कोरोनाका बिरामी : किन र कतिलाई चाहिन सक्छ आइसियु?

ब्लग

डा हेमराज पनेरु सोमबार, चैत २४, २०७६ १२:५९

अहिले हामी सबैलाई पिरोलिरहेको कोरोना भाइरस (कोभिड-१९)ले एकाएक आइसियुको आवश्यकताको चर्चालाई चुल्याएको छ।

यस्तो हुनुको कारण संसारभरी आइसियु बेडको कमी टड्कारो रुपमा देखापरेको र धेरै बिरामीहरुलाई आइसियुमा भर्ना गर्नु परिरहेको समाचारहरु आइरहनुले हो।

कोभिड-१९का बिरामीहरुमध्ये करीब ५ देखि १५ प्रतिशतसम्मलाई क्रिटिकल केयरको आवश्यकता परिरहेको समाचारहरु आइरहेका छन।

कुनैपनि आफन्तलाई आइसियुमा भर्ना गर्नुपर्ने स्थिति आएमा हामी सबैमा एक किसिमको शारीरिक एवम् मानसिक तनाव पैदा हुनेगर्छ।

यस्तो हुनुको कारण आइसियुु भनेको बिरामीलाई उसको जीवनको अन्तिम समयमा भर्ना गर्ने ठाउँ हो वा अब बाँच्ने सम्भावना निकै कम छ भन्ने मनोविज्ञान वा अन्धविश्वासले काम गरेको हुन्छ।

कुनैपनि आफन्तलाई आइसियुुमा भर्ना गर्नुपरेमा परिवारका सदस्यहरुमा एक किसिमको शंका, उपशंका, निराशा, रिसाहापन र निर्णय लिनसक्ने क्षमतामा ह्रास आउनेजस्ता समस्या देखिने गर्छन। जसको कारण आइसियुुको भिन्न किसिमको वातावरण तथा बिरामीको सिकिस्त अवस्था नै हो।

आइसियुु भनेको के हो?
आइसियुु भनेको अस्पतालको एउटा विशिष्ट किसिमले तयार गरिएको कक्ष अथवा वार्ड हो। जहाँ सिकिस्त किसिमका बिरामीको विशेष किसिमका उपकरण समेतको सहयोग लिई उपचार गरिन्छ।

आइसियुुको भवन निर्माण, बनावट, स्वास्थ्यकर्मीहरुको तालिम, उपकरणको व्यवस्था समेत विशेष किसिमले तयार गरिएको हुन्छ।

आइसियुुको निर्माण सिकिस्त किसिमका बिरामीको उपचारमा केन्द्रित भई गरिएको हुन्छ।

यस्ता बिरामीहरु लगातार स्वास्थ्यकर्मीहरुको प्रत्यक्ष निगरानीमा रहन्छन्। बिरामीको रोगको कारणले शरीरका बिभिन्न अंगहरुले काम गर्न छोडिरहेको अवस्थामा मुख्य रोगको उपचारसँगै ती अंगहरुको कामलाई कृत्रिम रूपमा सघाउने प्रक्रियाहरुको (जस्तैः कृत्रिम श्वाशप्रश्वास वा मेकानिकल भेन्टिलेटर, रक्तचाप बढाउने औषधीहरु, हेमोडायालिसिस आदि) व्यवस्था आइसियुुमा गरिएको हुन्छ।

यी र ज्यान बचाइराख्न आवश्यक पर्ने यस्ता किसिमका प्रक्रियाहरुका लागि विभिन्न विशिष्ट किसिमका तालिम प्राप्त जनशक्ति (जस्तैः ईन्टेन्सिभिस्ट वा क्रिटिकल केयर फिजिसियन, क्रिटिकल केयर नर्स, फिजियोथिरापिस्ट, फार्मासिस्ट, डायटिसियनलगायत अन्य सहयोगीहरु) चौबिसै घण्टा सेवामा उपस्थित रहन्छन।

सामान्य वार्डभन्दा निकै भिन्न किसिमले निर्मित आईसियुु सञ्चालन ईन्टेन्सिभिस्ट (क्रिटिकल केयर फिजिसियन) को नेतृत्वमा हुनुपर्दछ। र एकजना बिरामी हेर्नका लागि एकजना डेडिकेटेड नर्स हुनुपर्दछ।

साथै बिरामीको मुटुको गति, रक्तचाप, श्वासप्रश्वासको गति, शरीरको तापक्रम लगाताररुपमा नापिरहने उपकरण र अन्य यन्त्रहरु बिरामीको छेउमै रहेका हुन्छन्।

बनावट र सुविधाको उपलव्धताका आधारमा आईसियुुलाई विभिन्न लेभलमा विभाजित गर्ने गरिएको छ।

आइसियुको लेभलको सक्षिप्त रुपमा यसप्रकार बुझ्न सकिन्छ.
लेभल १ः स्वास्थ्यकर्मीको प्रत्यक्ष निगरानी चाहिने तर ज्यान बचाउनका लागि कृत्रिम उपायहरुको सुविधा नभएको आइसियु

