एउटा अस्पतालमा ५५ वर्षीया आमा हिँड्दै, कुरा गर्दै पित्तथैलीको शल्यक्रिया गर्न आउँछिन्। शल्यक्रियाको दौरान उनको मृत्यु हुन्छ। मृतकका आफन्त आक्रोशित हुन्छन्। अस्पताल बन्द गर्नुपर्नेदेखि लापरबाही गर्ने डाक्टरलाई मार्नुपर्छ भन्नेसम्मका नारा लाग्छन् । अस्पताल र डाक्टरलाई प्रहरी सुरक्षाको घेराभित्र राख्नुपर्ने वाध्यता आउँछ । उपचारमा संलग्न डाक्टरले यो घटनालाई भवितत्वका रुपमा लिन्छन् भने मृतकका आफन्तले चरम लापरबाही ठान्छन् । अस्पतालमा नाराबाजी र हुलहुज्जत हुनासाथ त्यसले मिडिया कभरेज पनि पाइहाल्छ । सामाजिक सञ्जालदेखि प्रतिष्ठित मिडियासम्म रातारात ती डाक्टरलाई खलपात्र सावित गर्नेगरी समाचार आउँछ।
त्यसैगरी अर्काे अस्पतालमा मिगौलामा भएको पथ्थरी शल्यक्रियाका क्रममा मिर्गौला नै निकाल्नुपर्ने स्थिति आउँछ। बिरामी बचाउन डाक्टरले मिर्गौला निकालिदिन्छन्। बिरामीको ज्यान जोगिन्छ तर केही दिनमा डाक्टरको लापरबाहीको कुरा उठ्छ। डाक्टरलाई मिर्गौला चोरी गर्यो भन्नेसम्मको आरोप लाग्छ। डाक्टरको वर्षौंदेखिको सेवा, इज्जत, प्रतिष्ठा एकैपटक धुलोमा मिल्छ। सञ्चार माध्यमले पनि सत्यतथ्य खोजी नगरी डाक्टर र अस्पताललाई नै अपराधी साबित गर्ने समाचार पस्किन्छन्। अझ यस घटनामा त संसदमा समेत आवाज उठाएर अस्पताल र डाक्टरलाई मिर्गौला चोरको गम्भीर आरोप लगाइन्छ।
नेपाली समाजका यी प्रतिनिधि घटना हुन्। यस्ता घटना एकाएक चर्चामा आउँछन् र केही हप्ता पनि नभई सामसुम हुन्छन्। यी घटना काहाँ सेलाउँछ कसैलाई थाहा हँुदैन । हामी फेरि यस्तै अर्को घटनाको पर्खाइमा हुन्छौं। कुनै अमुक अस्पताल र डाक्टर यो चक्रमा परिरहन्छन्। अहिलेसम्म यस्ता घटनामा दोषी को हो? भन्ने प्रश्नै हराउँछ अनि उत्तर भेटिने त कुरै भएन।
किन हुन्छन् यस्ता घटना बारम्बार? मानवीय जीवनसग सिधा प्रभाव पार्ने यस्ता घटनाका दोषीको छिनोफानो किन गरिन्न? यस्ता मुद्दाको न्यायिक छानविन कसरी हुन्छ? घटना दोहोरिन नदिन के–कस्ता कदम चालिन्छ? जस्ता प्रश्न अनुत्तरित घुमिरहन्छन्।
विश्वभरि अभ्यासमा रहेका चिकित्सा प्रणालीमध्ये एलोप्याथी चिकित्सा प्रणालीलाई धेरैले अपनाएका छन्। एलोप्याथीमा बिरामीको उपचार विभिन्न तरिकाबाट गरिन्छ। त्यसमध्ये शल्यक्रिया पनि महत्वपूर्ण तरिका हो। शल्यक्रिया सानो होस् या ठूलो, यसमा विभिन्न पक्ष (जस्तैः डाक्टर, स्वास्थ्यकर्मी, बिरामी, अस्पताल प्रशासन, अन्य सहयोगी आदि) जोडिएका हुन्छन्। यी सबै पक्षको सही सन्तुलनबाट मात्र राम्रो नतिजा निस्कन्छ। सबै पक्ष उत्कृष्ट हुँदाहुँदै पनि शल्यक्रिया कति सुरक्षित र कति जोखिम भनेर बुझ्नु जरुरी छ।
शल्यक्रियाका दौरान मृत्यु हुन सक्ने सम्भावना
१) एउटा पिलो निचोर्दा एक लाखमा एक जना
२) बेहोस नपारी सामान्य शल्यक्रिया गर्दा एक लाख ५० हजारदेखि दुई लाखमा एक जना
३) एपेन्डिक्स निकाल्दा शून्य दशमलब १ प्रतिशत
४) पित्तथैली र त्यहाँको पत्थरी निकाल्दा शून्य दशमलब ४ प्रतिशत
५) मिर्गौलामा भएको पत्थरी निकाल्दा शून्य दशमलक शून्य २ प्रतिशत
६) टाउकोमा जमेको रगत (चोटले गर्दा) निकाल्दा ३ दशमलब ४४ प्रतिशत
७) प्याङ्क्रियाजको शल्यक्रिया गर्दा १ दशमलब ७ प्रतिशत
बेहोस पार्दा कत्तिको खतरा छ?
