धरान- गत मंसिर २९ गते एकाबिहानै गहुँमा पानी लगाउन घरबाट हिँडेका सुनसरीकाे कोशी गाउँपालिका–६ का प्रमोद यादव कहिल्यै फर्किएनन्। हात्तीको आक्रमणले उनकाे ज्यान गयो। त्यसको १५ दिन नबित्दै सोही गाउँपालिका–५ का मोतीलाल कामतको त्यही हात्तीको आक्रमणबाट ज्यान गयो। राति नै मृत्यु भएका उनकाे शव बिहान घरनजिकै भेटियो।
एउटै गाउँपालिकामा १५ दिनको फरकमा दुई जनाले हात्तीको आक्रमणबाट ज्यान गुमाए। कोशी टप्पु वन्यजन्त आरक्षको मध्यवर्ती क्षेत्रमा पर्ने कोशी गाउँपालिकाका अधिकांश गाउँ जंगली जनावरको आक्रमणको चपेटामा परेका छन्। आरक्षबाट आएका जंगली जनावरले कतिखेर ज्यान लाने हो भन्ने ठेगान छैन।
जंगली जनावरको आक्रमणबाट आजित भएर स्थानीयवासी आन्दोलन गर्ने गरेका पनि छन्। तर राज्यले कुनै पहल नगर्दा उनीहरु त्यसै थाकेका छन्। आरक्ष प्रशासनले पनि अहिलेसम्म कुनै सुनुवाइ गरेको छैन।
मकुना नामको हात्तीको आक्रमणबाट प्रमोद यादवको मृत्यु भएपछि हात्ती नियन्त्रणका लागि चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जबाट प्राविधिक टोली मगाइएको थियो। उक्त टोलीले हात्तीमा बढेको हर्मोनका कारण हात्ती अराजक भएको निष्कर्ष निकालेको थियो। सोही बमोजिम नै मकुनाको हर्मोन कम गर्ने सुई दिइएको थियो। मकुनाको उत्तेजना कम भएको स्थानीयले महसुस गर्दानगर्दा त्यही हात्तीको आक्रमणबाट मोतीलालको मृत्यु भयाे। अहिले स्थानीयवासीमा पुनः त्रास फैलिएको छ।
यस घटनापछि स्थानीय समाजसेवी पञ्चनारायण मण्डलको संयोजकत्वमा ३७ सदस्यीय जङ्गली जनावर पीडित सङ्घर्ष समिति बनाइएको छ। यहाँ आएको प्राविधिक टोलीसँग थप छलफल गरी सङ्घर्षका कार्यक्रम घोषणा गरिने संयोजक मण्डलले जानकारी दिए। अब पनि जंगली जनावरको आक्रमण रोक्न आरक्षले कुनै पहलकदमी नगरे आरक्ष र स्थानीयवासीबीच ठूलो द्वन्द्व सिर्जना हुने उनको भनाइ छ।
कोशीटप्पु वन्यजन्तु आरक्षका जङ्गली जनावर र स्थानीयबीच दशकौँदेखि द्वन्द्व हुँदै आएको छ। स्थानीयले आरक्ष प्रशासनलाई समाधानका लागि विशेष ध्यान दिन सचेत गराए पनि उनीहरुको कुरा सुनिएकाे छैन।
चार वर्षमा ५२ जनाको मृत्यु
आर्थिक वर्ष २०७५/७६ देखि हालसम्म जंगली हात्तीको आक्रमणबाट सुनसरी र सप्तरीमा आठ जनाको मृत्यु हुनुका साथै २४ जनाभन्दा बढी व्यक्ति घाइते भएको तथ्यांक छ। २०७३ यता मात्र आरक्षबाट निस्किएर आएका जंगली जनावरको आक्रमणबाट ३ जिल्लामा ५२ जनाको ज्यान गएको सङ्घर्ष समितिका संयोजक पञ्चनारायण मण्डलले बताए।
२२ जनाको त मकुना हात्तीको आक्रमणले मात्र ज्यान गएको उनले जानकारी दिए। उनका अनुसार कोशी गाउँपालिकाको वडा नंं ३, ५, ६,७, ८ जङ्गली जनावरबाट पीडित छन् । यसैगरी उदयपुरको बेलका नगरपालिकाका, सप्तरीको सप्तकोशी नगरपालिका, कञ्चनरुप नगरपालिका, हनुमाननगर कंकालिनी नगरपालिका र सुनसरीको बराहक्षेत्र नगरपालिकाका केही वडाहरु मधयवर्ती क्षेत्रमा पर्छन्।