लेभल २ः स्वास्थ्यकर्मीको प्रत्यक्ष निगरानी चाहिने र केही समयसम्मका लागि निश्चित कृत्रिम उपायहरु गर्न सकिने सुविधा भएको आइसियु

लेभल ३ः स्वास्थ्यकर्मीको प्रत्यक्ष निगरानी चाहिने र ज्यान बचाइ राख्न गर्न सकिने सम्पूर्ण कृत्रिम उपायहरुको सुविधा भएको (जस्तैः ईन्टेन्सिभिस्ट वा क्रिटिकल केयर फिजिसियन लगायत कृत्रिम श्वाशप्रश्वास, मेकानिकल भेन्टिलेटर, रक्तचाप बढाउने औषधीहरु, हेमोडायालिसिस आदि)

हाम्रो वर्तमान अवस्था
सबभन्दा पहिले नेपाल सरकारले तोकेका मापदण्द हेरौँ। नेपाल सरकारको वि.स २०७० को मापदण्डले निम्न बमोजिमका बुँदाहरु उल्लेख गरेको छः
१. कूल उपलब्ध बेडको पाँच प्रतिशतको अनुपातमा आइसियुु बेड व्यवस्था गरेको हुनुपर्दछ।
२. आइसियुु कक्षमा प्रति दुई बेडका लागि एक भेन्टिलेटर हुनुपर्दछ।
३. प्रति बेड अनुपातमा एकजना स्टाफ नर्सको व्यवस्था हुनुपर्दछ।
४. कडा सरुवारोग भएका बिरामीलाई सघन उपचार आवश्यक परेमा बिरामीलाई छुट्टै आइसोलेशनमा उपचारको प्रबन्ध मिलाएको हुनुपर्नेछ।

आजको मितिसम्मको यकीन आँकडा नभएको स्थितिमा नेप्लीज सोसाइटी अफ क्रिटिकल केयर मेडिसिनले काठमाडौं उपत्यकामा एउटा टेलिफोन सर्वे गरेको छ।

यस सर्वे अनुसार काठमाडौं उपत्यकामा रहेका सरकारी तथा निजी अस्पताल समेत गणना गर्दा जम्मा ४८० वटा आइसियुु वेड रहेको पाइएको छ।

जसमध्ये झण्डै १५० वेड चाहिँ सरकारी अस्पतालहरुमा छन्। भेन्टिलेटरको संख्या झण्डै २६० रहेको छ भने जम्माजम्मी ८०० जना क्रिटिकल केयर नर्सिङमा अनुभव वा तालिम प्राप्त नर्सहरु रहेका छन्।

तालिम प्राप्त क्रिटिकल केयर फिजिसियन भने थोरै मात्र अस्पतालहरुमा रहेका छन्।

काठमाडौं उपत्यका बाहिरका मुख्य सहरमा पनि आइसियुुहरु सञ्चालन रहेका छन तर उपलब्ध सेवाको बारेमा यकिन तथ्यांक छैन।

लेभल ३ सुविधा भने निकै थोरै आइसियुुहरुमा मात्र रहेको छ। धेरैजसो अस्पतालहरूमा छुट्टै आइसोलेशन बेड छैनन्।

आइसियुु कसरी सञ्चालित छन् त?
विभिन्न सरकारी एवम् निजी स्वास्थ्य संस्थाहरुमा आइसियु सञ्चालनमा छन्।

आइसियु सञ्चालनको नेतृत्व विशेष किसिमले प्रशिक्षित क्रिटिकल केयर फिजिसियन वा इन्टेन्सिभिस्टले गर्नुपर्दछ।

तर नेपालमा भने आइसियुु सञ्चालनमा रुचि भएका तर अरुपनि जिम्मेवारी निभाइरहेका चिकित्सकहरुले (जस्तैः एनेस्थेसियोलोजिष्ट, इन्टर्निष्ट, जनरल सर्जन आदि) आइसियुुको समेत जिम्मेवारी सम्हालिरहेका छन जुन पर्याप्त छैन।

नर्सिङ लगायत अन्य जनशक्ति समेत नगण्य मात्र उपयुक्त किसिमले तालिम प्राप्त रहेका छन्।

सरकारी निर्देशिका आइसियुु सञ्चालनको नेतृत्व कसले गर्ने भन्नेवारे मौन छ।

आजको मितिसम्ममा नेपाल सरकारको स्वास्थ्य सेवामा क्रिटिकल केयर मेडिसिनलाई छुट्टै विधाको रुपमा अङ्गिकार गरिएको देखिदैन। जुन आइसियुुको स्थापना, उपयुक्त सञ्चालन, र विकासको लागि निकै महत्वपूर्ण छ।

देशभरिका सरकारी स्वास्थ्य संस्थाहरु हेर्नुभयो भने एकाध आइसियुुबाहेक धेरै जसो आइसियुुहरुमा लेभल ३ स्तरको सुविधा उपलब्ध छैन।