बिरामीको भाषामा हिँड्दै, गफ गर्दै आएको स्वस्थ मानिस (उक्त रोग बाहेक) र चिकित्सकको भाषामा ‘एएसए ग्रेड वान’ मानिसलाई बेहोस (एनेस्थेसिया) गर्नाकै कारण एक लाखमा शून्य दशमलब २४ जनाको मृत्यु हुन सक्छ । मृत्यु बाहेक शल्यक्रिया र बेहोस गर्दा स्वास्थ्य सम्बन्धी जटिलता पनि आउँछन्।
माथिका तथ्यांक संसारका उत्कृष्ट भनिएका अस्पतालबाट आएका हुन्।
डाक्टरकै लापरवाही हो त?
आजभन्दा ५० वर्षअगाडि यिनै शल्यक्रियाबाट अझ धेरै मानिसको मृत्यु हुने गथ्र्याे । त्यसमाथि बेहोस (एनेस्थेसिया) पार्ने क्रममा हुने मृत्यु त झन् डरलाग्दो थियो । तर, विज्ञान र प्रविधिको विकाससँगै यी सबै जटिलता न्यून हुँदै गएका छन्। चिकित्सा विज्ञानले मानिसको जीवनको रहस्य अझै बुझिसकेको छैन। संसारभरि नै विभिन्न अध्ययन, अनुसन्धान जारी छन्। त्यसैले चिकित्सा पेशालाई ‘मेडिकल प्राक्टिस’ भनेर अभ्यासका रुपमा अथ्र्याइएको छ। अझै पनि मानिसको मृत्युका सबै कारण यकिनसँग भन्न सक्ने अवस्था छैन।
पृथ्वीमा जहाँका भए पनि डाक्टरबाट मानवीय त्रुटि नहुने सवालै हुँदैन। त्यस्ता मानवीय त्रुटिलाई न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ तर पूरै हटाउन भने मुश्किल छ। मानवीय त्रुटिलाई लापरबाही भन्नु हुँदैन तर, कुनै पनि डाक्टरले नियतवश बिरामीमाथि बेइमानी गर्दैन। यदि, बेइमानी गर्छ भने, उसले डाक्टर शब्दकै अपमान गरेको ठहरिन्छ । त्यस्ता डाक्टरलाई कारबाही गर्दा समग्र डाक्टरी पेशाकै इज्जत बढ्छ।
तर, यहाँ त सत्यतथ्यको खोजी नै नगरी निर्दोष डाक्टरलाई अपराधीको बिल्ला भिडाउने होडबाजी चल्छ। यथार्थ के हो खोजी नै हुँदैन। न घटना भएको समयमा यथार्थ खोजी हुन्छ, न त घटना सेलाइसकेपछि नै त्यसबारे चासो राखिन्छ।
सायद यो लेख पढ्दै गर्दा तपाईंले माथि उल्लेखित दुई घटना पुनः सम्झिनुभयो होला, नत्र पीडित पक्ष र उपचारमा संलग्न चिकित्सक बाहेक धेरैले बिर्सिसकेका हुन्छन्।
कसरी सल्टिन्छ यस्ता मुद्दा?
अस्पताल प्रशासन, डाक्टर र पीडित पक्षबीचको लेनदेनमा प्रायःजसो घटना टुंगिने गर्छन्। जुन लाजमर्दाे कुरा हो । घटनामा डाक्टर दोषी थियो भने यसरी उमुक्ति दिँदा उसले पुनः गल्ती नदोर्याउला भन्न सकिन्न । तर, डाक्टर दोषी नहुँदा यसैगरी घटना सामसुम पारेर उसको गुमेको प्रतिष्ठा फिर्ता आउँछ र? दिनरात नभनी बिरामीको सेवामा समर्पित एउटा डाक्टर, आक्रोशित जमातको फैसलाले गर्दा खलपात्र भएर बाँच्नुपर्ने अवस्था छ।
अर्कोतर्फ जसले डाक्टर या अस्पताल प्रशासनलाई तर्साउन सक्दैनन् (पहुँच नभएका सोझासाझा) उनीहरुको मुद्दा न्यायालयको कुन फाइलमा हुन्छ कसैलाई थाहा हुँदैन । आजसम्म यस्ता मुद्दाको फैसला भएको विरलै मात्र सुनिएको छ।
यदि, घटनाको सत्यतथ्य पत्ता लगाउने हो भने स्वतन्त्र ढंगले छानबिन हुनु जरुरी छ। उपचारका क्रममा बिरामीको मृत्यु हुँदा अस्पतालमा हुने नाराबाजी र तोडफोड, डाक्टरमाथि हुने गालीबेइज्जतीका घटनामा को दोषी हो भन्ने पत्ता नलगाई यी घटनालाई सामसुम पार्नु समस्याको समाधान होइन। समस्या दोहोर्याउने चक्र मात्र हो र अर्को डाक्टर लापरबाह घोषित हुने नियति हो। घटनामा डाक्टर र अस्पतालको दोष भए उनीहरुले सजाय पाउनुपर्छ र पीडितले न्याय। यदि मृतकका आफन्तले अनाहकमा अस्पताल र डाक्टरमाथि दुव्र्यवहार गरेको भए उनीहरुले सजाय पाउनुपर्छ र डाक्टरले न्याय।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
