रेन, थकानजस्ता स्वास्थ्य समस्याका लागि उपयोगी हुन्छ।
उपचार विधि
शिरोधारा गर्नुभन्दा १५ मिनेटअगाडि टाउकोको मसाज गर्नुपर्छ। आँखा र कानमा तेल नपसोस् भनेर कपास राखिन्छ। शिरोधाराका लागि ‘शिरोधारा प्यान’ आवश्यक हुन्छ। शिरोधारा तेल (तिल, सूर्यमुखी), दूध, मोही जस्ता तरल पदार्थलाई औषधीय रुपमा ल्याई प्रयोग गरिन्छ। कहिलेकाहीँ शुद्ध पानी मात्रैले पनि शिरोधारा गर्न सकिन्छ। यसमा प्रयोग हुने तरल पदार्थलाई मनतातो बनाउनुपर्छ। तरल पदार्थ तयार भएपछि शिरोधारा गर्ने मानिसलाई उत्तानो पारेर सहज महसुस हुनेगरी सुताइन्छ। शिरोधारा गर्दा हलचल गर्नु हुँदैन। शिरोधारा गर्न कम्तिमा ४५ मिनेटको समय लाग्ने भएकाले दिसा–पिसाब गरेर बस्नुपर्ने हुन्छ।
शिरोधारा प्यानलाई निधारभन्दा एक हातमाथि झुन्ड्याइएको हुन्छ। शिरोधारा गर्दा धारा निरन्तर निधारको केन्द्रबिन्दु पारेर खसालिनुपर्छ। शारीरिक र मानसिक आनन्द दिने शिरोधाराको कुनै साइड इफेक्ट हुँदैन। शिरोधारा गरिने स्थान सफा र शान्त हुनुपर्छ। शिरोधारा दिएको समयमा आनन्द दिने खालको संगीत बजाउन सकिन्छ। शिरोधारा स्वस्थ मानिसले हप्तामा एक दिन र माइग्रेन, इन्सोम्निया, पिनास लगायत समस्या भएकाले विशेषज्ञ चिकित्सकको परामर्श लिई आवश्यकता अनुसार गर्न सक्छन्। शिरोधारा गर्दा जहिले पनि तालिम प्राप्त व्यक्ति वा प्राकृतिक चिकित्सकको सल्लाहमा लिनु उपयुक्त हुन्छ।
शिरोधारा गर्दाका फाइदा
१. तनाव कम हुन्छ,
२. डर, चिन्ता कम हुन्छ,
३. स्मरण शक्ति बढाउँछ,
४. मानसिक समस्या समाधानमा उपयोगी हुन्छ,
५. डिप्रेसन घटाउँछ,
६. टाउको दुखाइ कम हुन्छ,
७. अनिद्राको समस्या हट्छ,
८. पिनासको समस्या कम हुन्छ,
९. आनन्दको अनुभूति दिलाउँछ,
१०. अल्छीपन हराई शरीरमा स्फुर्ती आउँछ।
प्रस्तुतिः पारसविक्रम शाही
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।