बिरामीलाई कति दिनसम्म आइसियुुमा राखिन्छ? के सबैजनाको मृत्यु हुन्छ त?
बिरामीलाइ आइसियुुमा राख्नुपर्ने समय रोगको प्रकृति, गम्भिरता, र उपचारको प्रभाव अनुसार फरक फरक हुन सक्छ।

केही दिनदेखि, महिनौँसम्म पनि आइसियुु मै राखि उपचार गर्नुपर्ने हुनसक्छ।

कतिपय रोगहरुमा उपचार नै सम्भव नहुन सक्छ, वा कृत्रिम तरीकाले मात्रै बिरामी बाचिरहेका हुनसक्छन।

निको पार्न नसकिने प्रकृतिका रोगहरु रहेछन भने डाक्टरसँगको परामर्श अनुसार उपचार रोक्नुपर्ने पनि हुनसक्छ।

बिरामी बाँच्ने वा नबाच्ने सम्भावना रोगको प्रकृति, रोगको गम्भीरता, उपचारको असर लगायत धेरै कुराहरुमा भर पर्ने हुन्छ।

विभिन्न अध्ययन अनुसार लेभल ३ आइसियुुमा उपचार चाहिने बिरामीहरुमध्ये करीब १५–४० प्रतिशत बिरामीहरुको चाहिँ मृत्यु हुनेगरेको पाइन्छ। हाम्रो अनुभव पनि त्यही नै हो।

कोरोना भाइरस डिजिज (कोभिड(१९) का कारण किन र कति जनालाई आइसियुु चाहिन्छ?
कोरोना भाइरसले फोक्सोमा असर गरी श्वासप्रश्वासमा कठिनाइ पैदा गर्ने गरेको देखिएको छ। जसलाइ एक्युट रेस्पिरेटरी डिस्ट्रेस सिन्ड्रोम (एआरडिएस) भनिन्छ।

करिब दुई तिहाई बिरामीहरुमा भेन्टिलेटर चाहिने प्रमुख कारण एआरडिएस नै हो।

कोभिड१९ प्रमाणित बिरामीमध्ये करीब ५ प्रतिशत बिरामीहरुलाई आइसियुु चाहिने आँकलन गरिएको छ।

चीनको वुहानको अनुभवका आधारमा कुरा गर्दा आइसियुु चाहिएका धेरैजसो बिरामी ६० बर्ष माथिको उमेर समूहका थिए। जसमध्ये ४०प्रतिशत बिरामीहरु अन्य रोगहरुले समेत पीडित (मधुमेह एवम् मुटुका रोगी) व्यक्तिहरु थिए।

कोरोनाभाइरस डिजिज (कोभिड-१९) संग लड्न हामीले के गर्नु पर्छ?
१. नयाँ अस्पताल वा नयाँ आइसियुुको निर्माण गर्नु निकै कठिन कार्य हो।
अहिलेको उत्तम विकल्प हामीसँग सञ्चालनमै रहेका अस्पतालमा क्रिटिकल केयर बेड थप्ने होस् जस्तैः धेरैजसो अस्पतालका पोस्टअपरेटिभ वेडहरूलाई केही जनशक्ति र उपकरण थप गरि आइसियुुको रूपमा सञ्चालन गर्नु पर्छ।

२. बिरामीको चाप धेरै वृद्धि भएमा अपरेशन थिएटरहरुलाई समेत आइसियुुको रुपमा प्रयोग गर्ने सम्भाव्यता रहन्छ। यसबारे ढिलो नगरी छलफल गरिहाल्नु पर्दछ।

३. कोभिड१९ ले गराउने एआरडिएसको उपचार गर्न निकै कठिन एवम् चुनौतिपूर्ण हुने र उक्त अवस्थाको उपयुक्त उपचार गर्न चाहिने इन्टेन्सिभिष्टको अभाव रहेकोले अन्य विधाका चिकित्सकहरुको (एनेस्थेसियोलोजिष्ट तथा इन्टर्निष्टका साथै उक्त विधाका अध्ययनरत रेजिडेण्ट चिकित्सकहरु) तुरुन्त पहिचान गरी उपचारमा संलग्न गराउन सकिन्छ।

४. आइसियुु सञ्चालनका लागि चाहिने नर्स सहित अन्य जनशक्ति समेतको तुरुन्त पहिचान गरी केही आवश्यक तालिम सहित टीमहरु निर्माण गर्नुपर्छ।

५. सुरक्षा सामग्री निकै ठूलो परिमाणमा आवश्यक पर्छ त्यसको जोहो गर्न थाल्नुपर्छ।

६. लेभल ३ आइसियुु सञ्चालनका लागि आवश्यक अन्य डिस्पोजेवल सामानहरूको समेत व्यवस्था गर्नुपर्छ।

- (डा पनेरु त्रिवि शिक्षण अस्पतालका इन्टेन्सिभिस्ट हुन् भने नेप्लीज सोसाइटी अफ क्रिटिकल केयर मेडिसिन का महासचिव पनि हुन्)

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।