ती क्षेत्रका स्थानीयवासी बर्षौंदेखि हात्तीलगायतका जङ्गली जनावरबाट पीडित छन्। मण्डलका अनुनसार कोशी गाउँपालिकामा मात्र डेढ वर्ष अवधिमा एक सय ५० जना भन्दाबढी घाइते भएका छन्। करोडौँको बालीनाली क्षति भएको छ। सङ्घर्ष समितिको बैठक बसी प्रमुख जिल्ला अधिकारी र वार्डेनमार्फत् यहाँको धनजनको क्षति र समस्याबारे केन्द्र सरकारलाई ज्ञापनपत्र पठाउने काम भएको उनले जानकारी दिए। अब पनि आरक्ष स्थानीयवासीप्रति जिम्मेवार नभए सङ्घर्षका कडा कार्यक्रम सुरु गर्ने मण्डलले चेतावनी दिए।
आरक्ष प्रशासनको लापरवाही
हात्ती आक्रमण रोक्न आरक्ष प्रशासनले कुनै ठोस कदम नचाल्दा मध्यवर्ती क्षेत्रवासी समस्यामा परेको कोशी गाउँपालिकाकाले जनाएको छ। त्यही भएर स्थानीय आन्दोलित भएका छन्। स्थानीयवासीको सुरक्षाका लागि आरक्ष प्रशासन पनि जिम्मेवार हुनुपर्ने उनीहरुकाे भनाइ छ।
मानव बस्तीमा पसेर दिनहुँजसो सर्वसाधारणलाई आतंकित बनाउने हात्ती कहाँ छ भनेर लोकेसन ट्रयाक गर्न २०७४ मंसिर १५ गते आरक्षले रेडियोकलर जडान गरेको छ। त्यसकाे सहायतामा रिसिभरले हात्ती कहाँ छ भन्ने जानकारी दिने गरेको छ। तर मानवबस्तीमा पसेको जानकारी आरक्षलाई थाहा हुँदासमेत बेवास्ता गर्दा मानिसको ज्यान जाने गरेको गाउँपालिका अध्यक्ष बताउछन्।
मकुना हात्तीले उपद्रो गरेको र मानव बस्ती जानबाट रोक्न हात्तीको खुट्टामा चेन लगाइने उपायबारे विभागमा मंसिर ६ गते नै पत्र पठाएको आरक्षका वार्डेन चन्द्रशेखर चौधरीले जानकारी दिए।
सानो क्षेत्र हुनु पनि समस्या
सुनसरी, सप्तरी र उदयपुर तीन जिल्ला गरी आरक्षण १७५ वर्ग किमी क्षेत्रफलमा फैलिएको छ। यहाँ रहेका जंगली जनावरको संख्याअनुसार यो भूगोल अत्यन्तै न्यून हो। सानो क्षेत्रफलमा हात्ती, बँदेल, अर्नालगायतका जङ्गली जनावरको संख्या ठूलो हुँदा ती जनावर मानवबस्ती प्रवेश गरेर उपद्रो गर्ने गरेको आरक्षणका वार्डेन चौधरी बताउँछन्। उनका अनुसार मकुना हात्ती १० वर्षदेखि आरक्षमा बस्दै आएको छ र बाहिर निस्किएर उपद्रो गर्ने गरेको छ। केही दिनदेखि मकुना ‘मतुवा’ भएर मानिसलाई आक्रमण गर्न थालेको उनको भनाइ छ।
विज्ञ टोली आरक्षमा
मंसिर २९ को घटनापछि मकुनालाई मत्थर पार्ने सुई लगाइएको थियो। केही मत्थर भएको भनिए पनि १५ दिनपछि पुन मानवबस्तीमा पसी आक्रमण गरेपछि त्यसलाई कसरी नियन्त्रणगर्ने भन्ने विषयमा अध्ययन गर्न राष्ट्रिय निकुञ्ज विभागका हात्ती विज्ञ अशोक रामको नेतृत्वको टोली आरक्षण पुगेको थियो । उनीहरुसँगै राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष चितवनका पशु प्राविधिक टोलीले पनि मकुना हात्तीको अध्ययन सुरु गरेको वार्डेन चौधरीले जानकारी दिए।
दश वर्षदेखि हैरानी दिएकाे मकुनालाई मकुनालाई मार्नु पर्ने निष्कर्ष यसअघि स्थानीय प्रशासनसहितले निकालेका थिए। तर त्यसकाे विरोध भएपछि उत्तेजित बनाउने हर्मोन कम गर्न सुई लगाएर राखिएको थियो। फेरि गाउँ पसेर उपद्रो गरेपछि मकुनाबारे थप अध्ययन गर्न विज्ञ टोली आरक्षण मगाइएको हो। 'विज्ञ टोलीले जे सल्लाहा दिन्छ। त्यहीअनुसार आरक्षणले निर्णय गर्छ। हामी पनि स्थानीयको समस्याप्रति चिन्तित छौँ,' वार्डेन चौधरीले भने। -रासस
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1751533150.jpg)
-1749826086.png)
